O‘Zbekistondagi Mavjud Suv Muammolari Va Uning Jiddiy Oqibatlari Mavzusini O‘Qitish Metodikasi

Foydalanilgan adabiyotlar: 
 
1.
А.А.Петров, А.Т.Трощенко, Х.В.Бальян. Органическая химия. Москва.
2.
“Высшая школа» 1987 г. Для студентов хим. технологических специальностей.
3.
А.И.Артеменко Органическая химия М. «Высшая школа». 2002 г.
4.
I.R.Asкarov, Yu.T.Isaеv, A.Г.Maxsumov, Sh.Qirg’izov. Organik kimyo. G’ofur
G’ulom nomidagi 
nashriyot matbaa ijo
diy uyi. Toshkеnt 2012.
5.
N.G.Raxmatullaev, X.T.Omonov, SH.M.Mirkomilov “Kimyo o’qitish metodikasi”
T., “O’qituvchi” 
2013 yil.
6.
R.SH.Berdiqulov, F.A.Alimova, SH.M.Mirkomilov Vozmojnosti kompьyuternыx
texnologiy pri 
izuchenii osnov texnologicheskix protsessov ximicheskogo proizvodstva.
7.
Voprosы gumanitarnыx nauk. Nauchnыy jurnal №2(46), Moskva, 2010
. 

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181-
O’rta Osiyoda Rossiya Imperiyasini 
Bosqinchilik Medallari
Xorazmviloyati Hazorasptumani
49-umumiy o’rtata’limmaktabi 
tarixfanio’qituvchisiJumaniyozovaZeboBaxodirovna
Annotatsiya:
Medall va nishonlar tarixiy voqea, hodisalarning
sifatida muhim ilmiy-tarixiy ahamiyatga
davlat tarixining o'ziga xos ko'zgusi bo'lib,
topishi, gullab-yashnashi va tushkunligini
ettiradi. Davlat ahamiyatiga ega urushlardagi 
tarixiy sanalarni abadiylashtirish maqsadi
yanada orttirgan. Ayrim hollarda 
yurishlarining ramziga aylangan. Vatanimiz tarixidagi
imperiyasi bosqini davri ham bundan mustasno emas.
Kalit so`zlar:
Medal, Rossiya imperiyasi, Xiva va Qo’qon xonligi, 
O’rta Osiyo 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
-2608
646 
ta Osiyoda Rossiya Imperiyasini 
Bosqinchilik Medallari 
tarixfanio’qituvchisiJumaniyozovaZeboBaxodirovna 
hodisalarning ashyoviy guvohi 
ahamiyatga ega. Ular har qanday 
bo'lib, ushbu davlatning tashkil 
tushkunligini bosqichma-bosqich aks 
ettiradi. Davlat ahamiyatiga ega urushlardagi g’alabalar, muhim 
maqsadi medallarning ahamiyatini 
ular adolatsiz bosqinchilik 
Vatanimiz tarixidagi Rossiya 
davri ham bundan mustasno emas. 
Medal, Rossiya imperiyasi, Xiva va Qo’qon xonligi, 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
647 
“Sharq masalasi”da ingliz-rus raqobati, so’ngra Qrim urushidagi
mag’lubiyatdan so’ng, podsho hukumati o’zbek xonliklarini bosib olishni bosh vazifa etib qo’ydi. Bu 
harakatda imperator Aleksandr II hukumatining harbiy vaziri general graf D.Milyutin, bosh shtab 
Osiyo bo’limi rahbari graf Ignatyev “faollik” ko’rsatadi. 1861–1863-yillаrdа rus qo‘shinlаri Qo‘qon 
xonligigа bir necha zаrbаlаr berib, Yangiqo‘rg‘on, Dinqo‘rg‘on, Merkа, Pishpakni egаllаshadi. 1863-
yilda polkovnik M.Chernyayev Sirdаryo bo’yidagi So‘zoq qаl’аsini bosib oldi vа uni «Rossiyaning 
mulki» deb e’lon qildi. 1864-yil 21-sentabrdа Chimkent jаng bilаn egаllаnadi. Chimkentning 
himoyasida turgan sarkarda Alimqulning Buxoro amirining xonlikka hujum qilgani sababli ketganligi 
mag’lubiyatga olib keldi. 
Bosqinchilar shahar va qal’alar himoyachilariga shafqat qilishmagan. Rossiya imperiyasida odatdagi 
bosqinchilik urushlaridagi har bir g’alaba uchun harbiylarni katta-kichik mukofotlar, shu jumladan 
medallar bilan taqdirlash odati bo’lgan. Yuqori darajali general va zobitlarga “Muqaddas Georgiy” 
harbiy ordeni, past darajadagi askarlar va boshqa shaxslarga esa “Georgiy xochi” nishoni berilgan. 
Masalan, Chimkent bosib olingach, kapitan O.Konapelskiy, Toshkent shahri qonli janglar bilan 
bo’ysundirilgach, podpolkovnik N.Ivanov “Muqaddas Georgiy” ordenining turli darajasi bilan 
taqdirlangan. Shuningdek, Oqmachitda va Iqon qishlog’idagi janglarda ruslarga bergan yordami uchun 
qirg’izlardan Safarov, Ahmad, Jarmuhammadlar “Georgiy xochi” nishonini olishgan. 1865-yilgi 
Toshkent shturmi uchun 4-Turkiston old batalyoniga 1867-yil 19-fevralda va 1871-yil 31-avgustda 
Georgiy bayrog’i beriladi.
Qo’qon hukmdori Xudoyorxon 1868-yili podsho harbiylari bilаn sulh tuzib,аmаldа Rossiyagа qаrаm 
bo‘lib qoladi. 1872-yili Farg’ona vodiysida xalq qo‘zg‘oloni ko‘tаrilgan. Bosqinchilar qo’shini milliy-
ozodlik kurashini 1876-yilda bostirgach, Qo‘qon xonligi tugatilib, uning o‘rnigа Fаrg‘onа viloyati 
tashkil qilinadi. Bu voqeaga katta siyosiy tus berilib, 1876-yil 26-noyabrda imperator Aleksandr II ning 
farmoniga ko’ra maxsus medal ta’sis etiladi. U yorqin bronzadan tayyorlanib, diametri 28 mm bo’lgan.
Aversida imperator toji va Aleksandr II tug’rosi, ya’ni ism-sharifi bosh harflaridan iborat bezak 
ta’svirlanib, orqa tarafida doirasimon - “За Покорение Ханства Коканскаго”(Qo’qon xonligini zabt 
etgani uchun) yozuvi, markazida “1875-1876” sanalari, hamda kichik beshburchakli yulduz 
joylashtirilgan. “Qo’qon xonligini zabt etgani uchun” medali “Muqaddas Georgiy” ordenini sariq-qora 
va “Muqaddas Vladimir ordeni” ning qizil-qora lentasida ilingan edi. Medal bilan Farg’ona vodiysini 
zabt etishda 1875-yil 5-avgustidan to 1876-yil 15-sentyabrga qadar qatnashgan Turkiston okrugi 
harbiylari va boshqa shaxslar taqdirlanganlar.
Bu medaldan jami 7500 dona zarb etilgan edi. Buxoro amirligiga qarshi 1866-1868-yillardagi harbiy 
harakatlardan so’ng, podsho hukumati “O’rta Osiyo Jazoyiri” deb atalgan Xiva xonligini bosib olishga 
astoydil kirishadi. 1872-yil dekabrida imperator Aleksandr II Xivani bosib olishga ruhsat bergach, 
yurishga puxta tayyorgarlik ko’rilib, xonlikka kichik ekspeditsiyalar yuborilgan. Asosiy yurishga 
podshoning qarindoshlari knyazlar Konstantin Konstantinovich va Yevgeniy Maksimilyanovich 
Romanovlar jalb etiladi. 1873-yil 20-mayda Orenburg general-gubernatorligi bo’linmasi general 
N.Veryovkin boshchiligida, Mang’ishloq harbiy bo’linmasi egallagan Qo’ng’irotga yetib keladi. 12-
aprelda Aristonbelda Turkiston general-gubernatorligining Jizzax, Qozoli, Perovsk qismlari birlashib, 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
648 
general Kaufman boshchiligida xonlik hududiga bostirib kirdi. Bu vaqtda Muhammad Rahimxon II 
qo’l ostidagi 10 mingga yaqin qo’shinni Muhammad Murod devonbegi, Mahmud Yasovulboshi, 
Eltuzar inoq, Bobo Muxtor, amir To’ra, Muhammad Rizo, Inoqbek boshchiligida bosqinchilarni qarshi 
yuborgani bilan, harbiy zaiflik, tashqi yordam berilmaganligi sabab, podsho qo’shini poytaxt tomon 
siljib kelaverdi. Xivani o’qqa tutib, 29-mayda general M.Skobelov bo’linmasi Shohobod darvozasini 
portlatadi va shaharga bostirib kirgan. Qonli jang Sayyid Umar va Otojon To’ra boshliq xonlikning 
ulug’lari bilan general Kaufman bitim tuzgach yakunlandi. Kaufman buyrug’i bilan xon xazinasi 
talanib, ko’plab boylik va qo’lyozmalar Peturburgga jo’natiladi. 1873-yil 12-avgustda Gamdunkon 
bog’ida xon sulh bitimini imzoladi.
Shundan so’ng imperator Aleksandr II ajdodi Pyotrning armonini bajargani sabab, 1873-yil 22-iyulda 
maxsus farmon bilan diametri 28 mmli bo’lgan, kumush medal joriy etadi. Medal aversida imperator 
toji ostida Aleksandr II tug’ro (venzel) ta’sviri tushirilgan. Reversida aylana shaklda “За Хивинский 
походъ” (Xiva yurishi uchun) yozuvi, pastida lavr va eman shoxlari, markazida “1873” sanasi berilgan. 
Tinchliksevarlik ramzi bo’lgan eman shoxining bosqinchilik urushidagi ishtirokni taqdirlash uchun 
joriy etilgan nishonda tasvirlanganligi rus hukumatining bu urushga munosabatini aks ettiradi. Lavr 
shohi esa g’oliblikka ishoradir. 
“Xiva yurishi uchun” medali bilan yurishda qatnashgan Orol flotiyasi matroslari, barcha harbiylar, 
shifokorlar, diniy xodimlar, amaldorlar, qo’shin tarkibidagi mahalliy ko’ngillilar taqdirlanishgan . Jami 
medaldan 14950 dona yasalib, uni Georgiy-Vladimir ordenlari lentasida taqish belgilangan.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI:
1.
Содиқов Ҳ, Шамсутдинов Р, Равшанов П, Усмонов Қ. Ўзбекистоннинг
2.
янги тарихи 1-К. -Тошкент: Шарқ, 2000. Б. 156-157 
3.
иёев Ҳ. Ўзбекистон мустақиллиги учун курашларниниг тарихи. -Тошкент: 
4.
Шарқ, 2001.Б.136 

