Меҳнат ва касб таълими

Фойдаланилган адабиётлар 
1.
С.Бозорова 
“Олий 
таьлимда 
касбий 
йўналтирилган 
ўқитиш 
технологиялари”- Тошкент -2006, 114 б
2.
С. Ғуломов “Тадбиркорлик ва кичик бизнес” Тошкент, Шарқ, -2002, 
365 б. 
TA’LIM JARAYONIGA POST-INDIVIDUAL INTERFAOL 
STRATEGYASININ JORIY ETISH 
J.Z.Tojiboyev
Nizomiy nomidagi TDPU talabasi 
Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida o’qitishning zamonaviy metodlari keng 
qo’llanilmoqda . O’qitishning zamonaviy metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida 
yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Bu metodlarni har bir darsning 
didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. An’anaviy dars 
shaklini va asosini saqlab qolgan holda uni ta’lim oluvchilar faoliyatini 
faollashtiradigan va dars jarayonini qiziqarli tashkil etadigan turli-tuman metodlar 
bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasi o’sishiga olib keladi. 
Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda ta’lim-tarbiya 
jarayonining samaradorligini kafolatlovchi zamonaviy pedagogic texnologiyalarni 

---

274 
qo’llash borasida katta tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar 
nomi bilan yuritilmoqda. Interfaol ta’lim metodlari hozirda eng ko’p tarqalgan va 
barcha turdagi ta’lim muassasalarida keng qo’llanayotgan metodlardan 
hisoblanadi. Ulardan oqilona foydalanish esa ta’lim .Shu bilan birga, interfaol 
ta’lim metodlarining turlari ko’p bo’lib, ta’lim-tarbiya jarayonining deyarlik 
hamma vazifalarini amalga oshirish maqsadlari uchun moslari hozirda mavjud. 
Amaliyotda ulardan muayyan maqsadlar uchun moslarini ajratib tegishlicha 
qo’llash mumkin. Bu holat hozirda interfaol ta’lim metodlarini ma’lum 
maqsadlarni amalga oshirish uchun to’g’ri tanlash muammosini keltirib
chiqargan. 
Shu kungacha interfaol ta’lim metodlaring dars jarayoni quyidagi turlari 
oqilona tashkil qilingan tarzda foydalanib kelingan. Bunda ta’lim beruvchi 
tomonidan ta’lim oluvchilarning qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonida 
faollig imuttasil rag’batlantirib turilishi, o’quv materialini kichik-kichik
bo’laklarga bo’lib , ularning mazmunini ochishda aqliy hujum, kichik
guruhlarda ishlash, bahs-munozara, muammolivaziyat, yo’naltiruvchimatn, loyiha, 
rolli o’yinlar kabi metodlarni qo’llash va ta’lim oluvchilarni amaliy mashqlarni
mustaqil bajarishga undash talab etiladi. 
O’qitishning interfaol usullarini tanlashda ta’lim maqsadi, ta’lim
oluvchilarning soni va imkoniyatlari, o’quv muassasasining o’quv-moddiy 
sharoiti, ta’limning davomiyligi, o’qituvchining pedagogic mahorati va
boshqalar e’tiborga olinadi. 
Interfaol metodlar deganda – , ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi
bo’lgan metodlar tushuniladi .Bu metodlar qo’llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim 
oluvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Ta’lim oluvchi butun jarayon davomida 
ishtirok etadi. Ta’lim oluvchi markazda bo’lgan yondashuvning foydali jihatlari 
quyidagilarda namoyon bo’ladi. Interfaol darslarni tashkil etishda o`quv 
jarayonida yakka tartibda, juft bo`lib ishlash, guruhlarda ishlash, izlanishga
asoslangan loyihalar, roll io`yinlar, hujjatlar bilan ishlash, axborot manbalari
bilan ishlash, ijodiy ishlashdan foydalanish mumkin. 
Interfaollik – o`zaro faollik, harakat, ta`sirchanlik, u o`quvchi va o`qituvchi
muloqotlarida sodir bo`ladi. Interfaol usulning bosh maqsadi o`quv jarayoni 
uchun eng qulay vaziyat yaratish orqali o`quvining faol, erkin fikr yuritishiga
muhit yaratishdir. U o`zini intellectual salohiyatini, imkoniyatlarini namoyon etadi 
va o`quv sifati va samaradorligini oshiradi, ta`min etadi. 
Post-Individual metodi ushbu metodning ishchi shakli hozirgi kunda 
nodavlat ta’lim muassasalarida keng miqyosda foydalanib kelinmoqda mazkur 
interfaol metod sifat va samaradorligini nodavlat ta’lim muassasalaridagi o’quv 
jarayonlarida uning foydalanuvchilarning soni qanchalik ko’pligi dars sifatining 
yuqoriligi bilan izohlash mumkin. 
Post –individual metod dars jarayonida qo’llanilishi uchun quyidagilar
kerek. 
1 O’quvchilar soni maksimum 14-15. 

