Ekspluatatsiyasi instituti irisbekova mavluda narinbayevna xalqaro logistik

VTO ning Bosh direktorini 
tayinlaydi. Tashkilotning ijrochi organi 
VTO ning Kotibiyati 
bo‗lib hisoblanadi, u Jenevada (Shveysariya) joylashgan va 
uning tarkibiy bo‗linmalarida 500 dan oshiq odam ishlaydi. VTO ning ishchi tillari 
– ingliz, fransuz va ispan tillaridir. 
Butunjahon Savdo Tashkilotiga 
qo‗shilish protsedurasi 
GATT/VTO ning 
yarim asrlik amal qilish davrida ishlab chiqilgan bo‗lib, ko‗p planli bo‗lib 
hisoblanadi va bir nechta bosqichdan tashkil topadi. Da‘vogar mamlakatlarning 
tajribasining ko‗rsatishicha, bu jarayon o‗rtacha 5-7 yil davom etadi.
Birinchi bosqichda maxsus 
Ishchi Guruhlar
doirasida (O‗zbekistonning 
qo‗shilishi bo‗yicha Ishchi Guruhga barcha asosiy savdo sheriklarini ham hisobga 
olgan holda 67 ta mamlakat kirgan) qo‗shiladigan mamlakatning iqtisodiy 
mexanizmi va savdo-siyosat rejimining VTO ning me‘yorlari va qoidalariga 
muvofiqligini ko‗p tomonli darajada detalli ko‗rib chiqish sodir bo‗ladi. Shundan 
keyin da‘vogar mamlakatning ushbu tashkilotga a‘zo bo‗lish shartlari to‗g‗risida 
konsultatsiyalar va muzokaralar boshlanadi. Bu konsultatsiyalar va muzokaralar, 
qoidaga ko‗ra, Ishchi Guruhning barcha manfaatdor a‘zo mamlakatlari bilan ikki 
tomonli darajada o‗tkaziladi. 
Muzokaralar ―tijorat jihatidan ahamiyatli bo‗lgan‖, qo‗shilayotgan mamlakat 
VTO a‘zolariga o‗zining bozorlariga kirish (tovarlar va xizmatlar bozorlariga 
kirish bo‗yicha ikki tomonlama Protokollar bilan rasmiylashtiriladi), shuningdek 
bitimlar bo‗yicha VTO a‘zoligidan kelib chiqadigan majburiyatlarni zimmasiga 
olish formatlari va muddatlari bo‗yicha taqdim qilishga tayyor bo‗lgan yon 
bosishlarga talluqli bo‗ladi. 
O‗z navbatida qo‗shilayotgan mamlakat, qoidaga ko‗ra, VTO ning qolgan 
barcha a‘zolari ega bo‗lgan huquqlarni qo‗lga kiritadi, bu tashqi bozorlarda uning 
diskriminatsiyalanishiga chek qo‗yilishini bildiradi. Tashkilotning qandaydir bir 
a‘zosi tomonidan huquqqa qarshi harakatlar sodir qilingan taqdirda har qanday 
mamlakat mos keluvchi shikoyat arizasi bilan kelishmovchiliklarni hal qiluvchi 

---

193 
Organga murojaat qilishi mumkin, uning qarorlari VTO ning har bir a‘zosi uchun 
milliy darajada ijro qilish uchun majburiy bo‗lib hisoblanadi.
O‗rnatilgan protseduraga muvofiq bozorlarga kirishni liberallashtirish
bo‗yicha o‗tkazilgan barcha muzokaralarning natijalari va VTO ga qo‗shilish 
shartlari quyidagi rasmiy hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi: 
-
 
Ishchi Guruhning bildiruvnomasi, bu erda da‘vogar mamlakat muzokaralar 
yakuni bo‗yicha zimmasiga oladigan barcha huquq va majburiyatlarining 
butun paketi ifodalanadi; 
-
 
tovarlar sohasida va qishloq xo‗jaligini qo‗llab-quvvatlash darajasi bo‗yicha 
yon berish majburiyatlarining ro‗yxati; 
-
 
xizmatlar bo‗yicha spetsifik majburiyatlarning ro‗yxati va ko‗proq qulay 
rejimdan olishlar ro‗yxati; 
-
 