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Shizofreniyaning Davosi Bormi?
G’ofurova Umida O’tkirbek qizi, Halimova Ozoda Ma'murjon 
qizi
Namangan davlat unuversiteti Pedagogika
Defektologiya yo’nalishi talabalari 
Annotatsiya:
Bugungi kunda butun dunyoda hali o’z yechimini topmagan 
masalalar, davosi topilmagan kasalliklar, hamda kelib chiqishi 
noma’lum bo’lgan holatlar juda ko’p. Ular orasida “Shizofreniya” 
ham mavjud bo’lib, bugungi kunga ushbu 
to’la o’rganib chiqilmagan hamda yechimlari birmuncha noaniqligi 
bo’yicha qolib ketmoqda. Ammo so’nggi yillar texnikasi hamda 
izlanishlarim samarasi o’laroq men ushbu kasallikning oldini olish 
bo’yicha bir qancha sinovlar olib bordim. 
barchasi maqolamda to’la yoritib o’tilgan.
Kalit 
so`zlar:
shizofreniya, 
neyrotransmitter, 
serotonin, 
psixoanalitik, toksik moddalar, kognitivlik nazariyasi, gebrefrenik, 
katatonik, paranoid, nodifferentsiv, postshizofreniya, emotsional 
sfera, ipoxondrikal alomatlar, senestopatiy, oneyroid
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
649 
Shizofreniyaning Davosi Bormi? 
, Halimova Ozoda Ma'murjon 
Namangan davlat unuversiteti Pedagogika-psixologiya fakulteti 
Bugungi kunda butun dunyoda hali o’z yechimini topmagan 
masalalar, davosi topilmagan kasalliklar, hamda kelib chiqishi 
noma’lum bo’lgan holatlar juda ko’p. Ular orasida “Shizofreniya” 
ham mavjud bo’lib, bugungi kunga ushbu kasallik meditsinada 
to’la o’rganib chiqilmagan hamda yechimlari birmuncha noaniqligi 
bo’yicha qolib ketmoqda. Ammo so’nggi yillar texnikasi hamda 
izlanishlarim samarasi o’laroq men ushbu kasallikning oldini olish 
bo’yicha bir qancha sinovlar olib bordim. Ushbu natijalarning 
barchasi maqolamda to’la yoritib o’tilgan. 
shizofreniya, 
neyrotransmitter, 
serotonin, 
psixoanalitik, toksik moddalar, kognitivlik nazariyasi, gebrefrenik, 
katatonik, paranoid, nodifferentsiv, postshizofreniya, emotsional 
sfera, ipoxondrikal alomatlar, senestopatiy, oneyroid-katatonik. 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
650 
Shizofreniya – bu progressiv ruhiy kasallik bo’lib, ruhiy vazifalar birligining yo’qotilishi, emotsianal 
sferaning tubanlashuvi, fikrlashning buzilishi va aqliy faoliyatning ilg’or zaiflashishi bilan 
ifodalaniladi. Ushbu holat murakkab va namoyon bo’lishi bir muncha yashirinn tarzda kechadigan 
jarayonlar yig’indisidir. Shizofreniyaning qo’shimcha alomatlari: hayolga o’z-o’zidan keladigan fikrlar, 
jazavali va ipoxondrikal alomatlar, senostopatiya, aqldan ozish, psevdogallyutsinator, gallyutsinator 
buzilishlar (alahsirashga o’xash holat), maniakal, depressiv, oneyroid-katatonik, katatonik 
alomatlar.Shizofreniyaning alomatlariga to’xtaladigan bo’lsak, har bir tur o’ziga xos individual belgi-
xususiyatlarga egaligi bilan boshqa kasalliklardan ajralib turadi. Kasallik alohida shaklga ega 
bo’lgunga qadar ko’pgina psixiatr olimlar tomonidan o’rganib chiqilgan. Nemis psixiatri Y.Krpelin 
1898-yilda birinchi bo’libushbu kasallikni “de-mentia praecos” ya’ni, “ ilk esi pastlik” deb nomlagan. 
Nihoyat 1911-yilda Shvetsariya psixiatri Y.Bleyler bu ruhiy kasallikning klinik kechishini yanada 
chuqurroq o’rganib, uning asosida assotsiativ jarayonlarning buzilishlari yotishini, buning oqibatida esa 
ruhiyatning parchalanishini asoslab, kasallik nomini “ Shizofreniya” deb nomlagan. Aslida ham 
shizofreniyaning asosida fikrlash, mulohaza yuritish jarayonining buzilishi yotadi. Kasallikning 
kechishini kuzatganimda u ko’p hollarda zimdan, asta-sekin rivojlanishini aniqladim. Ushbu kasallik 
ko’p hollarda odamovi, kamgap, hissiyotlari sust fe’l-atvorli, autistik xarakterdagi insonlarda 
uchraganligi sababli atrofidagi kishilarda ancha vaqtgacha hech qanday shubha uyg’otmaydi.Aynan 
shuning uchun ham uni aniqlash, korreksiyalash va davolash, tashxis qo’yish murakkab jarayonlarni 
o’z ichiga oladi. Kasallik haqida qisqacha yoritib o’taman va har bir shaklining o’ziga xos davolanishi 
va buni qanday bajarganimni tavsilotlarini keltirib o’taman. Dastlab kasallik rivojlanishining aniq 
sabablari noma’lum edi. Hozirgi kunda ushbu patalogiya rivojlanishining bir nechta nazariyalari 
mavjud bolib, ulardan eng mashxurlari quyidagilardir: 
Neyrotransmitterlar nazariyasi. Ushbu nazariyaning yana bir nomi- dofaminli nazariya hisoblanadi. 
Ushbu gipotezaga ko’ra, kasallik asab tizimining faolligini rag’batlantiradigan dofamin ko’p ishlab 
chiqarilishi natijasida rivojlanadi. Neyronlar shizofreniyaning o’ziga xos alomatlari paydo bo’lishiga 
olib keladigan ko’plab nerv impulslarini ishlab chiqarishni boshlaydi. Aynan ushbu nazariyaga 
asoslanib, dofamin ta’siri uchun mas’ul retseptorlarni bloklash shizofreniyani davolashning bir qismi 
sifatida namoyon bo’ladi. Shuningdek alohida noradrenergetik nazariyani ajratiladi-ki, unga ko’ra 
kasallik rivojlanishida dofamin, adrenalin hamda nodrenalin gormonlari ishtirok etadi. 
Seretonin retseptorlari nazariyasi. Seretonin retseptorlari juda faol bo’lsa, shizofreniya belgilari qayd 
etilishi mumkin. Seretonin retseptorlari faoliyatiga ta’sir o’tkazadigan dori vositalari ham kasallikning 
davolanishiga bir omil bo’lib xizmat ko’rsatishi mumkin bo’ladi. 
Shizofreniya rivojlanishining dizontogenetik nazariyasi. Ushbu gipotezada kasallik miyada mavjud 
strukturaviy buzilishlar fonida rivojlanadi. Ba’zi omillar vaziyatni og’irlashtirishi ( yoki rivojlanishiga 
turtki bo’lishi ) mumkin, shu jumladan virusli va bakteriyali hamda genetik kasalliklar ham. Bunday 
hollarda esa miya faoliyatini normaga keltirish uchun nevropatolog hamda psixolog, psixiatr kompleks 
holda ishlashi va ruhiyatdagi buzilishni hamjihatlikda bartaraf etishlari maqsadga muvofiq bo’lar edi.
Kasallik rivojlanishining psixoanalitik nazariyasi. Ushbu nazariyaga binoan kasallik shaxsning 
“bo’linishidan” kelib chiqadi. Bemorga uning atrofidagi barcha narsa sog’lig’iga jiddiy tahdid 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
651 
solayotganga o’xshaydi. Bunday holatda bemorning “men”i boshqa tashqi vaziyatlar ustidan 
hukmronlik qila boshlaydi. Savol tug’ilida: “ Qanday qilib ushbu jarayonni normaga solish mumkin?”. 
Albatta bu murakkab vaziyatlarni talab qiladi. Bemor o’zini sog’lomman deb xunob qilishi, hattoki, 
davolanishdan mutlaqo voz kechishi mumkin. Ushbu vaziyatda ko’proq psixolog maslahatiga 
muxtojlik seziladi hamda u bilan korreksion ishlar ko’lami keng qamrovli tarzda olib boriladi.
Shizofreniya rivojlanishida irsiy moyillikning ahamiyati. Hozirgacha ham olimlar shizofreniyadeb 
atalmishgenni aniqlay olmadilar. Shu bilan birga statistik tadqiqotlarda shizofreniya rivojlanishida irsiy 
omillar ham ishtirok etishi mukinligini ko’rsatib o’tilgan. Misol uchun, so’nggi tadqiqotlar bir tuxum 
hujayradan rivojlangan egizaklarda kasallik 80% hollarda, turli tuxum hujayralardan rivojlangan 
egizaklarda esa- 20% hollarda bir xil kechishini ko’rsatadi. Ota-onalardan birida shizofreniya 
mavjudligi bolada patalogiya rivojlanish ehtimolligini 5-12%ga oshiradi. Endi esa xulosalarim va 
fikrimga kelsak, o’ylashimcha shizofreniya dominant holda nasldan naslga o’tish xususiyatiga ega. 
Fikrimni tasdiqlayman va isbotlashim ham mukin. Inson jinsiy xromosomalarida emas, autosoma 
xromosomalarida kasallik belgilarini saqlovchi genlar mavjud va u ko’p hollarda dominant ko’rinishda 
bo’ladi. Kasallikning aynan qaysi turi nasl surishini hali aniqlay olmagan bo’lsam-da, kasallik 
geterozigota holatda o’z kuchini qisman yo’qotishini kuzatdim. Yangi avlodda shizofreniya geni 
mavjud, ammo u geterozigota holda. Bunday hollarda kasallik belgilari namoyon bo’lmasligi mumkin, 
ammo, kelgusi avlodda takrorlanishi kuzatilgan. 
Toksik moddalarning roli. Hozirgi kunda ba’zi olimlar autointoksikatsiyani ko’rib chiqishmoqda. 
Ushbu gipoteazga ko’ra, kasallik ba’zi zaharli moddalar ta’siri tufayli rivojlanishi mumkin. Xususan, 
shizofreniya rivojlanishida ammiak, feni birikmalari, fenokrezol va boshqa zaharli moddalar salbiy rol 
o’ynashi mumkin. Jiddiy omilga miyyaga kislorod yetishmasligi ham kiradi, buning natijasida nerv 
hujayralarida progressiv patalogik jarayonlarrivojlanadi. 
Shizofreniya rivojlanishining kognitiv nazariyasi. Bu nazariya shizofreniya bemor o’zi bilan o’zi bo’lib 
qolganda, mavjud bo’lmagan muammolar tufayli zix bo’lishi yoki shunchaki tashqi dunyo bilan aloqa 
qilmasligi kabi o’zini tutishi natijasida rivojlanadi deydi. Kasalliklning turlariga keladigan bo’lsak, 
albatta holat juda murakkab bo’lishi tabiiy albatta. Tarixiy jihatdan shizofreniya katotonik, oddiy, 
gebrefenik va paranoid turlarga bo’lingan. Hozirgi kunda kasallikning 5 turi mavjud: 
1.
Paranoid turi. Turli xil noodatiy g’oyalar, gallyutsinatsiyalar kuzatiladi, ammo fikrlash, affektiv 
buzilishlar, xulq-atvor buzilishlari yuz bermaydi; 
2.
Tarqoq tip. (gebrefenik shizofreniya): fikrlashning buzilishi va affektiv buzilishlar 
kombinatsiyasidir. Aynan ushbu buzilish eng ko’p tarqalgan turlardan hisoblanadi. 
3.
Nodifferentsiv tip: psixotik alomatlar mavjudligi, ammo, gebrefenik, paranoid yoki katatonim tip 
mezonlari uchramasligi bilan xarakterlanadi. 
4.
Qoldiq tip: kasallik alomatlari mavjud, biroq juda zaif ifodalangan bo’ladi. 
5.
Xalqaro kasalliklar klassifikatsiyasida yana ikkita subtip ajratilganligini ko’rish mumkin: 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
652 
1.
Postshizofrenik depressiya: shizofreniya alomatlari reduksiyadan keyingi depressiv epizod yoki 
shizofreniyaning ba’zi belgilari borligi bilan kechadi. 
2.
Oddiy shizofreniya: salbiy alomatlarning bosqichma-bosqich rivojlanib, kasallikning og’ir shaklga 
o’tishidir. 
Ushbu holatlarni davolash bosqichlari va usullari ham turlicha bo’ladi. Sababi kasallikninghar bir turi 
o’ziga xos xarakterga ega bo’lib, korreksiya ishlari ham shunga ko’ra har xil shaklda olib boriladi. 
Shizofreniya kasalligining alomatlari ham mavjud bo’lib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat: 
a.
Produktiv alomatlar: aqldan ozish, gallyutsinatsiya; 
b.
Salbiy alomatlar: apatiya, irodaning yetishmasligi, abuliya; 
c.
Kognitiv buzilishlar: fikrlash, e’tibor va sezishning buzilishi bilan xarakterlanadi. 
Bezovtalik, ruhiy tushkunlik, tashqi dunyodan ajralib qolish shizofreniya haqida oldindan so’ylashi 
mumkin. Kasallikka chalingan bemorlarda fikrlashning tarqoqligi, eshitish gallyutsinatsiyalari, 
nutqning buzilishi rivojlanadi. Kasallik odatda ijtimoiy izolyatsiya bilan birgalikda keladi. Ijtimoiy 
o’rganish buziladi, gallyutsinatsiyalar va aqldan ozish bilan bog’liq paranoid simptomatika rivojlanadi. 
Ba’zi hollarda odam g’aroyib holatda (katatoniya) qotib qolishi mumkin, jim bo’lib qoladi, maqsadsiz 
g’ayratlanib ketishi ham mumkin. Shizofreniyaning eng xarakterli alomatlari: tez-tez va uzoq muddatli 
bo’lishi mumkin bo’lgan gallyutsinatsiyadir. Bemor yaqinlari kasallikni ko’rsatadigan birinchi 
alomatlarini aniqlay olishi muhim ahamiyatga ega. Bunday alomatlar odatda quyidagicha bo’lishi 
mumkin: 

Kishining vazifasini bajara olmasligi. Chunki bemor oddiygina bu vazifalarda hech qanday ma’noni 
ko’rmaydi. Bu hatto asosiy gigiyena choralariga ham tegishli. Misol uchun bemor oyoqlarini 
yuvishni bema’ni ish deb hisoblaydi, chunki ular baribir rasvo bo’ladi deb xulosa chiqarib olgan 
bo’ladi. 

Nutqning buzilishi. Shizofreniyada bu alomat bemorga berilgam savollarga oddiy (bitta so’zli) 
javoblarni berishi bilan izohlanadi. Agar bemor batafsil javob berishga majbur bo’lsa, u juda sekin 
gapiradi. 

E’tiborsizlik, hayolchanlik, diqqatning yo’qligi. 

Hissiy (emotsional) tubanlik bemorning yuzi bildirishsiz, befarq bo’ladi. Atrofdagi odamlar bemor 
qanday kayfiyatda ekanini va uning niyatlari qanday ekanini tushunishi juda qiyin kechadi. 

Qiziqishning yo’qolishi. Hattoki bundan oldin bemorni quvontiradigan jismlarva mashg’ulotlarga 
ham va kasallik davridagi holatlarga ham qiziqish bildirmaydi. Shuni yodda tutish kerakki, 
shizofreniya yetarlicha asta-sekin rivojlanib boradi va mavjud alomatlar vaqt o’tishi bilan ortib 
boradi. Kasalikning belgilarini vaqtida aniqlab olish va iloji boricha tezroq korreksiya ishlarini olib 
borish tuzalish jarayonini qisman bo’lsa ham tezlashishiga va ishning oson kechishiga yordam 
beradi desak mubolag’a bo’lmaydi.

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
653 
Tashxis jarayoni ham o’ziga xos tarzda olib boriladi. Tashxislash bemorning shikoyatlariga, xatti-
harakatlariga (qarindoshlari, do’stlari, hamkasblari tomonidan qo’shimcha ma’lumotlar ham yig’ish 
mumkin) asoslangan holda psixiatr tomonidan amalga oshiriladi. Hozirgi kunda shizofreniyani aniqlash 
uchun labaratoriya tahlillari mavjud emas. Sababi u qon tarkibida saqlanmaydi.
Xulosa. Shizofreniya ham ko’pkina kasalliklar qatori hali to’liq o’rganilmagan va ko’rib chiqilmagan. 
Ammo men xulosa tariqasida o’z bilim va ko’nikmalarimga tayangan holda kasallikning davolanishiga 
to’la ishonaman. Buning uchun mahorat, qunt, tajriba eng muhim omilllar sanaladi. Davolash odatda 
psixofarmakoterapiya yo’li bilan amalga oshiriladi. Boshqausullar orasida insulinkomatoz terapiya, 
elektrokonvulsiv terapiyava boshqlar mavjud. Psixotrop va nootropik preparatlarni tanlash(pantogam 
va boshqalar) kasallik kechishi turi va alomatlaridagi xususiyatlari bilan aniqlanadi. Uzluksiz 
kechayotgan 
salbiy 
shizofreniyada 
kuchli 
antipsixotik 
ta’sirga 
ega 
(xlorpromazin, 
levomepromazin,promazin, galoperidol, trifluoperazin, klozapin) neyroleptiklar qo’llaniladi. Odatda 
neyroleptiklar bilan davolashda og’ir neyroleptik asoratlarning rivojlanishiga yo’l qo’ymaslik uchun 
xolinolitiklar(trigeksifinedil, biperiden) belgilanadi. Kasallikning oddiy shaklini davolashda 
stimulyatorli ta’sirga ega neyroleotiklar(trifluoperazin, perfenazin) qo’llaniladi. Atipik neyroleptiklar 
(risperidon, ketiapin, olanzapin) ham ishlatiladi. Paranoid shizofreniyaning uzluksiz kechishida aqldan 
ozishga qarshi ta’sirga ega tipik neyroleptiklar( perfenazin, trifluoperazin, galoperidol) qo’llaniladi. 
Atipik neyrotiklardan esa- klozapin. Gallyutsinator aqldan ozish ustunlik qilganda perfenazin, yoki 
trifluoperazindan foydalaniladi. Davolashning keyingi bosqichlarida flufenazin ishlatish mumkin. 
Uzluksiz kam progredient kechimga ega bo’lgan turida neyroeptiklar va trankvilizatorlar (fenazepam, 
tofizopam, lorazepam, bromazepam) birgalikda qo’llaniladi. Febril shizofreniyani davolashda infuzion 
terapiya qo’llaniladi: 10% glyukoza-insulin-kaliy aralashmasi, kaliy, magniy, kaltsiy preparatlari, tuzli 
eritmalar. Gipertermiyani bartaraf etish uchun sun’iy sovutish( arterial tomirlar ustiga muzli haltalar 
joylashtirish, ho’l yopinchiq, sochiq bilan o’rash amalga oshiriladi. Miya shishini oldini olish uchun 
osmotik diuretiklar(mannitol) tomir ichiga kiritiladi. Shu bilan birga, diazepam, geksenalli narkoz 
ishlatish ham mumkin. Kasallik asoratlari quyidagicha: ijtimoiy o’rinni topa olmaslik, bosh miya 
vazifasining buzilishi, neyroleptiklar qo’llanganligi tufayli neyroleptik ekstrapiramidal buzilishlar 
yuzaga keldi. Ammo qunt va sabr bilan bemorga yondashish davo choralarini har tomonlama izlash 
albatta o’z samarasini beradi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
B.M.Korkina, A.M.Tsivilko, V.V.Marilov, M.A.Karayeva: “Praktikum po psixiatrii”. Moskva-
1986; 
2.
I.N.Xo’jayeva, A.U.Shayusupova: “Psixiatriya”. Toshkent-1995 
3.
M.N.Jarikov: “Psixiatriya”. Moskva-1989. 
4.
O.X.Olimov, U.X.Olimov: “Psixiatriya klinikasi”ning muqaddimasi. Toshkent-1997. 
5.
G.E.Eydemillera: “Detskaya psixiatriya”. Piter-2005. 

