Ўзбекистон республикаси вазирлар махкамаси ўзбекистон Олий ва Ўрта маҳсус таълим вазирлиги Ўзбекистон ҳАЛҚаро ислом академияси

V.
 
БИЛИМЛАРНИ ТАҚДИМ ЭТИШ МОДЕЛЛАРИ 
(ФРЕЙМЛИ МОДЕЛ) 
 
5.1.
 
Фреймли моделлар 
 
Турли 
хилдаги 
моделлар 
имкониятларини 
ўзига 
боғловчи 
намойишларни ишлаб чиқишга интилиш, фремли намойишларни пайдо 
бўлишига олиб келди. 

---

41 
Фрейм
(
англ. Frame – каркас ёки ром
) – бу айрим стандарт ҳолат ёки 
абстракт 
кўринишларни 
намойиш 
этишга 
асосланган 
билимлар 
структурасидир. 
Ҳар бир фрейм билан қуйидаги маълумотлар боғланган:
1.
Фреймдан қандай фойдаланиш ҳақида; 
2.
Фреймни бажаришдан қандай натижалар кутиш кераклиги 
3.
Кутганингиз оқланмаса нима қилиш керак. 
Фреймларнинг юқори босқичлари фиксирланган бўлади ва ўзи билан 
худди шу фрейм билан тасвирланиш моҳиятини ёки ҳақиқий холатларни 
намоён қилади. Қуйи босқичлар фреймни чақирганда маълумотлар билан 
тўлдириладиган слотлар билан намойиш қилинади. 
Слотлар
– айрим 
атрибутларнинг тўлдирилмаган мазмунларидир.
Шунингдек, кўринишни ёки ҳолатни намойиш қилишга йўналтирилган 
моделлар ҳам 
фрейм
деб аталади.
Фрейм структурасини қуйидаги тасаввур қилиш мумкин: 
ФРЕЙМ НОМИ: 
( 1-чи слот номи: 1-чи слот мазмуни), 
(2-чи слот номи: 2-чи слот мазмуни), 
………………………………………… 
(N-чи слот номи: N-чи слот мазмуни), 
Одатда фрейм тизимлари киритилган фреймни маълум бир ҳолатга мос 
келтириб бўлмайдиган холлар фойдаланиладиган ахборот қидирув тармоғи 
кўринишида намоён бўлади, яъни слотларга ушбу слот билан боғлиқ бўлган 
шартларни қониқтира оладиган лар бириктирилмаса. 
Бундай холларда тармоқ бошқа фреймни қидириш ва таклиф этиш учун 
хизмат қилади. 
Фремлар маълумотлар омборида сақланадиган фрейм-намуналар ёки 
прототиплар ва келиб тушаётган маълумотлар асосида ҳақиқий ҳолатларни 
кўрсатиш учун яратиладиган фрейм-кўчирмаларга бўлинади.
Фрейм модели етарлича универсал ҳисобланади, чунки у дунё ҳақидаги 
турли хилдаги билимларнинг ҳаммасини қуйидагилар орқали кўрсатиб бериш 
имконини беради: 
1.
Объектлар ва тушунчаларни англатиб берувчи фрейм-структуралар 
(киритма, гаров, вексель); 
2.
фрейм-роллар (менеджер, кассир, мижоз); 
3.
фрейм-сценарийлар (инқироз, йиғилиш, акционерлар) 
4.
фрейм-ҳолатлар (авария, қурилманинг иш режими) ва бошқалар. 
Фреймлар 
назариясининг 
муҳим 
хосса 
семантик 
тармоқлар 
назариясидан ўзлаштириши ҳисобланади. Ва фреймларда ҳамда семантик 
тармоқларда кетма-кетлик АКО-алоқаларга (A-Kind-of=бу) боғлиқ амалга 
ошади. АКО слоти фреймга аниқ тартиблашмаган иерархиянинг юқори
босқичини кўрсатади, яъни аналогли слотларнинг мазмунлари ўтказилади.
Инсон 
Бола
ўқувчи 
Сут 
АКО 
АКО 

---

42