Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Uchinchi funksiyasi
, 
xo‘jalik subyektlari pul hisob – kitoblarini 
amalga oshirishda vositachi 
hisoblanadi. Iqtisodiyotda faoliyat 
yuritayotgan xo‘jalik subyektlari kun davomida bir necha yuz minglab 
turli darajadagi pul aylanmalarini (asosan naqdsiz pul ko‘rinishida) 
amalga oshiradi. Banklarning bevosita ishtiroki (vositachiligi) 
natijasida ushbu o‘tkazmalar jo‘natuvchidan oluvchiga etib boradi. 
Shuningdek, banklar pul o‘tkazmalari orqali iqtisodiyotning turli 
tarmoqlariga kapitalni joylashtiradi va kredit liniyalari ochadi. 
Bularning barchasi banklarning pul hisob – kitoblarni amalga 
oshirishda vositachilik funksiyasi orqali bajariladi va tartibga solinadi. 
Banklarning pul aylanmasini tartibga solish funksiyasi orqali Markaziy 

---

273 
bank iqtisodiyotdagi tovar massasi va pul massasi o‘rtasidagi o‘zaro 
muvozanatlikni ta’minlaydi. Ma’lumki, ushbu muvozanatning buzilishi 
iqtisodiyotda inflyatsiya darjasini ortib ketishi yoki pul taqchilligini 
vujudga kelishiga olib keladi. Shu bois ham Markaziy bank o‘zining 
pul – kredit instrumentlari orqali pul aylanmasi uchun zarur bo‘lgan 
to‘lov vositasining miqdorini tartibga solib turadi.
Kredit mablag‘larni muomalaga chiqarish banklarning 
to‘rtinchi 
funksiyasi 
hisoblanadi. Ta’kidlash joizki, ushbu funksiyani barcha 
banklar bajarish huquqiga ega emas. Bozor iqtisodiyoti sharoitida 
muomalaga kredit pullarni chiqarish Markaziy bank zimmasiga 
yuklatilgan. Markaziy bank muomalaga chiqarayotgan pul massasini 
mamlakatda yaratilayotgan tovar massasiga nisbatan muvozanatligini 
ta’minlashga e’tibor qaratadi. Markaziy bankning ushbu funksiyani 
samarali bajarayotganligi milliy valyutaning sotib olish qobiliyatini 
mustahkamligi va inflyatsiya darajasining pastligi belgilaydi.
Demak, tijorat banklari kredit pullarini muomalaga emissiya 
qilish huquqiga ega emas, ular muomaladagi mavjud pul hajmi 
doirasida faoliyat yuritadi. Muomaladagi pul massasining hajmini 
o‘zgarishiga tijorat banklari bevosita ta’sir qila olmaydilar, bunga faqat 
Markaziy bankning huquqi mavjuddir.
Iqtisodiy va moliyaviy maslahatlarni berish