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
The Mental Health of People 
M.X Mirjamolov
Uzbek state university of physical education and sport
G.D. Pulatova 
stage of master’s student 
Annotatsiya:
December 3rd is International day of people with disabilities. In the 
Uzbekistan, 1 in 4 adults—1,5 million
people will experience a disability at some point during their lives. 
Disabilities limit how a child or adult functions. 
may include difficulty walking or climbing stairs; hearing; seeing; 
or concentrating, remembering, or making decisions.
Kalit so`zlar:
Health, People, Disabilities
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
654 
f People with Disabilities 
Uzbek state university of physical education and sport PhD.
December 3rd is International day of people with disabilities. In the 
illion—have a disability.1 Many 
people will experience a disability at some point during their lives. 
Disabilities limit how a child or adult functions. These limitations 
may include difficulty walking or climbing stairs; hearing; seeing; 
or concentrating, remembering, or making decisions. 
Disabilities, Mental.

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
655 
Adults with disabilities report experiencing frequent mental distress almost 5 times as often as 
adults without disabilities. Call your doctor if your mental health gets in the way of your daily 
activities for at least 1
4 days in a month.
December 3
rd
is International day of people with disabilities. In the Uzbekistan, 1 in 4 adults—1,5 
million—have a disability.
1
Many people will experience a disability at some point during their lives. 
Disabilities limit how a child or adult functions. These limitations may include difficulty walking or 
climbing stairs; hearing; seeing; or concentrating, remembering, or making decisions. 
Although “people with disabilities” sometimes refers to a single population, this is a diverse group of 
people with a wide range of needs. Two people with the same type of disability can be affected in very 
different ways. Some disabilities may be hidden or not easy to see. 
Many Adults with Disabilities Report Frequent Mental Distress 
A recent study found that adults with disabilities report experiencing more mental distress than those 
without disabilities. In 2021, an estimated 1 million (32.9%) adults with disabilities experienced 
frequent mental distress, defined as 14 or more reported mentally unhealthy days in the past 30 days. 
Frequent mental distress is associated with poor health behaviors, increased use of health services, 
mental disorders, chronic disease, and limitations in daily life. 
During the COVID-19 pandemic, isolation, disconnect, disrupted routines, and diminished health 
services have greatly impacted the lives and mental well-being of people with disabilities. 
Call your healthcare provider if stress gets in the way 
of your daily activities for several days in a 
row. Free and confidential resources can also help you or a loved one connect with a skilled, trained 
counselor in your area It’s Okay Not to Feel Okay. 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
656 
Everyone reacts differently to stressful situations. How you respond to stressful situations, such as the 
COVID-19 pandemic, can depend on your background, your support systems (e.g. family or friends), 
your financial situation, your health and emotional background, the community you live in, and many 
other factors. 
People with disabilities or developmental delays may respond strongly to the stress of a crisis, 
particularly if they are also at higher risk for serious illness from COVID-19 (for example, older people 
and people of any age with certain underlying medical conditions). 
How Are You Feeling? 
We are often asked this question, and many of us say we’re “fine.” But this has been a difficult time 
lately, and emotions can be complex. You may be feeling sad, worried, or stressed. 
It helps to stay positive and remind yourself of your strengths. Visit
for inspiration and resources to 
find what helps. 
Healthy Ways to Cope with Stress 

Know 
what to do are you sick
and are concerned about COVID-19
. Contact a health provider 
before you start any self-treatment for COVID-19. 

Know where and how to get mental health treatment 
and other support services and resources, 
including counseling or therapy (in person or through telehealth services). 

Take care of your emotional health. 
Taking care of your emotional health will help you think 
clearly and react to urgent needs to protect yourself and your family. 

Take breaks from watching, reading, or listening to news stories
, including those on social 
media. Hearing about the pandemic repeatedly can be upsetting. 

Take care of your body
. 
o
Take deep breaths, stretch, or meditateexternal icon
o
Try to eat healthy, well- balanced meals 
o
Exercise regularly 
o
Get plenty of sleep Avoid excessive alcohol and drug use

Make time to unwind
. Try to do some other activities you enjoy. 

Connect with others
. Talk with people you trust about your concerns and how you are feeling. 
During times of increased social distancing, people can still maintain social connections and care 
for their mental health. Phone calls or video chats can help you and your loved ones feel socially 
connected, less lonely, or isolated. 

Connect with your community- or faith-based organizations
. While social distancing measures 
are in place, consider connecting online, through social media, or by phone or mail. 