---

275 
2 Dars xonasining partalar (mebel)lar joylashuvi rus alifbosidagi П 
shaklida bo’lishi 
3 Dars kirish, takrorlash, yangi mavzu, mustahkamlash kabi uzviy bir-
biriga bo’g’liq qismlardan tashkil topgan bo’lishi lozim. 
4 Innovatsion yondashuv bilan o’tiladi. 
Dars jarayonida o’quvchi va talabalarning soni 25-30 tadan yuqori bo’lgan 
vaqtda o’qituvchining har bir o’quvchi va talabalaga ajratidigan vaqti kam bo’ladi 
bu esa o’z navbatida dars sifati va samaradorligiga katta ta’sir ko’rsatadi. Post-
individual metod qo’llanganda ya’ni o’quvchi va talabalar soni keskin qisqarishi 
tufayli o’qituvchi har bir talabaga ajratadigan vaqt 50% 60% ga ko’payadi. O’z-
o’zidan dars sifati va samaradorligi o’sadi. 
O’quv xonalarining mebellari yangicha joylashuvi dars jarayonida 
o’qituvchiga talabalrni qo’shimcha ravishda nazorat qilishiga va talabalarni yon 
atrofdagilarni ortiqcha xattiharakatlarni bilishga va oldini olishga yordam beradi. 
Shuningdek darsdagi bahs munozara, debatlar davomida talabalarni o’zaro fikr 
almashinuvi bir –biriga g’oyalar tushuntirishi va ay kontaktning (eye contact)ning 
mavjud bo’lishi kabi ijobiy tomonlarni beradi. 
O’quv jarayoning bu qismini hozirda ko’plab tajribali o’qituvchi va 
muallimlar tomonidan qo’llaniladi. Ayniqsa predmetlarning har bir mavzusi o’zaro 
bog’liqligi ayniqsa darsning takrorlash va mustahkamlash qismlari ta’lim sifati va 
samaradorligini o’sishiga yordam beradi. 
Bu jarayon Post-indivdual metodning o’zagini tashkil; qiladi. Misol uchun 
siz talabalarga yangi mavzuni tushuntirib berdingiz 14-15 talabadan 6-7 nafari uni 
yahshi o’zlashtirdi qolgan talabalarni mavzuni o’zlashtir qismlarni birlashtirib 
individual tarzda har biriga alohida yondashgan holda qayta tushuntirish jarayoni 
o’tkaziladi. 
Guruhlarda ishlaganda, o`quv tarbiyaviy ishlarni tashkil etganda har bir 
o`quvchi bilan yakkama-yakka ishlaganda ularning shaxsiy xususiyatlari doimo 
o`qituvchi diqqat markazida turmog`i, hisobga olinmog`I kerak. 
Shuningdek o’quvchi va talabalarga dars jarayonida ta’lim tarbiya berish va 
mavjud qobilyatlarini rivojlantirish va mavhumlarini ochishda individual tarzda 
yondashish lozim. Buning uchun esa quydagilar o’qituvchi tomonidan nazarga 
olinishi lozim. 
O`quvchi bilan muloqot olib borganda ham, uning o`ziga xosliklari diqqat 
e`tiborda tutilishi kerak.
Ta`lim jarayonida ham, darsdan tashqarida hamuning qobiliyati, 
imkoniyatlari nazarda tutilishi kerak.
Pedagogik psixologik jarayonlarni olib borishda o`quvchining shaxsiy 
rivojlanish darajasini ko`zda tutish va atrof muhit e’tiborga olish zarur. 
Demak, ta`lim-tarbiya sifati va samaradorligi o0`quvchining o`quv 
mazmunini o`zlashtirishga yo`naltirilgan mustaqil mutolaa bilan samarali 
shug`ullanishi, mustaqil fikr yuritishi va tafakkur faoliyati bilan bog`liq. 

---

276 
Interfaol metodlarda dars jarayonini olib borishda o`quvchilarda 
xususiyatlarning rivojlanishini ko`rsatish mumkin. Bunda dars jarayonida 
o’quvchilarning o’zaro yoki guruh shaklida mavzu bo’yicha bahs munozaralari 
debatlar ularda shahsiy fikrni yuritishga va uni himoya qilishga o’rgatadi. 
Xulosa o’rnida shuni aytish muhimki hozirgi globallashuv jarayoni barcha 
sohalarga ta’sir etayotgan bir vaqtda va yoshavlodni yangicha interaktiv 
innovatsion ta’lim metodlari va strategyalarni qo’llagan holda darslarni qiziq va 
amaliyotga bo’liq holda qayta tashkil etish hozirgi ta’lim tiziminig eng muhim 
vazifalridan biri hisoblanadi.