Nazariy mexanika

2. Sterjenlarni qirqish usuli (Ritter usuli). 

---

70 
Ferma sterjenlaridan ba’zi birida hosil bo’ladigan zo’riqishlarni 
aniqlash zarur bo’lsa, Ritter usuli masalaning javobini tezroq beradi. Bu usul 
quyidagidan iborat: 
Ferma zo’riqishi aniqlanadigan sterjenlardan o’tuvchi biror kontur 
bilan fikran ikki qismga ajratilib, uning bir qismi muvozanati tekshiriladi. 
Tashlangan qismning ta’siri, kesilgan sterjenlar cho’ziladi deb qarab, sterjen 
o’qlari bo’ylab tashlangan qismi tomon yo’nalgan zo’riqishlar bilan almashtiriladi. 
Кo’rilayotgan qism uchun muvozanat sharti tuziladi. Ferma kontur bilan fikran 
ikki qismga ajratilganda, kesilgan sterjenlarning soni uchtadan oshmasligi shart, 
chunki uchtadan oshsa, tegishli zo’riqishlarning soni ko’payib, masala statik 
aniqmas bo’lib qoladi. Ritter masalalarni osonroq hal qilish uchun shunday 
tenglamalarni tuzishni taklif qildiki, bularda bittadan noma’lum zo’riqishlar 
qatnashadi. Agar kesilgan sterjenlar parallel bo’lmasa, u holda bunday 
tenglamalar no’malum zo’riqishlar kesishuvchi nuqtalarga nisbatan uchta 
moment tenglamalari bo’ladi. Bu nuqtalar Ritter nuqtalari deb ataladi. Agar ikkita 
sterjenlar parallel bo’lib qolsa, bitta Ritter nuqtasi mavjud bo’lmaydi. U holda 
uchinchi muvozanat tenglamasi uchun kuchlar proyeksiyalari yig’indisining 
nolga tengligini olamiz. 
15-masala
62-shaklda tasvirlangan fermaning tayanch reaksiyalari va 3, 5, 6, 8, 
9, 10 sterjenlardagi zo’riqishlar aniqlansin. 
 
Yechish:
Tayanch reaksiyalarni aniqlaymiz. Fermaga ta’sir etuvchi kuchlar va 
B
R
reaksiya kuchlari, parallel kuchlar sistemasi hosil qilgani uchun 
A
R
reaksiya kuchi ham ularga parallel bo’lishi aniq. 
F
1
= 5 
N
; F
2
= 5 
N
kuchlar berilgan. 
Parallel kuchlar sistemasining muvozanat shartlaridan R
A
, R
B
topamiz: 
0
5
3
2
0
)
(
0
5
3
2
0
)
(
1
2
2
1

















a
R
a
F
a
F
F
M
a
R
a
F
a
F
F
M
A
k
B
B
k
A
bu tenglamalardan R
A
= 5 
N
, R
B
= 5 
N
aniqlandi. 

---

71 
3, 5, 6 sterjenlarni kesib o’tuvchi «ab» qirqimni o’tkazib, fermaning 
chap qismini muvozanatini tekshiramiz. A, C va D nuqtalar Ritter nuqtalari 
ekanliklarini osonlikcha ko’rish mumkin. Muvozanat tenglamalarini tuzamiz 
0
2
a
S
a
2
R
0
)
F
(
m
0
a
R
a
S
0
)
F
(
m
0
2
a
S
0
)
F
(
m
6
A
n
1
k
k
D
A
3
n
1
k
k
C
5
n
1
k
k
A




















Bu yerdan quyidagilarni aniqlaymiz: 
S
5
=0, S
3
=5 N, S
6
=-7,14 N. 
8, 9, 10 sterjenardagi zo’riqishlarni aniqlash uchun «cd» qirqimni 
o’tkazib, fermaning chap qismining muvozanatini tekshiramiz. Bu qism uchun E 
va К nuqtalari Ritter nuqtalaridir 
а 
а 
а 
а 
а 
2а 
а 
у 
х