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Some Issues of the Application of Information 
and Communication Technologies in the 
Investigation o
Primov Bakhtiyor Olim ugli
Doctoral student of Tashkent State Law 
Annotation:
The article reveals the use of information and communication 
technologies in the preliminary investigation, individual aspects of 
sending and receiving a crime report in electronic format, as well 
as the electronic format of the preliminary investigation. The 
purpose of studying this issue is to consider the possibility of 
introducing existing practice and scientific developments, the 
positive results of foreign countries in this area in the criminal 
procedure legislation of the Republic of Uzbekistan. An analysis 
of law enforcement practice allows us to draw well
conclusions that the process of transferring a pre
from paper to electronic format involves different directions, while 
it takes a lot of time and trumpets overcoming many difficulties.
Keywords:
Preliminary investigation, crime report, electronic 
document, electronic criminal investigation, electronic criminal 
case, law enforcement practice. 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
657 
Issues of the Application of Information 
and Communication Technologies in the 
Investigation of Crimes 
Doctoral student of Tashkent State Law University 
The article reveals the use of information and communication 
technologies in the preliminary investigation, individual aspects of 
sending and receiving a crime report in electronic format, as well 
preliminary investigation. The 
purpose of studying this issue is to consider the possibility of 
introducing existing practice and scientific developments, the 
positive results of foreign countries in this area in the criminal 
epublic of Uzbekistan. An analysis 
of law enforcement practice allows us to draw well-grounded 
conclusions that the process of transferring a pre-trial investigation 
from paper to electronic format involves different directions, while 
e and trumpets overcoming many difficulties. 
Preliminary investigation, crime report, electronic 
document, electronic criminal investigation, electronic criminal 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
658 
The use of modern information technologies is required not only when conducting individual 
investigative actions, but also when the subject of the investigation makes procedural decisions on 
criminal cases and inspection materials, as well as when organizing verification activities. Let's turn 
now directly to the possibility of using information technology in making various kinds of decisions 
during the preliminary investigation. 
The essence of the adoption by the subject of the investigation of the procedural resolution is the 
formation of answers to various legal questions, as well as summing up the interim or final results of 
the investigation or determining the direction of further proceedings in the case. However, the 
procedural action is expressed in the form provided for by the criminal procedure legislation - in the 
form of a procedural act. 
In this regard, we consider the use of information technology in this activity from two points of view. 
The first area of activity, in our opinion, should be considered as a certain algorithm of actions of the 
subject of the investigation, in which he studies the conditions and grounds for making certain 
decisions. Today it can be assumed that the ability to algorithmize the process of solving any type of 
problem, with which the final sequence of actions can be determined, is already a generally accepted 
fact. Thus, depending on the qualification of the crime by the investigator, and the current state of the 
investigation, the use of the term "algorithm" in the process of making procedural decisions seems very 
appropriate. This makes it possible to identify typical crime investigation algorithms and appropriate 
procedural solutions in typical investigative situations. In this case, the term "algorithm" is used in a 
broad sense – as the most appropriate program while maintaining the overall constructive nature of the 
investigation of a criminal case[1].
In turn, the issuance of a resolution is subject to a number of requirements, which include: 
comprehensive validity of the decision, its timeliness, competence, compliance with previous 
resolutions. Computer programs can help in the adoption of this resolution, which, when adopted, 
should be developed taking into account the coefficients of certain circumstances. Such programs can 
be useful both for experienced investigators who are independent practitioners, and for young 
professionals. Undoubtedly, one of the most important decisions taken by the subject of the 
investigation is the decision to initiate a criminal case or to refuse to initiate it. 
Article 329 of the CPC regulates the initiation of a criminal case, which consists in the decision by the 
subject of the investigation of the possibility of adopting a resolution on the initiation of a criminal case 
or the existence in the current situation of grounds for refusing to initiate a criminal case (the 
availability of sufficient information indicating the presence (absence) of the corpus delicti). In this 
case, we are talking only about the availability of sufficient information, because all elements of the 
crime can be identified and without fail only after the initiation of a criminal case, during the 
performance of procedural actions at the stage of preliminary investigation. 
This requirement is directly enshrined in article 82 of the CPC (circumstances to be proved). 
Nevertheless, in article 2 of the CPC, where the main focus is on the tasks of criminal proceedings, the 
priority is to protect the individual from illegal and unfounded accusations, criminal liability and 
restrictions on his rights and freedoms, the correct solution of this issue is difficult, especially for 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
659 
inexperienced, novice investigators. 
The algorithm of investigative actions proposed by us assumes the necessary actions of the subject of 
the investigation during the investigation of various types of crimes. A computer program based on the 
analysis of typical situations can be performed in the form of a test, when the investigator is asked to 
choose one of the proposed answers and answer the questions asked to him, as well as fill out the 
appropriate forms. 
After all the information is collected, the program may "require" the investigator to perform additional 
investigative actions or make a final decision on the investigation materials. In addition, the program 
naturally "requires" the correct qualification of the case. 
With the help of such software, not only information processes can be rationalized, but also automated 
systems can be implemented that will allow investigators, experts and operatives to make appropriate 
decisions. In recent years, dozens of systems have been developed that essentially mimic the work of 
methodologists-investigators, help to investigate the most complex crimes and help formulate specific 
recommendations based on the results of the investigation in criminal cases[2]. 
Gradually, the idea of programming the investigator's actions depending on the type of crime being 
investigated, the initial data and the circumstances of the investigation is becoming more and more 
rooted in the minds of scientists working in the field of forensic technologies[3]. 
We agree with the position of N.A. Selivanov that different elements of forensic signs are 
interconnected and that the manifestation of their connection is subject to certain patterns, the 
identification of one element makes it more or less likely to assume the presence of other elements, and 
if the probability is high, additional elements can also be identified[4]. 
One of the first attempts to identify logical connections between these elements was based on the 
typification of data on various elements of crime signs in the study of a significant part of murder cases 
and carried out by researcher L.G. Vidonov [5]. 
Later, N.S. Yumashev, having studied the materials of 1,100 criminal cases, reveals the links between 
robberies and robberies (according to approximately 37 parameters of forensic medical examination), 
came to the conclusion that if the "attack" was committed on a citizen younger than 35 years, the 
alleged (with an accuracy of 60%) criminal is a man aged 18 to 35 years; commits a crime alone; lives 
in the territory of the city where the crime was committed; has secondary education; is a worker; 
single; previously convicted; was drunk; as a rule, leads an antisocial lifestyle[6]. 
Developing this direction, researcher I.S. Fedotov suggests using standard models of the mechanism of 
criminal prosecution in the investigation of violent crimes against minors. This makes great practical 
sense, in our opinion, criminalistic monitoring of crimes can serve as a basis for developing 
recommendations and effective methods of investigating various types of crimes. However, any 
software must have a standard framework (algorithm) selected for a particular category of crimes. 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
660 
According to article 322 of the CPC, the reasons for initiating a criminal case are: 
1.
statements of persons; 
2.
communications from enterprises, institutions, organizations, public associations and officials; 
3.
mass media reports; 
4.
detection of information and traces indicating a crime directly by the investigator, investigator, 
prosecutor, as well as by the body carrying out the pre-investigation check; 
5.
a statement of guilt. 
The grounds for initiating a criminal case are data indicating the presence of signs of a crime. 
When an application for a criminal offense is submitted orally, it can be successfully recorded through 
information technology in the form of recording, audio or video recording, photographing, procedural 
fixing using computer technology, as well as through audio, video messages and sending an electronic 
file to law enforcement agencies through available means of telecommunications. 
If the fact of the commission of a crime is revealed during the investigative action, it is included in the 
protocol of this investigative action, while during a specific investigative action, information 
technology can be used as an alternative means (audio and video) of fixing when correcting the 
electronic protocol, its procedural design and drawing up the necessary applications (by means of 
copying equipment). 
If the application is submitted orally, but the applicant cannot participate in person (for example, he is 
in a medical institution due to injury to health, for reasons of personal safety, etc.), in this case, the 
application is made by an authorized employee of a particular law enforcement agency in accordance 
with Article 328 of the CPC, and information technology (audio and video recordings) can be used to 
make such an application and its appendices. 
Law enforcement agencies have departmental instructions that determine the procedure for receiving, 
registering and reviewing reports of crimes and offenses sent on condition of confidentiality (during 
operational activities). 
In addition, we believe that information technologies can be successfully used to record information 
received on digital media about a crime (offense), as well as to inform participants in criminal 
proceedings about the procedural decision made by the subjects of the investigation. 
Information technologies can be successfully used in the creation of electronic databases to collect 
information in the order of receipt and registration, as well as to monitor the progress of proceedings in 
a criminal case. 
Other sources of information about the crime include: 
1.
direct detection by the subjects of proof of information about the commission of a crime; 
2.
obtaining information about crimes committed, being committed or being prepared by law 
enforcement agencies, as well as other bodies and officials responsible for identifying and reporting 
violations in the relevant area as a result of inspections and studies; 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
661 
3.
official letters, statements, communications and documentary materials from enterprises and 
organizations of various forms of ownership, officials, persons affected by someone's criminal 
actions and in need of protection, public associations demanding that the perpetrators be held 
accountable; 
4.
materials of operational search activities; 
5.
electronic surveillance materials used in everyday life. 
Thus, digital video surveillance, access control systems, security and fire alarm systems, innovative 
identification systems, computer control centers, software products and various other technologies are 
increasingly being used to ensure public safety, including fixing the facts of offenses. 
Therefore, if the material carriers obtained as a result of the use of information technologies have 
sufficient information to identify signs of a crime, such information may be the basis for initiating a 
criminal case in accordance with the procedure established by the criminal procedure legislation. 
Information and communication capabilities involve the use of starting from the initiation of a criminal 
case to the preparation of an indictment, the implementation of procedural control, objective analysis 
and evaluation of procedural actions, the creation of conditions for the systematic management of the 
ongoing investigation of criminal cases, while significantly improving the efficiency of criminal 
proceedings and the entire process of record keeping within it. 
In accordance with article 12 of the Law of the Republic of Uzbekistan "On Internal Affairs" No.ZRU-
407 dated September 16, 2016, the internal affairs bodies, in accordance with the legislation, ensure the 
provision of electronic public services within their competence to individuals and legal entities, as well 
as the use of electronic forms for receiving and registering documents, notifications on the provision of 
public services. 
At the same time, in the Russian Federation, the use of information and communication technologies in 
the activities of bodies for receiving and registering reports of crimes is fixed at the legislative level [7].
Thus, in accordance with the Federal Law of the Russian Federation No. 210-FZ of July 27, 2010 "On 
the Organization of the provision of State and Municipal Services", reports of crimes are processed 
electronically through the unified portal of state and municipal services [8].
Law enforcement agencies have organizational and administrative documents regulating the formation 
and use of state information resources. The departmental rules governing the procedure for obtaining, 
registering, studying and disclosing information about crimes also provide for receiving messages in 
electronic form through official websites[9], telephone, telegraph and other means of 
communication[10]. 
In our opinion, it is advisable to apply this experience in our country as well. The study of practice 
shows that currently law enforcement agencies use various forms of obtaining information about a 
crime committed or being committed to ensure citizens' access to justice. A network of dispatching 
services of emergency services, a geographically distributed automated telecommunications 
management system has been created using a single telephone number "102". 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
662 
By the way, in 2018, the "Safe Capital" system was introduced in Tashkent, while as part of its 
implementation, the Ministry of Information Technologies and Communications of the Republic of 
Uzbekistan installed a set of equipment and software, all departments of the GUVD of the city of 
Tashkent. Tashkent were equipped with an intelligent face recognition system and equipment for 
registration of vehicle license plates [11]. 
Thus, the introduction of the latest means of communication and information can be considered as one 
of the priority areas for optimizing law enforcement activities, changing the style, form and technology 
of the organizational component of the procedural order of consideration of a crime report. However, 
practice shows that modern technical innovations are not fully used. In our point of view, the main 
reasons for citizens' inactivity in this area are: insufficient awareness of the possibilities and advantages 
of using these methods of reporting crimes, low computer literacy, lack of technological capabilities in 
small towns, villages and auls; distrust of modern means of disseminating citizens' information on the 
Internet. 
We believe that these obstacles can be partially overcome by allowing law enforcement agencies to 
more actively use the opportunity to inform citizens about the facts of crimes through the widespread 
introduction of a unified electronic document management system using electronic signatures. 
The advantages of electronic document exchange are unconditional. This will significantly speed up the 
process of receiving and processing information, respond promptly by automating the process of 
receiving and registering reports of crimes, thereby contributing to the rapid restoration of violated 
citizens' rights, saving time, reducing the workload, as well as eliminating the subjective arbitrariness 
of officials. In addition, sending a crime report electronically at any time, anywhere, from any 
computer connected to the network, in the absence of transport infrastructure, geographical distance is 
also convenient for people with disabilities. 
At the same time, despite the fact that the use of electronic document management in criminal 
proceedings, in fact, has already begun, there is no legal concept and regulatory procedure for 
electronic reporting of crimes in the CPC. In our opinion, it is necessary to legislatively regulate the 
relations of receiving and registering reports of crimes in electronic form and give it an appropriate 
legal status. 
We believe that reports of crimes received electronically should be considered as electronic documents. 
As a carrier of primary information about a crime, it enters the information system using electronic 
means of communication, is automatically included in a single document flow, becomes an element of 
electronic interaction and is recorded in the database by technical means. This allows you to process 
the message in the future: automatic registration, sending confirmation of receipt, exchange of 
information, its receipt and storage, application in statistical documents and search engines. 
An electronic message about a crime can come to the authorities through various channels of 
information and communication, while the forms of such a message vary significantly. In particular, 
the message can be received via the Internet via a universal electronic card, a mobile application for 
smartphones and tablets, and official law enforcement websites. An electronic message about a crime 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
663 
must contain the following mandatory details: the name of the law enforcement agency to which the 
message about the crime was sent, the surname, first name, patronymic of the applicant, registration 
address and place of residence, e-mail, mobile and landline phone numbers, information about the 
crime committed or being committed or being prepared, information about the prevention of criminal 
liability for perjury in accordance with Article 238 of the Criminal Code, information about the 
procedure for obtaining confirmation of receipt of information, personal data of the applicant for 
storage and processing in accordance with the legislation on personal data, electronic signature, date of 
the message. 
You can also report a crime through other information channels: social networks, email, ISQ, Skype, 
etc. 
In this case, to receive an electronic message about a crime, not a type of electronic communication is 
used, but an electronic form of information about the identity of the applicant or the source of 
information about the crime committed, being committed or being prepared for commission. In this 
matter, it is necessary to agree with A.P.Vershinin that the content of electronic documents does not 
differ from the information that may constitute the content of other types of documents, for example, 
paper documents. The only difference is the specific form of the availability of data about the crime on 
a tangible medium. Since information about a crime can be presented in three different ways, it is 
important to determine which of them cannot be submitted electronically. 
A declaration of guilt (yaka with a confession), confirmed by a signature, also has a simple written 
form, in our opinion, this method cannot be accepted electronically. The admission of guilt implies a 
personal, voluntary and active approach on the part of a person who has information about the crime 
committed by him or his accomplices directly to the authorities and officials authorized to initiate a 
criminal case. The legislative body, using the term "appearance" in the title of the article, defines its 
position - a person must appear (arrive) at the competent authority and verbally or in writing report the 
crime committed. In addition, a personal statement of guilt reduces the likelihood of self-incrimination 
and abuse of power by officials. 
Thus, taking into account the above, we can say that 
an electronic message about a crime is a message 
about a crime sent electronically or via other remote channels, including using the Internet 
information and telecommunications network. 
In this regard, in order to consolidate procedural relations with the use of information and 
communication technologies in legislation, we consider it necessary to supplement paragraphs "1), 2) 
and 3)" of Article 322 and part one of Article 324 of the CPC with the words "via electronic or other 
remote communication channels, as well as through the use of the Internet information and 
telecommunications network." 
The received message must be registered immediately. If there are circumstances preventing the 
implementation of this rule, registration is carried out through various communication channels. In the 
internal affairs bodies, this activity is carried out in the round-the-clock duty units of the territorial 
bodies of the Ministry of Internal Affairs. 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
664 
However, it is advisable to use the possibilities of information technology when registering reports of 
crimes. Thus, in accordance with the Resolution of the Cabinet of Ministers of the Republic of 
Uzbekistan dated July 8, 2021 "On additional measures for the introduction of an electronic system of 
proceedings in cases of administrative offenses" No. 431, the state automated system for electronic 
processing of information on administrative offenses, administrative fines and other penalties 
"Electronic administrative case" was introduced[12]. 
We believe that the prospects for using similar information and communication technologies include 
the implementation of a project for electronic registration of crimes, which provides for the creation of 
a unified electronic database on crimes, the form, content, details and procedure for filling in an 
approximate electronic template (form) of a crime report. 
In this case, information about the registration of a message by an authorized official is automatically 
reflected in a similar system of the prosecutor's office. This will allow the prosecutor, who oversees 
compliance with the requirements of the law when receiving, registering and reviewing reports of 
crimes, to receive complete information online about the registration of a crime report, its dynamics, 
timing and results of checking the message. The use of innovations will ensure the transparency of the 
criminal process, will positively affect the legality in the field of accounting and the discipline of office 
work, the ability of the prosecutor's office to record information necessary for maintaining a unified 
state statistical record of crimes, will increase the effectiveness of prosecutorial control. 
In conclusion, it should be noted that the use of modern information technologies as a promising, in-
demand in practice effective organizational component of the procedural procedure for receiving and 
registering criminal communications, as well as the direction of the optimal organization of criminal 
proceedings, cannot be limited only for use in registering reports of a crime. In our opinion, we can talk 
about the following promising areas of application of forces and potential of information and 
communication technologies: 
1.
creation of a model of a single information space for units authorized to investigate crimes by 
combining information resources on a single technological platform; 
2.
the use of modern telecommunication technologies and open communication channels of the global 
Internet to create online services that work in the form of network communication mechanisms, an 
open forum, e-mail nodes, an Internet platform and others; 
3.
equipping all law enforcement agencies with software and key media for electronic document 
management using electronic signatures (as well as creating a mobile location "Safe City"). 
References: 
1.
Возгрин И. А. Научные основы криминалистической методики расследования преступлений. 
Часть III. — СПб. : Санкт-Петербургский юридический институт МВД России, 1993. — Б. 34 
2.
Ищенко Е.П., Топорков А.А. Криминалистика: учебник / под ред. Е.П. Ищенко. — 2-е изд. , 
испр., доп. и перераб. — М. : КОНТРАКТ, ИНФРА-М, 2012. — С 
3.
Белкин Р.С. Курс криминалистики: криминалистические средства, приемы и рекомендации: 
в 3 т. Т.1. — М.: Юристъ, 1997. — Б. 218 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
665 
4.
Селиванов Н.А. Криминалистические характеристики преступлений и следственные 
ситуации в методике расследования преступлений // Социалистическая законность. — 1977. 
— №2. — Б. 10 
5.
Видонов Л.Г. Криминалистические характеристики убийств и система типовых версий о 
лицах, совершивших убийства в отсутствие очевидцев: автореф. дис. ... канд. юрид. наук. — 
М., 1979. 
6.
Юмашев Н.С. Расследование грабежей и разбойных нападений, совершаемых с целью 
завладения имуществом граждан. — М., 1991 
7.
См.: Об организации представления государственных и муниципальных услуг: Федеральный 
закон от 27.07. 2010 № 210–ФЗ (в ред. от 02.07.2013) // СПС «КонсультантПлюс»; О 
государственной программе Российской Федерации "Информационное общество (2011 – 
2020 годы):распоряжение Правительства РФ от 20.10.2010 № 1815–р (ред. от 20.07.2013) // 
СПС «КонсультантПлюс»; Об утверждении Стратегии инновационного развития Российской 
Федерации на период до 2020 года: распоряжение Правительства Российской Федерации от 
08.12.2011 № 2227–р. // СПС «КонсультантПлюс». 
8.
См.: Об утверждении новой редакции Программы МВД России «Создание единой 
информационно– телекоммуникационной системы органов внутренних дел»: приказ МВД 
России № 435 от 20.05.2008 (с изм. от 25.07.2009) // СПС «КонсультантПлюс»; Концепция 
создания единой системы информационно аналитического обеспечения деятельности МВД 
РФ в 2012–2014г.:приказ МВД России № 205 от 30.03.2012 // СПС «КонсультантПлюс»; Об 
утверждении плана информатизации МВД России на 2014 год и плановый период 2015 и 
2016 годов: распоряжение МВД России № 1/8256 от 4 .09. 2014 // СПС «КонсультантПлюс». 
9.
Об утверждении Инструкции о порядке приема, регистрации и разрешения в 
территориальных органах Министерства внутренних дел Российской Федерации заявлений и 
сообщений о преступлениях, об административных правонарушениях, о происшествиях: 
приказ МВД России №736 от 29.08. 2014. // СПС «Консультант Плюс». 
10.
Об организации приема, регистрации и проверки сообщений о преступлении в следственных 
органах (следственных подразделениях) системы Следственного комитета Российской 
Федерации: приказ СК России №72 от 11.10. 2012 // СПС «КонсультантПлюс». 
11.
Постановление Президента Республики Узбекистан от 19 июня 2018 года № ПП-3786 «О 
дополнительных мерах по повышению эффективности обеспечения общественного порядка, 
профилактики правонарушений и борьбы с преступностью в городе Ташкенте» // 
Национальная база данных законодательства, 20.06.2018 г., №09/18/3786/1368 
12.
Постановление Кабинета Министров Республики Узбекистан от 8 июля 2021 г. «О 
дополнительных мерах по внедрению электронной системы производства по делам об 
административных 
правонарушениях» 
№ 
431 
// 
Национальная 
база 
данных 
законодательства, 09.07.2021 г., №09/21/431/0656. 

