Matematik statistika tasodifiy hodisalar yoki jarayonlar haqida shu

4. Dispersiyalar ma’lum bolganida o‘rta qiymatlar tengligi 
haqidagi gipotezani tekshirish
Endi o‗rta qiymatlar tengligi haqidagi gipotezani dispersiyalar 
ma‘lum bo‗lganida tekshiruvchi alomat ko‗rib o‗tamiz. Bu holda





n
m
t
x
y
x
y
2
2
t.m. standart normal qonunga ega. Shuning uchun agarda 


t
U
bo‗lsa 
H
0
: 

x
=

y
asosiy gipoteza rad etiladi. Bu yerda 
U
α
– qiymatdorlik darajasi 
α
(0<
α
<1) bo‗lgan standart normal qonun kritik nuqtasidir. 

---

 
 
Ko‗p sondagi korrelatsiyalangan miqdorlardan, yangi oz sondagi 
korrelatsiyalanmagan miqdorlarga o‗tish ko‗p o‗lchovli statistik tahlilning 
mohiyatini tashkil qiladi. 
 
 
Iqtisodiy ko‗rsatkichlarning o‗zgarishini belgilovchi va iqtisodiy 
obyektlarni tasniflashni o‗rganuvchi ― yashirin‖ faktorlarni aniqlash va 
ularni tahlil qilish ko‗p o‗lchovli statistik tahlilni asosiy masalalaridir. 
Iqtisodiy obyektlarni tasniflashda ko‗p o‗lchovli tanlanma iqtisodiy 
omillar qiymatlaridan tuziladi. Har bir ko‗p o‗lchovli tanlanma – ko‗p 
o‗lchovli t.m.ning amalga olingan qiymatlaridan iborat bo‗lib, u 
o‗rganilayotgan iqtisodiy ob‘ektni tavsiflashga, sinflarga ajratishga xizmat 
qiladi. Shu maqsad yo‗lida ko‗p o‗lchovli t.m.ning taqsimot funksiyasi 
haqida oldindan ma‘lumotga ega bo‗lish muhimdir. Agar mana shunday 
ma‘lumot bo‗lmasa, sinflarga ajratish ularni tashkil qiluvchi obyektlar 
―yaqinligi‖ asosida amalga oshiriladi; bunda bir sinfdagi obyektlar 
―yaqin‖, turli sinfdagilari esa bir – birlaridan ―uzoq‖ da bo‗ladilar. 
Obyektlar orasidagi ―yaqinlik‖ ni belgilovchi masofa turlicha aniqlanishi 
mumkin, xususan, 
n
o‗lchovli Yevklid fazosidagi masofa deb ham 
aniqlanishi mumkin.
Endi faktorli tahlil usuliga o‗taylik. Quyidagi holatni o‗rganaylik. 
Aniq bir shaxsga yakka holda kiyim tikish lozim. Buning uchun shu yakka 
shaxsni qaddi – qomatini tavsiflaydigan bir nechta ma‘lumotlar yig‗iladi. 
Shu kiyim sanoat korxonasida ishlab chiqilsa faqat uchta o‗zaro bog‗liq 
ma‘lumotlarga asoslanadi xolos: o‗lcham, bo‗y va to‗lalik. Bu holat 
faktorli tahlilning asosiy masalasini to‗liq namoyish qiladi: boshlang‗ich 
ko‗p sondagi o‗zaro bog‗langan 
F
1
, …, F
k,
k
<
t 
―yashirin‖ omillarga o‗tish 
masalasi.