Sitologiya va

Egizaklar usuli
belglarining egizaklarda rivojlanib borishini 
o‘rganishdan iborat. egizaklar belgilarning irsiylanishida va rivoj-
lanishida genotipning ham, muhit sharoitining ham ta’siri dara-

---

169
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM
jasini o‘rganish uchun juda qulay biologik obyektdir. Ma’lumki, 
odamda egizaklar ikki xil bo‘ladi. Ba’zi hollarda bir emas, balki ik-
kita (kamdan-kam hollarda uchta va hatto to‘rtta) tuxum hujayra 
urug‘lanadi. egizaklar bitta tuxum hujayradan va har xil tuxum hu-
jayradan rivojlanadi. Bitta tuxum hujayradan rivojlangan egizaklar 
bir jinsli va bir-biriga nihoyatda o‘xshash bo‘ladi. Bu tushunarli al-
batta, chunki ular bir xildagi genotipga egadir, ular o‘rtasidagi ta-
fovutlar esa faqat muhit ta’siriga bog‘liq bo‘ladi.
har xil tuxumdan rivojlangan egizaklarda egizak emas aka-
uka yoki opa-singillardek bir-biriga o‘xshash bir xil yoki har xil 
jins li bo‘ladi.
Sitogenetik usul.
Sog‘lom va kasal odamlarda xromosomalar 
soni va tuzilishini maxsus mikroskoplar yordamida qiyosiy o‘rga-
nishdan iborat. Bu usul odam genetikasi haqida boy ma’lumot 
o lish imkoniyatini beradigan usullardan biridir. So‘ngi yillarda si-
togenetik usul katta ahamiyat kasb etdi. u odamda uchraydigan 
irsiy kasalliklarning sabablarini tushunib olish uchun ko‘pgina qim-
matli materiallar beradi. Genetika nuqtayi nazaridan olganda irsiy 
kasalliklar mutatsiyalardan iborat bo‘lib, ularning ko‘pchiligi retses-
sivdir. Bu usul odam xromosomalar to‘plamidagi ko‘rinadigan da-
rajadagi o‘zgarishlarni o‘rganish imkonini yaratdi.
Belgilar
Dominant
Retsessiv
Jingalak (geterozigotada taram-taram) 
soch
Sochning erta to‘kilishi
Malla bo‘lmagan soch
Qo‘y ko‘z
Sepkillar
Pakanalik
Polidaktiliya (ortiqcha barmoqlar
bo‘lishi)
To‘g‘ri soch
Normal
Malla soch
ko‘k yoki kulrang ko‘z
Sepkillar bo‘lmasligi
Normal bo‘y
Barmoqlar sonining normal
bo‘lishi

---

170
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM
Xromosoma mutatsiyalarining shunday bir toifasi borki, ular 
xromosomalar soni yoki tuzilishining ko‘rinarli o‘zgarishlari bilan 
ifodalanadi. odamda bunday mutatsiyalar sitogenetik usul bilan 
aniqlanadi.
So‘nggi yillarda har qanday odamning xromosoma sonini 
unga hech ziyon yetkazmay, oson va tez o‘rganishga imkon be-
radigan yangi usullar ishlab chiqildi. Bu shundan iboratki, qon 
ley kositlari 37 °C da alohida oziq muhitiga tushirib qo‘yiladi, bu 
muhitda ular bo‘linadi. ulardan xromosomalar soni va tuzilishi 
ko‘rinib turadigan preparatlar tayyorlanadi. keyinchalik odam xro-
mosomalarini alohida bo‘yoqlar bilan bo‘yash usullari ishlab chiqil-
di, bular xromosomalar sonini sanab, hisoblab ko‘rishdan tashqari 
ayrim xromosomalardagi ancha nozik o‘zgarishlarni ham o‘rga-
nishga imkon berdi.