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Psixologik Salomatlik V
Alijonov Nurbek
Farg’ona Davlat Universiteti Psixologiya 
Annotatsiya:
The article reveals the use of information 
technologies in the preliminary investigation, individual aspects of 
sending and receiving a crime report in electronic format, as well as 
the electronic format of the preliminary investigation. The purpose 
of studying this issue is to consider the possibility of introducing 
existing practice and scientific developments, the positive results of 
foreign countries in this area in the criminal procedure legislation of 
the Republic of Uzbekistan. An analysis of law enforcement 
practice allows us to draw well-grounded conclusions that the 
process of transferring a pre-trial investigation from paper to 
electronic format involves different directions, while it takes a lot of 
time and trumpets overcoming many difficulties.
Kalit so’zlar:
ruhiyat, ong, aql, sog’lik, psixik salomatlik, 
rivojlanish, davr, bosqich, mexanizm, mohiyat.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
666 
Psixologik Salomatlik Va Uning Mohiyati 
Psixologiya Kafedrasi O’qituvchisi 
The article reveals the use of information and communication 
technologies in the preliminary investigation, individual aspects of 
sending and receiving a crime report in electronic format, as well as 
the electronic format of the preliminary investigation. The purpose 
nsider the possibility of introducing 
existing practice and scientific developments, the positive results of 
foreign countries in this area in the criminal procedure legislation of 
the Republic of Uzbekistan. An analysis of law enforcement 
grounded conclusions that the 
trial investigation from paper to 
electronic format involves different directions, while it takes a lot of 
time and trumpets overcoming many difficulties. 
ong, aql, sog’lik, psixik salomatlik, 
bosqich, mexanizm, mohiyat. 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
667 
Shaxsiy rivojlanish va psixologik salomatlik hozirgi kunda ruhiy va psixologik sog'liq muammolari 
mahalliy fanlarda faol o'rganilmoqda. Psixologiya ushbu muammolarni hal qilishda, birinchi navbatda, 
psixologik ta'lim xizmatining rivojlanishi bilan bog'liq muhim hissa qo'shadi. Atamasi “ psixologik 
salomatlik ” Ushbu kontseptsiyaga, uning fikricha, aqliy salomatlik fenomeni bilan aloqani I.V. 
Dubrovina kiritdi. Dubrovinaning so'zlariga ko'ra, psixologik salomatlik ruhiy salomatlikning bir 
qismidir, u "shaxsiyatni" umuman anglatadi va "inson ruhining eng yuqori namoyishlari" bilan 
belgilanadi. Qatnashchilarga astma sabab bo'lganligi sababli, polen astma holati qayd etilganligi 
ta'kidlandi. Shuningdek, ishtirokchilarga ruhiy buzilishlarning sabablari ular tartibsizlikni qanchalik 
tezlashtirganiga qarab o'zgarishi mumkinligi va ular tezda o'zlarining sabablarini va uzoqroq 
sabablarini o'zlarining ro'yxatiga kiritishlari kerakligi haqida ma'lumot berildi. Ushbu ko'rsatma 
kasalliklarning asosiy sabablarini, shuningdek xatti-harakatlarga ta'sir qiluvchi bevosita sabablarni 
aniqlashga qaratilgan. Va nihoyat, ishtirokchilarga sabablarni sanab o'tgandan so'ng, ularning har biri 1 
dan 10 gacha bo'lgan shkalada qanchalik muhim yoki kuchli ekanligini baholashlari kerakligi haqida 
ko'rsatma berildi. Agar psixologik sog'lomlik haqidagi g'oyalarning paydo bo'lishining tarixiy tomoniga 
murojaat qilsak, ular Sharqda birinchi marta shakllana boshlaydilar. Qadimgi Hindistonda miloddan 
avvalgi 6 asr Vedalar sog'lom turmush tarzining asosiy qoidalarini shakllantirishadi. Ulardan biri 
psixikaning barqaror muvozanatiga erishishdir. Ushbu muvozanatga erishish uchun birinchi va zaruriy 
shart - bu to'liq ichki erkinlik, odamning jismoniy va ruhiy ekologik omillarga qattiq bog'liqligi 
yo'qligi. Ichki muvozanatni o'rnatishga olib keladigan yana bir yo'l yurak, sevgi yo'li edi. Erkinlik 
baxsh etadigan muhabbat bxakti yoga-sida odamni, bir guruh odamlarni sevish emas, balki bu 
dunyodagi barcha tirik mavjudotga bo'lgan muhabbat borliq mohiyatining eng yuqori ifodasi sifatida 
tushuniladi. Ichki erkinlikka erishishning uchinchi usuli - aql, aql yo'li - jana-yoga taklif qildi, unda 
birorta ham yogi bilimdan voz kechmasligi kerak, chunki u hayotiylikni oshiradi. Astma misolidan 
foydalanib, ishtirokchilarga agar "yoshligida sigaret chekishni" zaif omil deb hisoblasangiz, bu 
ko'rsatkichni 2 martagacha baholash mumkin va agar "stress" nuqtai nazaridan kuchliroq rol o'ynasa 
deb aytilgan. astma, deb baholanishi mumkin. Sabablar ro'yxati va tartibsizlikning ahamiyatini baholab 
bo'lgandan so'ng, ishtirokchilar o'zlarining sabablari bilan tanishdilar va sabablarni baholash bilan 
bog'liq uchta vazifani bajarishdi. Ular endi biologik, psixologik va atrof-muhitga bog'liq bo'lgan 
sabablarni baholashni so'rab, uchta alohida topshiriqni bajarishlarini aytishdi. Ishtirokchilardan oldingi 
vazifalarda berilgan baholarni esga olmagan holda, har bir vazifani alohida-alohida ajratish so'raldi va 
ularga aniq sabab psixologik, biologik va atrof-muhit bo'lishi mumkinligi eslatildi, chunki ular o'zaro 
eksklyuziv sohalar emas. Sharq falsafasida inson aqli va tanasining birligiga har doim alohida e'tibor 
qaratilgan. Xullas, xitoy mutafakkirlari tananing nomutanosibligi aqliy beparvolik natijasida yuzaga 
keladi deb ishonishgan. Ular beshta og'riqli kayfiyatni ajratib ko'rsatishdi: g'azab va jahldorlik, tajriba, 
tashvish va umidsizlik, qayg'u va qayg'u, qo'rquv va tashvish. Bunday kayfiyatlarga moyillik, 
insonning hayotini qisqartirgan holda, ikkala organning va umuman butun organizmning energiyasini 
buzadi va falaj qiladi. Quvonch tananing energiya oqimlariga uyg'un elastiklik beradi va umrni 
uzaytiradi. Sabablarni baholash bilan bog'liq bo'lgan vazifalar doirasi va ko'rsatmalari ishda bir xil edi. 
Sabablarni baholash bilan bog'liq uchta vazifaning tartibi Lotin kvadratining dizayni yordamida 
muvozanatlangan, shunda to'qqizta tartibsizliklarda har bir vazifa buyurtmaning har bir bandida bir xil 
ko'rinishda bo'lgan. Psixologik, ekologik va biologik sabablar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik Tadqiqot 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
668 
oxirida klinisyenlar so'ralgan demografik ma'lumotlarni to'ldirishdi. Xususan, biologik sabab kamroq 
psixologik deb hisoblangan va aksincha. Deyarli barcha ishtirokchilar sabablarni biologik va psixologik 
baholash o'rtasida sezilarli salbiy bog'liqlikni ko'rsatdilar. Ushbu shakllar bo'yicha ijtimoiy ishchilar, 
psixologlar va psixiatrlar o'rtasida aniq farqlar mavjud emas. Shuningdek, har bir buzuqlik uchun 
o'rtacha biologik, ekologik va psixologik baholardan foydalanib tahlillarni o'tkazdik. Tibet tibbiyotida 
mashhur "Chjud-shi" risolasida johillik barcha kasalliklarning keng tarqalgan sababi deb hisoblangan. 
Jaholat, kasal turmush tarzini, abadiy norozilikni keltirib chiqaradi, og'riqli, pessimistik his-tuyg'ularga, 
halokatli ehtiroslarga, adolatsiz g'azabga, odamlarning noroziligiga olib keladi. Har bir narsada 
me'yorga kelish, tabiiy tabiiylik va jaholatni engish insonning jismoniy va aqliy farovonligini 
belgilaydigan sog'lom turmush tarzining asosiy tarkibiy qismidir. Bundan tashqari, biz ishtirokchilar 
har bir sabab uchun bergan reytinglarning ahamiyatini hisobga olgan holda shunga o'xshash tahlillarni 
o'tkazdik. Ya'ni, biz har bir sababning ahamiyatini biologik, psixologik va atrof-muhit nuqtai nazaridan 
hisobga olgan holda ko'paytirdik va keyinchalik klinisyen buzuqlikni ko'rsatgan barcha sabablarga 
ko'ra uning o'rtacha qiymatini oshirdik. Keyin to'qqizta kasallikning har biri uchun 63 ta shifokordan 
o'rtacha hisobni oldik. Ushbu qonuniyatlarning qanday paydo bo'lganligini o'rganish uchun biz 
klinisyenlarning biologik, psixologik va ekologik deb hisoblaydigan sabablari tarkibini ko'rib chiqdik. 
Sabablarning turlarini taqsimlash to'g'risida tushuncha olish uchun biz sabablarni "biologik" deb 
tasnifladik, agar ular biologik asoslarni baholash uchun etti balli shkala bo'yicha 4 dan yuqori 
baholangan bo'lsa, agar ular o'rtadan yuqori baholangan bo'lsa "psixologik". psixologik o'lchov, va 
shunga o'xshash ekologik sabablarga ko'ra. Shunday qilib, sabablarni biologik, faqat psixologik, faqat 
ekologik yoki har qanday uchta kombinatsiya sifatida tasniflash mumkin. Sharq falsafasi insonni yaxlit 
atrof-muhit, tabiat, makon bilan uzviy bog'laydigan tushunchaga asoslanadi va sog'liqni saqlashga 
qaratilgan bo'lib, insonning kasalliklarga qarshi tura olish imkoniyatlarini aniqlaydi.
1
Insonning 
psixologik salomatligi haqida ma'lumotlar ham mavjud qadimiy falsafa. Qadimgi davr mutafakkirlari 
ushbu hodisadagi o'ziga xos elementlarni ajratishga harakat qilishadi. Masalan, Gipokrat “Sog'lom 
turmush tarzi to'g'risida” risolasida ushbu hodisani bir qator profilaktika choralariga rioya qilgan holda 
izlash kerak bo'lgan uyg'unlik sifatida ko'rib chiqadi. U asosan insonning jismoniy sog'lig'iga 
qaratilgan. Demokrit ma'naviy ruhni, ya'ni "aqlning yaxshi holati" ni tasvirlaydi, unda ruh tinch va 
muvozanatli, hech qanday ehtiroslar, qo'rquvlar yoki boshqa tajribalar haqida qayg'urmaydi. Ruhiy 
kasalliklar sabablarining uchdan bir qismidan ko'pi psixologik, ham atrof-muhit jihatidan ko'rib 
chiqilgan. Keyingi eng mashhur bo'lgan 7% orasida sof biologik sabablar, keyin toza psixologik 
sabablar 2%, sof ekologik sabablar - 7%. Tasviriy maqsadlarda biz klinisyenlarning sabablarini 
yuqorida ko'rsatilgan sxema bo'yicha ko'rsatilgan biologik, psixologik yoki ekologik tasniflari bilan 18 
toifaga ajratdik.
2
Ko'pincha sabablarning toifalari "stressli hayot voqealari" va "ijtimoiy omillar" bo'lib, 
to'qqizta ruhiy kasalliklar ro'yxatiga kiritilgan sabablarning uchdan bir qismini tashkil etadi. Ushbu 
muhim sabablar biologik emas, balki psixologik va ekologik sabablar sifatida ko'rib chiqilgan. Ichida 
qadimgi dunyo Sog'lom turmush tarzi an'analari mavjud. Sog'lig'ining mavjudligi yosh avlodning 
intellektual rivojlanishini ta'minlashning asosiy mezoni edi. Shunday qilib, jismonan kam rivojlangan 
1
www. Ziyonet .uz
2
www.ziyonet
.uz 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
669 
yigitlar oliy ma'lumot olish huquqiga ega emas edilar. Qadimgi Yunonistonda tanaga sig'inish davlat 
qonunlari doirasida qurilgan, jismoniy tarbiyaning qat'iy tizimi mavjud. Bundan tashqari, biologik 
shikastlanishga katta ta'sir ko'rsatadigan jismoniy sharoitlar kamdan-kam hollarda eslatib o'tilgan. 
Ya'ni, psixologik va ekologik reytinglar o'rtasidagi ijobiy bog'liqlik aniq ko'rinib turibdi, chunki ruhiy 
kasalliklar sohasidagi eng muhim ekologik sabablar psixologik mexanizmlarga yaqin bo'lgan ijtimoiy 
ekologik omillardir. Ushbu o'zaro ta'sir psixiatrlar, ijtimoiy ishchilar va psixologlar uchun alohida 
ko'rib chiqilganda ham ahamiyatli edi. Keyingi muntazam taqqoslashlar shuni ko'rsatadiki, har bir 
buzuqlikda terapiya psixologik sabablarga ko'ra yuzaga kelgan holatlarga nisbatan samaraliroq 
davolanish sifatida ko'riladi. Qarama-qarshi tendentsiya asosiyda topildi depressiv buzuqlik va 
umumlashtirilgan tashvish buzilishi biologik sabablarga ko'ra. Ushbu davrda insonning psixologik 
salomatligi haqidagi birinchi tushunchalar paydo bo'ladi: "o'zingizni biling", "o'zingizga g'amxo'rlik 
qiling". Ikkinchi kontseptsiyaga ko'ra, har bir kishi o'ziga nisbatan amalga oshiriladigan va o'ziga 
g'amxo'rlik qilishni, o'zgarishni, o'zgarishni o'z ichiga olgan muayyan harakat yo'nalishiga ega bo'lishi 
kerak. Qadimgi davrning o'ziga xos xususiyati shundaki, sog'lom turmush tarzining jismoniy tarkibiy 
qismi ma'naviy holatni orqaga suradi. Sharq falsafasida insonning ruhiy va jismoniy holati o'rtasidagi 
uzviy bog'liqlik aniq izohlanadi. Sog'liqni saqlash "zaruriy daraja va eng yuqori qiymat" sifatida 
qaraladi. Sharq tibbiyotining qoidalari insonga shaxs sifatida munosabatda bo'lishga asoslangan. Bu 
shifokor va bemor o'rtasidagi muloqot shakllarida, u o'zini ko'radigan nuqtai nazardan namoyon bo'ladi, 
chunki odamning o'zidan boshqa hech kim uning turmush tarzini, odatlarini, hayotga va kasallikka 
munosabatini o'zgartira olmaydi. Ushbu yondashuv ko'plab kasalliklar funktsional xususiyatga ega 
ekanligi va ularning alomatlari jiddiy hissiy va ijtimoiy muammolarning signallari ekanligiga 
asoslanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.
Komilov N. Komil inson to‘g‘risida to‘rt risola. -T.: 1997.
2.
Mahmudov I. Boshqaruv psixologiyasi. -T.: “Akademiya”, 2006.
3.
Ma'naviy yuksalish yo‘lida. -T.: “Ma'naviyat”, 2008.
4.
Omonov B. Siyosiy yetakchining notiqlik mahorati. -T.: “O‘zbekiston”, 2000.
5.
Arofatxon, A., & Mohinur, D. (2021). Oilaviy Munosabatlar Va Ularga Psixologik Yondashuv 
Negizi. Ижтимоий Фанларда Инновация онлайн илмий журнали, 1(1), 108-114. 
6.
Jalolova, Mohinur. "SENSORY DEVELOPMENT IN PRESCHOOL AGE." Archive of 
Conferences. Vol. 25. No. 1. 2021. 
7.
Djalolova, M., and D. Karimov. "DEVELOPING CREATIVE THINKING IN CHILDREN." 
Психологическое здоровье населения как важный фактор обеспечения процветания 
общества. 2020. 
8.
Djalolova, Moxinur, and Sherali Omonov. "Development of creative thinking in children." 
Proceedings of the ICECRS 4 (2019). 

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
G‘ildirakga ta’sir etuvchi vertikal va gorizontal 
kuchlarning Solidworks dasturida tahlili
Ruzmetov Yodgor Ozodovich
Elektrotexnika va kompyuter muhandisligi fakulteti, fakultet
dekani, t.f.n., dotsent, Toshkent davlat transport universiteti
Shokuchkorov Qurbonnazar Salimo‘G‘li
Toshkent davlat transport universiteti, Temir yo‘l transporti 
muhandisligi fakulteti, fakultet dekani o‘rinbosari,
Annotatsiya:
Bu maqolada yuk vagon G‘ildiragiga, kuch ta’sir qilishi natijasida 
hosil bo‘ladigan kuchlanishni formulalar yordamida hamda 
MathCad dasturi orqali hisob-kitobi keltirilgan.Solidworks dasturi 
orqali G‘ildirakning 3d modeli 10-
yumalash yuzasiga simulation bo‘limi orqali hisoblangan kuchlar 
qo‘yildi va natijalar jadval holatiga keltirildi.G‘ildirak xizmat 
muddati davomida hisob-kitob normasiga ko‘ra 5 marta yo‘niladi 
va har bir yo‘nilganda hisobiy maydondagi kuchlanishlar qiymati 
o‘zgarib boradi. 
Kalit so’zlar:
yumalash yuzasi, polzun, notekis prokat,
G‘ildirak. 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
670 
G‘ildirakga ta’sir etuvchi vertikal va gorizontal 
kuchlarning Solidworks dasturida tahlili 
uhandisligi fakulteti, fakultet 
t davlat transport universiteti 
Salimo‘G‘li
Toshkent davlat transport universiteti, Temir yo‘l transporti 
muhandisligi fakulteti, fakultet dekani o‘rinbosari, Assistent 
maqolada yuk vagon G‘ildiragiga, kuch ta’sir qilishi natijasida 
hosil bo‘ladigan kuchlanishni formulalar yordamida hamda 
kitobi keltirilgan.Solidworks dasturi 
-791GOST bo‘yicha chizilib 
yuzasiga simulation bo‘limi orqali hisoblangan kuchlar 
qo‘yildi va natijalar jadval holatiga keltirildi.G‘ildirak xizmat 
kitob normasiga ko‘ra 5 marta yo‘niladi 
va har bir yo‘nilganda hisobiy maydondagi kuchlanishlar qiymati 
yumalash yuzasi, polzun, notekis prokat, ressorostki, 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
671 
Kirish 
G‘ildirak juftliklari xarakat tarkibining asosiy qismi hisoblanib, uning mustaxkamligi, ishonchliligi 
vagon paydo bo‘libdiki eng asosiy masala bo‘lib xisoblanadi. G‘ildirakning mustahkamligini baholash, 
tahlil qilish va uni oshirish bo‘yicha ko‘plab olimlar ish olib borgan.
G‘ildirakga vertikal, gorizontal kuchlar ta’sir qiladi (1-rasm) va o‘z-o‘zidan bu kuchlar statik va 
dinamik turlarga ajraladi. Bu kuchlarni topishda vagonning yuklangan yoki yuklanmagan holati 
inobatga olinadi[1]. Quyidagi hisobiy chizmada G‘ildirakning aylanish yuzasiga kuchlar qo‘yilganligi 
va uning chiziqli o‘lchamlari keltirilgan. 
1-rasm: Norma valoyihalashbo‘yichaG‘ildirakko‘rinishi 
Ushbu chizmada G‘ildirakga qo‘yiladigan vertikal P va gorizontal Q kuchlar, uning chiziqli 
o‘lchamlari hamda hisobiy zonasi ko‘rsatilgan. G‘ildirakga ta’sir etuvchi kuchlar uning aylanish yuzasi 
nosozliklariga qarab har xil qiymatlarda o‘zgarib turadi.Kuchlarni topishimizda G‘ildirak aylanish 
yuzasining 3 xil nosozlik xolatini ko‘rib chiqamiz: defektsiz,polzunva notekis prokat. Ushbu nosozlik 
holatida ta’sir etuvchi kuchlar qiymati quyidagi jadvalda keltirilgan formulalar yordamida 
hisoblanadi

2

.
G‘ildirakga ta’sir etadigan kuchlarni hisoblaganimizda o‘qga tushadigan oG‘irlikni 23,5 tonna deb 
hisobga olamiz

3

. 

