Sitologiya va

mutatsiya xususiyatlari.
Mutatsiyalar irsiyat bilan bog‘liq, 
ya’ni ular nasldan-naslga o‘tadi. Bitta mutatsiyaning o‘zi bir tur-
ga mansub bo‘lgan har xil organizmlarda paydo bo‘lishi mumkin. 
Mutatsiyalar ta’sir doirasiga qarab foydali va zararli, neytral, domi-
nant hamda retsessiv bo‘ladi.
Genlarning muhim xususiyatlaridan biri – mutatsiyalar hosil 

---

166
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM
qilishdir. Rentgen nurlari ta’sirida mutatsiyalar paydo bo‘lishini 
150 marta oshirishga erishildi. Rentgen va boshqa ionlantiruvchi 
radia tsiya nurlaridan tashqari, mutatsiyalar kimyoviy moddalar 
ta’sirida ham hosil bo‘lishi mumkin.
Moddalar almashinuvi jarayoniga, ayniqsa DNk sinteziga 
ta’sir qiluvchi omillar, mutatsion jarayonga ham ta’sir qiladi.
Sun’iy yo‘l bilan hosil qilinadigan mutatsiyalar amaliy ahami-
yatga ega bo‘ladi, chunki ular tur yoki populyatsiya ichidagi gene-
tik xilma-xillikni oshiradi va shu yo‘l bilan seleksionerga “yordam-
chi” material beradi.
 Odamdagi qisqa barmoqlilik:
A 
 
58­ rasm.
A 
chapda normal qo‘l va o‘ngda qisqa barmoqlilik; 
B
kalta barmoq suyaklarining orqa tomondan ko‘rinishi va birikishi.
Odamda qo
‘
shimcha 
barmoq ning bo
‘
lishi.
 
59­ rasm.
B

---

167
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM
1. Mutatsiyaning namoyon bo‘lish xarakteriga qarab qanday
xillarga ajratiladi? Misollar asosida tushuntiring.
2 Mutatsiyalar paydo bo‘ladigan joylarni misollar asosida
tushuntiring.
3. Mutatsiyalarning paydo bo‘lish darajalariga qarab qanday
xillarga ajratiladi? 
4. Poliploidiya deb nimaga aytiladi?