qo‗shilish to‗g‗risidagi Protokol, erishilgan kelishuvlarni ikki yoki ko‗p 
tomonli darajada yuridik jihatdan rasmiylashtiradi. 
Yangi mamlakatlarning VTO ga qo‗shilishining asosiy shartlaridan biri 
ularning milliy qonunchiligi va tashqi iqtisodiy tartibga solish amaliyotini Urugvay 
raundi kelishuvlari paketining qoidalariga muvofiq holga keltirish bo‗lib 
hisoblanadi. 
Qo‗shilishning yakuniy bosqichida da‘vogar mamlakatning milliy 
qonunchilik organi tomonidan Ishchi Guruh doirasida kelishilgan va Bosh 
Kengash tomonidan tasdiqlangan butun hujjatlar paketini ratifikatsiyalash sodir 
bo‗ladi. Shundan keyin ko‗rsatilgan majburiyatlar VTO va milliy qonunchilik 
hujjatlarining bir qismiga aylanadi, nomzod mamlakat esa VTO a‘zosi maqomini 
oladi. 
Rossiyga keladigan bo‗lsak, VTO ga a‘zo bo‗lish ko‗p yillar davomida 
asosiy vazifalardan biri bo‗lgan. 
Rossiy uchun qo‗shilishning konkret maqsadlari deb quyidagilarni hisoblash 
mumkin:
-
 
Rossiyda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning xorijiy bozorlarga kirishi uchun 
eng yaxshi va nodiskriminatsion shart-sharoitlarni qo‗lga kiritish; 

---

194 
-
 
qonunchilik tizimini VTO me‘yorlariga muvofiq holga keltirish natijasida 
xalqaro savdo kelishmovchiliklarini hal qilish mexanizmiga erishish, xorijiy 
investitsiyalar uchun yanada qulay shart-sharoitlarni yaratish; 
-
 
Rossiy investorlar uchun VTO ga a‘zo mamlakatlarda imkoniyatlarni, 
xususan bank sferasidagi imkoniyatlarni kengaytirish; 
-
 
Rossiy bozoriga kirib keladigan xorijiy tovarlar va xizmatlar oqimini 
ko‗paytirish natijasida Rossiyda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning 
sifati va raqobatbardoshligini oshirish uchun shart-sharoitlarni yaratish; 
-
 
o‗zining milliy manfaatlarini hisobga olish bilan xalqaro savdo qoidalarini 
ishlab chiqishda ishtirok etish; 
-
 
Rossiyning dunyodagi mavqe‘ini xalqaro savdoning teng huquqli a‘zosi 
sifatida yaxshilash. 
VTO ning oldingi avlodi – tariflar va savdo bo‗yicha Bosh Kelishuv 
(GATT) bilan aloqalarni o‗rnatishga bo‗lgan dastlabki urinishlar sobiq ittifoq 
davrida – 1986 yilda bo‗lgan. Sobiq ittifoq parchalanib ketgunga qadar bor-yo‗g‗i 
GATT ga qo‗shilishga ariza berishga ulgurgan, biroq qo‗shilish protsedurasini 
boshlamagan. 1993 yilda Rossiy Federatsiyasi Sobiq Ittifoq ning GATT ga 
qo‗shilish to‗g‗risidagi arizasini tasdiqlagan va 1994 yilda qo‗shilish protsedurasini 
amalga oshirishni rasmiy ravishda boshlagan. Biroq 1994 yilda GATT a‘zolari 
tomonidan 1995 yil 1 yanvardan boshlab Kelishuvni VTO ga aylantirish to‗g‗risida 
qaror qabul qilingan. Tashkilotni tarqatish paytida yangi arizalarni ko‗rib chiqish 
to‗xtatilgan. Jarayon 1997 yilga kelib yangilangan, biroq real ishlar juda kam 
amalga oshirilgan, chunki 1998 yil avgust oyida Rossiyda defolt sodir bo‗lgan va 
shundan keyin VTO Rossiyning arizasini ko‗rib chiqishni qarz bilan bog‗liq 
bo‗lgan vaziyat hal bo‗lguncha kechiktirishini ma‘lum qilgan. Faqat 2000 yilga 
kelibgina O‗zbekistonning arizasini ko‗rib chiqish protsedurasi yangilangan va 
VTO ga a‘zo davlatlar bilan ikki tomonlama muzokaralar boshlangan. Ular 
ayniqsa AQSH, Evropa Ittifoqi va Xitoy bilan murakkab kechgan. 2005 yilda, 
Rossiy 
Kiot 
Protokoliga 
qo‗shilgandan keyin Evropa Ittifoqi bilan 
kelishmovchiliklarni bartaraf qilishga muvaffaq bo‗lingan. Shuningdek 2005 yilda 

---

195 
Xitoy ham Rossiyning VTO ga a‘zo bo‗lishiga to‗sqinlik qilishni to‗xtatgan. 
AQSH bilan muzokaralar eng uzoq – olti yil davom etgan. Asosiy 
kelishmovchiliklar moliya bozorlari, qishloq xo‗jaligi mahsulotlari yetkazib berish 
va intellektual mulk huquqini himoya qilishga tegishli bo‗lgan.