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Yumalash yuzasining holati
Defektsiz 
Polzun 
Notekis prokat 
Har qanday holatda 
*izoh: statik holatda 
m
n 
= 1797 kg – G‘ildirakga ta’sir qiluvchi
υ = 25 
Jadvalda keltirilgan formulalar orqali 
kuchlarning vagon yuklangan hamda 
Yuklangan G‘ildirakning 3 xil holatida ta’sir etuvchi kuchlarning 
tayyorlandi.
Ushbu hisoblangan kuchlar Solidworks
yumalash yuzasiga simulation bo‘
Series1
0
50
100
150
200
250
300
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Yumalash yuzasining holati 
Aniqlash uchun formulalar
Matematik kutilish 
O‘rtacha kvadrat yaqinlashish
Vertikal kuch 
𝑃
̅
1
=0,621·P 
𝑃
̅
2
=0,856·P 
Gorizontal kuch 
𝑄
=3,78·10
-3
υ·P 
j
Q
S
tatik holatda G‘ildirakdan relsga ta’sir etuvchi vertikal kuchlar
P=P
o
=235 yuklangan holatda 
P=P
n
=60 – yuklanmagan holatda 
ildirakga ta’sir qiluvchi ressor ostki qismlarining umumis o
= 25 m/s (90 km/(soat)) – hisobiy tezlik. 
Jadvalda keltirilgan formulalar orqali G‘ildirakdan relsga ta’sir etuvchi vertikal va gorizontal 
kuchlarning vagon yuklangan hamda yuklanmagan holatdagi qiymatlari hisoblab chiqildi. 
ildirakning 3 xil holatida ta’sir etuvchi kuchlarning o‘zgarishi b
Solidworks dasturida 10-791 GOST bo‘yicha
o‘limi yordamida qo‘yildi (2-rasm).
1
2
Series1
142.8
196.9
273.8
Yuklangan holatda ta'sir etuvchi kuch o'zgarishi 
kN
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
672 
Aniqlash uchun formulalar 
rtacha kvadrat yaqinlashish 
j
= 2,457·10
-3
υ·P 
ildirakdan relsga ta’sir etuvchi vertikal kuchlar, kN 
ressor ostki qismlarining umumis oG‘irligi 
ildirakdan relsga ta’sir etuvchi vertikal va gorizontal 
yuklanmagan holatdagi qiymatlari hisoblab chiqildi.
zgarishi bo‘yicha grafik 
yicha chizilgan G‘ildirakning 
3
273.8
Yuklangan holatda ta'sir etuvchi kuch o'zgarishi 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
673 
2-rasm Solidworks/simulation dasturida G‘ildirakga kuch qo‘yilgan tasviri 
Har bitta kuch qo‘yish natijasida hosil bo‘ladigan kuchlanish qiymati shu ko‘rinishda tasvirlanadi va 
o‘rtacha qiymati olinib jadvalga ko‘chirildi.
Kuchlarning
blok nomeri j 
Vagon 
holati 
Ta’sir 
etuvchi 
kuch, kN 
Harakatda
gi ulushi 
λ 
G‘ildirak hisobiy maydonidagi o‘rtacha 
Mizes kuchlanishi n marta yo‘nilganda, 
МPа 
n=0 
n=1 
n=2 
n=3 
n=4 
1 
Yuklangan 
P
1
=142,8 
0,2514 
45 
50 
55 
57 
60 
2 
P
2
=196,9 
0,045 
55 
60 
65 
72 
77 
3 
P
3
=273,8 
0,0036 
75 
85 
90 
100 
110 
4 
Yuklanma
gan 
P
1
=37,3 
0,1676 
10 
11 
12 
15 
16 
5 
P
2
=51,4 
0,03 
15 
18 
19 
21 
22 
6 
P
3
=182,7 
0,0024 
50 
55 
60 
70 
75 
7 
Yuklangan 
P
1
=142,8 
Q=21,7 
0,2514 
48 
53 
60 
64 
69 
8 
P
2
=196,9 
Q=21,7 
0,045 
60 
70 
78 
82 
92 
9 
P
3
=273,8 
Q=21,7 
0,0036 
80 
90 
100 
110 
120 
10 
Yuklanma
gan 
P
1
=37,3 
Q=5,67 
0,1676 
10 
12 
15 
17 
18 
11 
P
2
=51,4 
Q=5,67 
0,03 
15 
19 
21 
22 
24 
12 
P
3
=182,7 
Q=5,67 
0,0024 
55 
60 
67 
73 
76 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
674 
Izoh: P
1
– G‘ildirak aylanish yuzasining defektsiz holati uchun; P
2
– G‘ildirak polzun holati 
uchun; P
3
– G‘ildirak yuzasi notekis prokat bo‘lgan holati uchun. 
Hisobiy maydondagi Mizes kuchlanishi G‘ildirakning minimum chegaragacha yo‘nilganda va 
kuchlarning o‘zgarishi bo‘yicha kuchlar qo‘yilishi natijasida olindi. 
G‘ildirak yuklangan defektsiz holatida faqat vertikal kuch hisoblanganda unga 142,8 kN kuch ta’sir 
etadi va bu kuch ta’sirida hisobiy maydondagi kuchlanish o‘zgarishi Solidworks/simulation dasturidan 
olingan natijalar yordamida tayyolandi. 
Ushbu qiymatlar G‘ildirak obod qismini yo‘nish natijasida uning qalinligi kamayishi hisobiga oshib 
borgan va eng yuqori qiymat G‘ildirak yuklangan hamda notekis prokat bo‘lgan holatida kuzatildi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
MDH davlatlari 1520 mm koleyali temir yo‘l vagonlarini loyihalash va hisoblash uchun norma 
GosNIIV-VNIIZhT.- 1996.-С. 289-292. 
2.
Yakushev A.V. Mathcad yordamida yuk vagonining konusli diskli G‘ildiragining xavfsizlik 
koeffitsientini hisoblash natijalari Ilm-fan. - 2014. №5.- S.1-11. 
3.
Qattiqlashtirilgan ishlov berishdan keyin G‘ildiraklardagi qoldiq kuchlanishlar I.A. Ivanov,
D.P. Kononov, S.V. Urushev, A.V. Yakushev // PGUPS materiallari. - 2016. - №3. S.337-343. 
45
50
55
57
60
0
10
20
30
40
50
60
70
1
2
3
4
5
G'ildirakga 142,8 kN kuch ta'sirida 
g'ildirakning hisobiy zonasidagi kuchlanish 
o'zgarishi
Series1

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Teaching English to Children Secrets of 
Teaching English to Preschool Children
Mirzayeva Shohsanam Dilmurotqizi
Farg'onaviloyatiBeshariqtumani 30-maktab 
Ingliztilifanio'qituvchisi 
Annotation:
This article highlights the psychological basis of teaching foreign 
languages, in particular English, to preschoolers, which has become 
a topical issue today. 
Keywords:
mental processes, A.S. Makarenko, education, 
technologies in education. 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
675 
Teaching English to Children Secrets of 
o Preschool Children 
Dilmurotqizi
maktab 
This article highlights the psychological basis of teaching foreign 
languages, in particular English, to preschoolers, which has become 
mental processes, A.S. Makarenko, education, 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
676 
In the 21st century of information technology, the faster technology enters our lives, the more 
consistently English, which is recognized as the language of the world and accepted as the working 
language for many international organizations, is spreading around the world. At the initiative of the 
President of the Republic of Uzbekistan ShavkatMiromonovichMirziyoyev, teaching foreign languages 
has risen to the level of state policy. Special attention is paid to the teaching of foreign languages not 
only in secondary education, secondary special vocational education or higher education, but also in 
preschool education, and practical measures are taken in this regard. rilda. Extensive educational work 
is being carried out from kindergarten age on the spiritual, physical and mental development of young 
people who are the future of our country. After all, only a harmoniously developed generation can build 
a brighter future for Uzbekistan. 
Kindergarten is a very difficult and responsible time for a child's mental development. 
The period from 3 to 7 years old is the period of kindergarten age. The upbringing of children of 
kindergarten age is aimed at improving their movements, the formation of elementary hygiene, cultural 
and labor skills, the formation of the first buds of social morality and aesthetic taste, and education is 
the formation of their first knowledge, that is, correct. speech, the information told (fairy tales, events) 
and the images in them, mathematical concepts (addition, subtraction), foreign languages, mainly 
aimed at mastering basic oral speaking skills in Russian and English. In her opinion, "Impressions from 
childhood are very important", N.K. Krupskaya showed how important the education received in 
kindergarten is. 
In this regard, the Russian pedagogue A.S. Makarenko said that the work done during kindergarten 
makes up 90% of the entire educational process, and education leaves an indelible mark on the memory 
of the child, which has just begun to take shape. Everything a child is taught will be remembered. 
However, children of kindergarten age are not able to focus on anything for a long time. Therefore, 
children should not be allowed to sit in one place for more than 20 minutes while teaching English. In 
order to keep the child's attention for a long time on what is being taught, his interest and the ability of 
the specialist to be interested are important. One of the most basic and leading activities for 
kindergarten children is play. Therefore, learning foreign languages with children in the form of 
action games and songs will be more effective. The main feature of kindergarten children's play is the 
manifestation of all processes: attention, intuition and perception, memory, thinking and speech, 
imagination, emotional will, character and abilities. 
In the early stages of kindergarten, a child can distinguish almost all the sounds of his native language, 
as well as passive speech and active speech. Large groups of children develop the ability to learn and 
speak a language other than their mother tongue. Although the sounds in English are slightly more than 
in Uzbek (29 letters 30 sounds in Uzbek; 26 letters 44 sounds in English), this is not a problem for the 
child. When a child acquires Basic English speaking skills, he or she begins with words that he or she 
knows and realizes in real life: 
ǝǝɅʤʧʧӕӕ 
Dada - dad [dæd] olma - apple [æpl] it - dog [dͻg] 
Aya - mum [mɅm] choy - tea [ti:] mushuk - cat [kæt] 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
677 
Speech development plays an important role in the development of a child's memory. During this 
period, the child will be able to perceive things and events not only through direct sighting, but also 
through the names of these things and events. Experience in recent years has shown that even in 
kindergarten, children's memory plays an important role in understanding and remembering the 
meaning of things and words. Starting by memorizing the names of things they know, children 
gradually learn colors and numbers. But the logical recollection of kindergarten-age children is evident 
when they are given material that is fully understood. It is best to teach children as real things as 
possible: fruits, clothes, toys, and often pictures. For example, when studying the names of animals, it 
is impossible to show their real names or professional names. Kids remember a lot of things, mostly 
during a variety of play activities. Asking children to imitate their sounds while learning animal names 
is also a form of play. It is advisable to use a variety of meaningful games to practice children's 
memory. Because kids pay more attention to what interests them. And the child's attention is always 
drawn to the game. The educator should always monitor the child's ability to memorize and recall the 
material, that is, repeat the learned words through play for 2-3 days. 
At the age of kindergarten, a child`s speech improves not only quantitatively, but also qualitatively. 
The child learns nouns, verbs, adjectives and rhymes from word groups. This, in turn, affects the child's 
thinking. For example, show a 3-year-old a doll and a pencil and ask, "What is this?" When asked, the 
child says, "It's a doll, it's a pencil," and the 5-year-old says, "It's a pencil, it's black and red, it's a 
puppet, it's playing;" A 6-year-old responds, "He writes in pencil, he is tall, black and red," "He plays 
with a doll, he has a head, arms and legs." 
Also, a child who starts learning English by memorizing words will be able to compose simple 
sentences before going to school. 
What is your name? –Sizningismingiznima? 
My name is Madina. “ MeningismimMadina” 
What is your father’s job? Dadangizningkasbinima 
My father is a doctor. Meningdadamshifokor. 
What is it? –Buninima? 
I have a rose. It is beautiful and red. – Mendaatirgul bor. U chiroylivaqizil. 
It may be a little difficult for a kindergartener to learn another foreign language in addition to his or her 
mother tongue, but it is from this point on that the love for knowledge serves as a solid foundation for 
the child's scientific development. . Teaching English with a detailed study of child psychology gives 
high results to both children and educators. 
References: 
1.
Alimov H., Azimova F. Answers to questions on child rearing (Recommendations to parents). - T .: 
Science and Technology, 2013. -48p. 
2.
Mary Rafferty. A brief review of approaches to oral language development. - USA: 2014. Edited by 
R. Marlow-Fergudon World 
3.
Muminova L.R. Preschool Literacy Program. - T., 1996 

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Texnologiya Darslarida O'quvchilarni 
Robototexnikaga Qiziqtirish
Matisayeva Baxrinsa
Andijon viloyati xalq taʼlimi boshqarmasi 
texnologiya fani oʻqituvchisi 
Annotatsiya:
Mazkur maqolada ta'limda xususan twxnologiya darslarida 
o'quvchilarni robototexnikaga qiziqtirish haqida fikr
bildirildi. 
Kalit so’zlar:
robot, bozor, texnika, pult, lazer, texnologiya, 
dasturlash, robototexnika, elektronika
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
678 
Texnologiya Darslarida O'quvchilarni 
Robototexnikaga Qiziqtirish 
ʼlimi boshqarmasi tasarrufidagi 9 SSMIning 
Mazkur maqolada ta'limda xususan twxnologiya darslarida 
o'quvchilarni robototexnikaga qiziqtirish haqida fikr-mulohazalar 
robot, bozor, texnika, pult, lazer, texnologiya, 
elektronika 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
679 
Bugun jahon mehnat bozorida texnologik yo‘nalishdagi muhandis-mutaxassilarga talab har 
qachongidan ham ortgan.Texnika asri talablariga javob beradigan kadrlar avlodini shakllantirish uchun 
yurtimizda keng ko‘lamli ishlar olib borilyapti. Nazariy bilimlarini amaliy boshqaruvga 
yo‘naltiradi.O‘quvchilar bu darslarda individual yasash ishlarida ham, jamoa bo‘lib topshiriqlarni 
bajarayotganida ham mexanikaning asoslarini tushunib yetadi va tahlil qilish qobiliyati rivojlanadi. 
Bugungi kunda Ta'lim vazirligining dolzarb masalasi - ta'lim robototexnikasini maktab intizomlari 
qatoriga kiritish. Bu rivojlanishning muhim sohasi hisoblanadi. Texnologiya darslarida bolalar 
texnologiya va dizaynning zamonaviy rivojlanish sohasi haqida tasavvurga ega bo'lishlari kerak, bu 
ularga o'zlari ixtiro qilish va qurish imkoniyatini beradi. Hamma talabalarning muhandis bo'lishlari 
shart emas, lekin hamma imkoniyatga ega bo'lishi kerak. 
Aslida texnikaga qiziqmagan bolaga ham akvariumning termoregulyatori, mashinani to‘xtatayotgan 
tormoz, 3D printer, televizorni boshqaradigan pult, lazerli keskich, masofadan boshqariladigan 
o‘yinchoq mashina va samolyotlar, o‘zi ochiladigan darvoza va eshik kabi moslamalarning 
elektrotexnika natijalari ekanligini amaliy ko‘rsatib bersangiz, unda ixtirochilik qobiliyatlari 
rivojla-nish bosqichiga o‘tadi. Sababi, insoniyatda yaratuvchilik instinktlari umri davomida faol 
bo‘lishini olimlar isbotlagan.Rossiya maktab dasturiga kiritilgan robototexnika darslarida asosiy uchta 
yo‘nalishda bilimlar beriladi: dasturlash, konstruksiyalash va mikroelektrotexnika. Ushbu 
yo‘nalishlarda o‘quvchi yangi buyum yasar ekan, nafaqat uning intellektual bilimlari, balki zamonaviy 
texnologiyalarning yangi avlodini yara-tishga ishtiyoqi va qo‘l mehnati orqali mo‘jizalar yaratish 
mumkinligiga ishonchi ortadi. Bunda boshlang‘ich sinflarda sodda detallar va bolalar uchun qiziqarli 
bo‘lgan mikrosxemalar yaratish o‘yin orqali o‘rgatilsa, yuqori sinflarda tizimlashgan tarzda yasalgan 
elektrotexnika vositalarini dasturlash bosqichiga o‘tiladi. Yasalgan robotlar yoki boshqa elektrotexnika 
vositalari o‘rtasida musobaqalar o‘tkazish esa o‘quvchilarni yanada izlanishga, yangilik yaratishga 
undaydi. Modellashtirish, algoritmlarni boshqa-rish malakalari esa albatta quyi sinflardagi olingan 
bilimlar asosida tizimlashtiriladi. Ayniqsa bu yo‘nalishga qobiliyati bor o‘quvchilar AKTning beqiyos 
imkoniyatlarini o‘zi yaratayotgan sxemalarda qo‘llab ko‘radi va yangilik yaratishga bo‘lgan qiziqishi 
ortadi. Darsliklardagi nazariy ma’lumotlarni ko‘z oldida jonlantiradi, ularni amaliyotga ko‘chiradi. 
An’anaviy ma’ruzali dars o‘tish usulidan butunlay yiroq bo‘lgan – ko‘rgazmali va amaliy harakat bilan 
o‘zining salohiyatini aniqlash o‘quv-chi uchun o‘zini ko‘rsatish va isbotlash imkonini beradi. 
Aslida bolalar kichkinaligidan biror narsani buzib ko‘rishga, o‘sha buyum-ning ichida nima borligini 
bi-lishga qiziqadi. Mayda detallarni yig‘ib yuradi. Ana shu qiziqishni maktabda shakllantirsak, ayni 
muddao bo‘ladi. Robototexnika darslari amaliy faoliyatni taqozo etgani tufayli, maktab moddiy-texnik 
bazasini shu yo‘nalishdagi asbob-uskunalar bilan jihozlash muammosi ko‘ndalang bo‘lishi tabiiy. 
Chunki robototexnika uskunalari va jihozlarining kamyobligi va qimmatligi bor gap. Yasash va 
yaratish jarayonlarini tashkil etish bo‘yicha metodik ma’lumotlar bazasi ham yara-tilishi zarur. Biroq 
o‘quv markazlaridagi robototexnika mashg‘ulotlari ham yuqori texnologik jihozlanganligini 
uchratmadik.Shunday ekan, o‘quvchiga robototexnika sirlarini o‘rganish imkoniyatini maktabda 
yaratish davri kelganligini yana bir bor ta’kidlayman.Zamonaviy ta'lim o'z rivojlanishining yangi 
bosqichiga qadam qo'ymoqda. Ko'pgina o'qituvchilar va ota -onalar bolalarni fanga qiziqtirish, bilim 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
680 
olishga bo'lgan muhabbatni uyg'otish va ularni g'ayrioddiy narsalarni yaratish va o'ylash istagini 
uyg'otish imkoniyatini qidirmoqdalar. Materialni taqdim etishning an'anaviy shakllari anchadan buyon 
o'z ahamiyatini yo'qotdi. Yangi avlod o'z ajdodlariga o'xshamaydi. Ular jonli, qiziqarli, interaktiv 
usulda o'rganishni xohlashadi. Bu avlod zamonaviy texnologiyalarni osongina boshqarishi mumkin. 
Bolalar shunday rivojlanishni xohlaydilarki, ular nafaqat tez rivojlanayotgan texnologiyalar bilan 
hamnafas, balki bu jarayonda bevosita ishtirok etadilar. 
Umuman olganda, bolalar uchun robototexnika darslari nihoyatda qiziq. Buni hamma uchun - 
o'qituvchilar uchun ham, ota -onalar uchun ham tushunish muhimdir. Bunday darslar boshqa fanlarni 
boshqa tomondan ko'rish, o'qishning ma'nosini tushunish imkoniyatini beradi. Yigitlarning ongini 
harakatga keltiradigan narsa - bu nima uchun kerakligini tushunish, tushunish. Uning yo'qligi 
o'qituvchilar va ota -onalarning barcha harakatlarini bekor qiladi.Muhim omil shundaki, robototexnika 
o'rgatish stressli emas va bolalarni to'liq qiziqtira oladi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
Боголюбов А. Н. Математики. Механики. Биографический справочник. — Киев: Наукова 
думка, 1983. — 639 с. 
2.
Вукобратович М. Шагающие роботы и антропоморфные механизмы. — М.: Мир, 1976. — 
541 с. 
3.
Попов Е. П., Верещагин А. Ф., Зенкевич С. Л. Манипуляционные роботы: динамика и 
алгоритмы. — М.: Наука, 1978. — 400 с. 
4.
Медведев В. С., Лесков А. Г., Ющенко А. С. Системы управления манипуляционных 
роботов. — М.: Наука, 1978. — 416 с. 
5.
Охоцимский Д. Е., Голубев Ю. Ф. Механика и управление движением автоматического 
шагающего аппарата. — М.: Наука, 1984. — 310 с. 

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Ob’yektlarni Tanib Olishda Neyron 
Tarmoqning O’rni
Toirov Boburbek Toiro’g’li
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent аxborot 
texnologiyalari universiteti 2-bosqich magistranti
Jumaev TurdialiSamin jonovich
Oʼzbekiston xalqaro islom akademiyasi Zamonaviy axborot
kommunikatsiya texnologiyalari kafedrasi katta o
Toirov Otabek Toiro’g’li
Toshkent davlat transport universiteti “Materialshunoslik va 
mashinasozlik” kafedrasi assissenti 
Annotatsiya:
Televizion tasvirlardan ob’yektni ajratib olish uchun neyron 
tarmoqdan foydalangan holda, matematik modellashtirish usullari 
va texnologiyalari qo’llanildi. 
Kalit so’zlar:
MegaFace, Python dasturi,
perseptron, televideniyasohasi. 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
681 
’yektlarni Tanib Olishda Neyron 
Tarmoqning O’rni 
Xorazmiy nomidagi Toshkent аxborot 
bosqich magistranti 
ʼzbekiston xalqaro islom akademiyasi Zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari kafedrasi katta oʼqituvchisi, PhD 
at transport universiteti “Materialshunoslik va 
Televizion tasvirlardan ob’yektni ajratib olish uchun neyron 
tarmoqdan foydalangan holda, matematik modellashtirish usullari 
MegaFace, Python dasturi, biometriktizim, 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
682 
Hozirgi vaqtda insonni identifikatsiyalashning biometrik tizimlari tobora kengayib bormoqda. 
An'anaviy identifikatsiya tizimlari parol, kalit, identifikatsiya kartasi va hotiradan chiqishi, yo'qolishi 
yoki qalbakilashtirilishi mumkin bo'lgan boshqa identifikatsiya qiluvchi hujjatni bilishni talab qiladi. 
Bundan farqli o'laroq, biometrik tizimlar insonning o'ziga xos biologik xususiyatlariga asoslanadi, 
ularni qalbakilashtirish qiyin va ma'lum bir ob’yektni o'ziga xos tarzda aniqlaydi. Bu xususiyatlar 
barmoq izlari, ko’z qorachig’lari va yuz qismining o’ziga hosligini o'z ichiga oladi. Har bir insonning 
yuzi, ovozi va ko’zlari ham individualdir. 
Insonni yuz tasviridan tanib olish biometrik tizimlar orasida alohida ajralib turadi. Birinchidan, buning 
uchun maxsus qimmat uskunalar kerak emas. Ko'pgina ilovalar uchun shaxsiy kompyuter va oddiy 
videokamera yetarli. Ikkinchidan, qurilmalar bilan odamning jismoniy aloqasi yo'q. Ko'pgina hollarda, 
shunchaki yurish kifoya qiladi yoki kamera oldida bir necha soniya qolinsa shuning o’zi yetarli. 
Neyron tarmoq o’zi nima? 
Eng oddiy holatda, neyron tarmoq parallel hisoblashlarni amalga oshiradigan elementlarning bir necha 
qatlamlaridan tashkil topgan matematik modeldir. Dastlab, bunday matematik model inson miyasining 
eng kichik hisoblash elementlari - neyronlarga o'xshashlik yo'li bilan yaratilgan. Sun'iy neyron 
tarmog'ining eng kichik hisoblash elementlari ham neyronlar deb ataladi. Neyron tarmoqlar odatda uch 
yoki undan ortiq qatlamlardan iborat: kirish qatlami, yashirin qatlam (yoki qatlamlar) va chiqish 
qatlami soni bilan hisoblanadi. Ushbu turdagi neyron tarmoqqa 
perseptron
deyiladi. Neyron 
tarmog'ining muhim xususiyati uning namuna bo'yicha o'rganish qobiliyatidir, bu nazorat ostida 
o'rganish deb ataladi. Neyron tarmoq kirish-chiqish juftliklaridan iborat ko'p sonli misollar bo'yicha 
o'qitiladi. Ob'ektni tanib olish muammolarida bunday juftlik kirish tasviri va mos keladigan juftlik - 
ob'ektning nomi bo'ladi. 
1-rasm. Neyron tarmoqlar matematik modeli. 
Barcha tasvirlarni mukammal taniydigan optimal parametrlar to'plamini ko'pincha topib bo'lmaydi. 
Lekin neyron tarmoqlaridan foydalanib obyektlarni maksimal darajada tanitish imkoniyatiga ega 
bo’lamiz.

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
683 
Obyektni va yuzni tanib olishda neyron tarmoqlardan unumli foydalanish. 
Tanib olishning yuqori aniqligiga erishish uchun neyron tarmoq tasvirlar-ning katta massivida, 
masalan, 
MegaFace
maʼlumotlar bazasida oldindan oʻqitiladi. Bu yuzni tanib olishning asosiy 
oʻrgatish usuli hisoblanadi. 
2-rasm. Neyron tarmoq ko’rinishi. 
Phyton dasturi bazasiga obyektning foto surati kiritiladi, dastur ishga tushirilgandan so’ng kamerada 
olinayotgan tasvirdan kerakli (so’ralayotgan) ob’ektni tanlab oladi. Aniqroq aytadigan bo’lsak, ko'p 
qatlamli neyron tarmoq matematik modelni ketma-ket bog'langan qatlamlaridan iborat bo'lib, har bir 
qatlamning neyroni uning kirishlari bilan oldingi barcha neyronlarga ulanadi va chiqishlari 2-rasmda 
ko’rsatilgan natijani beradi. Har bir narsani yutuqlari bo’lgani kabi bu tizimning kamchiliklari ham 
mavjud ya’ni, inson qobilyatidagi tanib olish funksiyasi kabi bu tizim 100% to’la qonli tanib olishni 
amalga oshirolmaydi. Neyron tizimi 90% tanib olish imkonini beradi. 100% bo’lmasligini sababi: 
tasvirga olinayorgan obyektning turgangan holati, kameragacha bo’lgan masofasi (fokus masofa), 
tushayotgan yorug’likning tanib olish darajasiga yetmasligi, yon tarafdan olinayotganda yuzni tanib 
olish darajasigacha burchaklarning kamligi va boshqalar. 
Xulosa
Ideal ko’rinishni tanib olish yuzlarni faqat odamlarga mos keladigan aniqlikda taniydi. Bundan 
tashqari, u umumiy bo‘lishi kerak, ya’ni u har xil populyatsiyalarni ozgina o‘zgartirishlar bilan 
qo‘llasa ham tanib olishi kerak. Masalan: ozgina shram yoki bo‘lmasa yuzini burishtisa, soqol qo‘ygan 
hollarda ham bu dastur ishlaydi. Neyron tizimining matematik modelining buyruqlari Phyton 
dasturining OpenCV kutubxonasida amalga oshiriladi. Quyidagi rasmni natijamizning xulosa sifatida
ko’rish mumkin. 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
684 
3-rasm. OpenCV kutubxonasidan olingan natija. 
Albatta, bu dasturni vaqtdan yutishga, shu bilan birga xatoliklarni kamaytirish uchun qo’llash 
televidinya imkoniyatlarini ko’paytiradi. Bu o’z navbatida televidinyaning ishlash salohiyatini oshirib 
beradi. 
Foydalanilgan adabiyotlar. 
1.
Тoirov, B. Т., Jumaev, Т. S., & Toirov, O. T. (2021). OBYEKTLARNI TANIB OLISHDA 
PYTHON DASTURIDAN FOYDALANISHNING AFZALLIKLARI. 
Scientific progress
, 
2
(7), 
165-168. 
2.
Yaniv Taigman, Ming Yang, Marc’Aurelio Ranzato, Lior Wolf // DeepFace: Closing the Gap to 
Human-Level Performance in Face Verification
3.
Ш.Х. Фозилов, Н.М. Мирзаев, А.А Бозоров, Т.С. Жумаев // Шахсни таниб олиш масаласида 
қулоқ тасвирининг белгиларини ажратиш алгоритми.
4.
Viola–Jones // Object detection framework.
5.
5. M. Turk, A. Pentland. ”Eigenfaces for Recognition”. Journal of Cognitive Neuroscience. Vol 3, 
No. 1. 71-86, 1991. 

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
O’quvchi Yoshlarni Vatanparvarlik Ruhida 
Tarbiyalashning Milliy, Tarixiy Asoslari
Umarova Muattar Ro’ziqulovna
Navoiy viloyati Navbahor tumani, 5 –
fani o’qituvchisi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada umumta’lim maktablari tarix darslarida 
o’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning milliy tarixiy 
asoslari xususida fikr yuritilgan. 
Kalit so’zlar:
vatanparvarlik, “Avesto”, qadriyat, o’zbekxalqi
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
685 
Yoshlarni Vatanparvarlik Ruhida 
Tarbiyalashning Milliy, Tarixiy Asoslari 
– umumta’lim maktabi, Tarix 
umumta’lim maktablari tarix darslarida 
o’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning milliy tarixiy 
vatanparvarlik, “Avesto”, qadriyat, o’zbekxalqi. 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
686 
Vatanparvarlik yuksak e’tiqod, vatan va millat oldidagi mas’uliyat, yuksak burchni anglashdir. 
Ajdodlardan avlodlarga o`tib kelayotgan “Vatanni sevmoq iymondandir”, – degan hadis zamirida ham 
huddi shunday mazmun mujassam.Agar uzoq tariximizga nazar tashlaydigan bo`lsak, vatanga e’tiqod 
tuyg`usi xalqimiz tomonidan qadimdan e’zozlanib kelinganining guvohi bo`lamiz. Ajdodlarimiz 
orasidan yetishib chiqqan mashhur insonlarning xatti-harakatlari, vatan ravnaqi yo`lida chekkan 
zahmatlarini, bizgacha yetib kelgan asarlari va tarixiy ma’lumotlar orqali bilib olishimiz mumkin. 
Millatimizni dunyoga mashhur qilgan adabiy va ilmiy meroslar sirasiga «Avesto», Imom Al-
Buxoriyning «Al-jome’ as-sahih», Forobiyning «Fozil odamlar shahri», Beruniyning «Osor al-Baqiya», 
ibn Sinoning «Tib qonunlari», Yusuf Xos Hojibning «Qutadg`u bilig» asari, Mahmud Koshg`ariyning 
«Devoni lug`atit turk», Amir Temurning “Temur to’zuklari”, Alisher Navoiyning «Hamsa», “Lisonut 
tayr”, ”Mahbub-ul-qulub”, Boburning «Boburnoma», Ahmad Yassaviyning «Devoni hikmat» kabi 
noyob asarlarini kiritish mumkin. 
Sharq xalqlari orasida keng tarqalgan odob-o`gitlar, pand-nasixatnomalar, diniy-falsafiy kitoblarda 
vatanga e’tiqod qilishga keng o`rin berilgan.Keyingi yillarda yurtimizda bo`layotgan o`zgarishlar 
tufayli bu manbalarni o`rganishga va ta’lim-tarbiya jarayoniga tatbiq etishga e’tibor kuchaydi. Ayniqsa, 
asrlarga tengdosh yozma bitiklar va xalq og`zaki ijodida, ya’ni afsonalar, ertaklar, rivoyatlar, 
maqollarda yuksak insoniy tuyg`ular ulug`lanadi. Bu manbalarning yosh avlodni vatanga e’tiqod ruhida 
tarbiyalashda ahamiyati nihoyatda kattadir. 
O’quvchilarini vatanparvarlik ruhida tarbiyalashni milliy tarixiy asoslarini o’rganib chiqar ekanmiz, 
eng avvalo, «Avesto»ning asrlar davomida insonlarni poklik, ilm egallash, mehnatsevarlik, tabiatni 
asrash kabi insonparvarlik g`oyalariga da’vat etib kelganligiga guvoh bo`lamiz. Bu bitikda vatanni 
sevish, o`zlari yashab turgan zaminni asrab-avaylash, unga e’tiborli bo`lish, vatanga e’tiqod haqidagi 
g`oyalar ham mavjudki, shubhasiz, bu g`oyalar o`smir yoshdagi o`quvchilarda vatanga e’tiqodni 
shakllantirishda katta ahamiyatga ega. “Avesto”da ona zamin, oila, vatan tushunchalari muqaddas 
sanalgan, shuningdek, ular zaminni sof saqlash uchun murdalarni yerga ko`mishni qattiq qoralaganlar. 
Ular murdalarni maxsus mis idishlarda dafn qilishni yo`lga qo`yishgan.Shubhasiz, bu kabi qoidalarga 
ajdodlarimiz rioya qilganlar, ona yerni muqaddas deb bilganlar va uni ifloslanishdan asraganlar.
«Avesto»da vatan deb o`zlari yashab turgan zamin, qabila, oila va chorva tushunilgan: “Bunday joy 
Ashavon uy tiklagan makondir. O`sha uyda ro`zg`or tebratadi. Sigirlar galasi va uy bekasi, farzandlar 
va suruvlar yashaydi bu uyda. Sigirlar galasi yaxshi parvarish qilinadi.Tevalar xo`raki farovon, yaxshi 
itlarning rizqi serob, uy bekasi baxtiyor, farzandlar shodmon.Hamisha olov gurillab turadi. Tiriklikning 
go`zal har bir hodisasi yaxshilikka qovushadi”. 
Bundan ko`rinib turibdiki, bu yozma bitikda inson oila bo`lib yashashi, farzandlar tarbiyalab voyaga 
yetkazishi, rizq va nasiba hisoblanmish sigir saqlashi, shu oilani qo`riqchisi itlarni parvarish qilish kabi 
oila an’analarini davom ettirish g`oyalari ilgari suriladi. Demak, “Avesto”da oila muqaddas sanalgan, 
oila esa vatan demakdir, vatandagina insonlar baxtiyor yashaydilar.
“Avesto”ning bugungi davrimiz uchun qadriyat hisoblanishining boisi ham undagi g`oyalarning 
insonparvarligidadir, shu jumladan,o`smir yoshdagi o`quvchilarda vatanga e’tiqodni tarbiyalovchi 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
687 
manbalardan biri hamdir. 
Darhaqiqat, dinning xalqimiz ma’naviyati, ruhiyatiga o`tkazayotgan ijobiy ta’siri nihoyatda kattadir, 
chunki islom dini doimo barcha millat xalqlarini chin e’tiqod, ezgulik, axloqiy poklik va ma’naviy 
yetuklikka da’vat etadi. 
O`zbek xalqi tarixiga nazar tashlaydigan bo`lsak, ajdodlarimiz orasidan yetishib chiqqan haqiqiy 
vatanga e’tiqodli insonlarning siymosini ko`ramiz. Masalan, To`maris va Shiroq, Muqanna, Spitamen, 
Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik, Behbudiy, Fitrat, Cho`lpon, Abdulla Qodiriy, ikkinchi jahon 
urushi yillarida halok bo`lgan ko`plab yigitlarning nomlarini keltirish mumkin. Bugungi kunda 
mustaqillik sharofati tufayli, ularning nomlarini g`urur va iftixor ila tilga olmoqdamiz, o`zbek xalqi 
ozodligi yo`lida chekkan zahmatlarini yuksak qadrlamoqdamiz. Bugun biz qadriga eta boshlagan 
vatanimizni ota-bobolarimiz, jahonga mashhur sarkardalar, ma’rifatparvar kishilar ko`z qorachig`iday 
asrashgan, millat sha’ni va or-nomusi uchun jang qilishgan. Shuning uchun ularning unutilmas nomlari 
tarixda qolib, og`izdan-og`izga o`tib, afsonaga aylangan bo`lsa ajab emas. 
To`marisning yengilmas Kir II day qonxo`r podshoh ustidan g`alaba qozonishi o`z xalqi, vataniga 
bo`lgan muhabbati, chin e’tiqodining natijasidir. Bu kabi voqealar ikki yarim ming yil oldin yo’z 
bergan bo`lsa-da, yosh avlodni vatanga e’tiqod ruhida tarbiyalashda o`z qadrini yo`qotgan emas. 
Millat taqdiri bilan yashash, vatanga e’tiqod, adolat, insoniylik tuyg`usi yuksak darajada shakllangan, 
milliy g`urur va iftixorimizga aylangan buyuk bobokalonlarimizning o`gitlarida o`z aksini topdi. Buni 
biz haqiqiy vatanga e’tiqodli yurtdoshlarimizdan biri Shayh Najmiddin Kubrofaoliyatida ko`rishimiz 
mumkin.Shayh Najmiddin Kubro yoshlarning vatanga muhabbatini oshirish bilan birgalikda, bir-
birlariga mehr-oqibatli bo`lishga undadi. U haqiqiy vatanga e’tiqodli, el va xalqini ardoqlovchi, butun 
Xorazm xalqini o`zining jigarbandlari qatorida ko`ruvchi inson edi. Shayh Najmiddin Kubro hayoti va 
asos solgan “Kubroviya” tariqati orqali uning vatan, millat qadriyatlariga naqadar sodiq inson 
ekanligiga guvoh bo`lamiz. Shayh o`z e’tiqodida mustaqkam turib, islom tariqatidagi «og`ir kunda 
vatanni tashlab ketgan kishi iymonsizdir” degan aqidaga amal qildi. 
O`z vatani ozodligi yo`lida qo`liga qilich olib, dushmanga qaqshatqich zarbalar keltira olgan 
Xorazmning mard o`g`loni Jaloliddin Manguberdidir.Jaloliddin Manguberdining hayoti va vatanga 
e’tiqod yo`lidagi faoliyatini chuqur tahlil asosida o`rganish o`smir yoshdagi o`quvchilarning vatanga 
e’tiqod, ona-Vatanga cheksiz muhabbat, g`urur va iftixor, vatan va xalq tinchligi yo`lida jon fido etish, 
insonparvarlik kabi qarashlarini tarkib toptirish va takomillashtirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Jaloliddin Manguberdi butun hayoti davomida o`z xalqi va vatanini sevdi, tarixi va madaniyatini 
yuksak qadrladi, ona tabiat go`zalliklarini qalban his qildi, ardoqladi. Rivoyat qilishlaricha, Jaloliddin 
hayqirib oqayotgan Jayhunga kesak otgan ukasining chakkasiga tarsaki qo`yib yuboradi, – suvga kesak 
otmoq, tuproqqa tupurmoq gunohi azim, sen Xorazmni onang o`rnida ko`r! – deb xitob qiladi. 
Bu rivoyat orqali Jaloliddin Manguberdining vatan, ona zaminga bo`lgan mehri, e’tiqodi yuksak 
ekanligi ko`rinib turibdi. Jaloliddin bolaligiga xos yuqorida keltirilgan hulq-atvor, odob, ahloq 
ko`rinishlari, go`zal fazilatlari hozirgi va kelgusi avlod uchun namuna sifatida xizmat qiladi. Uning bu 
kabi fazilatlari; tanlagan yo`lidan qaytmasligi, ma’rifatparvarligi, vatanni qalban sevishi, islom dini, 

---

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
688 
ustozlarini qadrlagani, mardligi, halolligini targ`ibot qilish, yosh avlod uchun har tomonlama namunali 
inson ekanini ko`rsatish bugungi kunda o`qituvchilarning muhim vazifalaridan biridir. 
Sulton Jaloliddin Manguberdi hayoti va xotirasi xalqimiz uchun buyuk qadriyat sanaladi. Uning ibratli 
hayoti, millati va vataniga bo`lgan cheksiz muhabbati, mustahkam e’tiqodi har birimiz uchun namuna 
va o`rnakdir. Jangovor salohiyati va lashkarboshilik mahoratini o`rganish, ularni kelgusi avlodga 
targ`ib etish ta’lim-tarbiyaviy jihatdan muhim ahamiyatga ega. Uning vatan ozodligi yo`lida chekkan 
zahmatlarini targ`ib va tashviq qilish yosh avlodni vatan, el-yurtga e’tiqod tomon etaklaydi.
O`zbekmillatinidunyogatanitganbobomiz Amir Temurdir. U nafaqat millatnidunyoga mashhurqildi, 
vatanningsarhadlarinikengaytiribmarkazlashgan,cheksizhududgaegabo`lganmamlakatbarpoetib,ilmuma
’rifatnirivojlantirdi, ajoyibvago`zalbog`u rog`lar, tog`lardekyuksak minora, obidalarbarpoetdi. 
O`zmillatiqadriyatlarini ulug`ladi, ularningqadrigaetdi. Millat taqdiri bilan yashash, vatanga e’tiqod, 
adolat, insoniylik uning butun hayotiy faoliyatini tashkil etdi.Shu bois Amir Temur «Kuch adolatdadir» 
degan hukmni chiqardi.Bu hikmat asrlar davomida xalqimiz uchun asosiy yo`riqnoma 
bo`lib 
kelmoqda. Amir Temur o`z vasiyatini ham millat va vatan qadr-qimmatini o`ylab bayon qilgan, 
farzandlari, nabiralariga millat va vatan ravnaqi haqida qayg`urish, kambag`al, yo`qsillarning boshini 
silashni vasiyat qildi, so`nggi daqiqalarida ham o`z xalqi va vatanining taqdirini o`yladi: 
«O`g`illarim, millatning ulug` martabasini, saodatini saqlamoq uchun sizlarga qoldirayotgan vasiyat va 
to’zuklarni yaxshi o`qing, aslo unutmang va tatbiq eting. Millatning dardlariga darmon bo`lmoq 
vazifangizdir. Zaiflarni qo`ring, yo`qsillarni boylar zulmiga tashlamang. “Adolat va Ozodlik» 
dasturingiz, rahbaringiz o`lsun. Men kibi o’zun saltanat surmak istasangiz, qilichingizni yaxshi o`ylab 
chekingiz. Bir da’fa chekkandan so`ngrada uni ustalikla qo`llangiz. Orangizga nifoq tuhumlar 
ekilmasligi uchun ko`p diqqat bo`ling. Ba’zi nodimlaringiz va dushmanlaringiz nifoq tuxumlari 
sochmakka, bundan foydalanmakka chalishajakdurlar. Faqat vasiyatimda sizga idora shaklini, uning 
ilkularini ko`rsatdim. Bularga sodiq qolsangiz toj boshingizdan tushmas”. 
Amir Temur bu o`rinda millat deganda vatanni, unda yashaydigan elatlarni nazarda tutganedi. 
Tarixiy tajribalar shuni ko`rsatadiki, buyukshaxslartarixinio’rganarekanmiz, ular o`z Vatanini 
ulug`lagani,unio`zasarlaridamadhetganini,yurtiningozodligiuchunnenedushmanlarbilankurasholibborga
nihayajonbilano’qiymiz. Vatan azal-azaldan barcha musulmon xalqlariuchun muqaddas sajdagoh 
hisoblangan. Shuning uchun ham vatanparvarlik tuyg`usini o`quvchilarda shakllantirish uchun buyuk 
siymolar tarixini, ularga bosqichma-bosqich izchil tarzda o`rgatib borish muhim pedagogik ahamiyat 
kasb etadi. 
Foydalanilganadabiyotlar: 
1.
Ibrohimov A., Sultonov H., Jo`rayev N. Vatan tuyg`usi.- T.: O`zbekiston, 1996.- 
2.
Ma’naviyat yulduzlari: (Markaziy Osiyolik mashhur siymolar, allomalar, adiblar).- T.: A.Qodiriy 
nomidagi xalq merosi, 1999. 
3.
G`oziyev E. Psixologiya.- T.: O`qituvchi, 1996, 
4.
Hasanboyeva O., Hasanboyev J., Hamidov H. Pedagogika tarixi. - T.: O`qituvchi, 1997. 

---

JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Ways to Strengthen the Resource Base o
Commercial Banks
Nozimov Eldor Anvarovich
Samarkand institute economy and service, Uzbekistan
Abstract:
The article discusses the concept and basic principles of the 
formation of the resource base of commercial banks, studies the 
views of foreign and domestic scientists in this area. Special 
attention is paid to the main reasons for the emergence of current 
problems of the banking system in the field of resource formation, 
an analysis of the resource base of banks is carried out, in