Ўзбекистон Республикаси Фуқаро муҳофазаси институти

Зилзила кучи икки хил ўлчов бирлигида ўлчанади:
1.Балларда, 
2. Магнитудада. 
Дунёнинг жуда кўп давлатларида ер силкининиш 12 балли ҳалкаро ўлчов 
бирлигида ўлчанади. 
Бал - ер юзасининг тебранма ҳаракат даражасини кўрсатади. Силкиниш 
кучини балларда ўлчашда «сейсмограф» лардан фойдаланиб, тоғ жинси 
заррачаларининг тебранма ҳаракат тезлиги топилади, яъни ёзиб олинган 

---

134 
«сейсмограммалар» 
орқали 
заррачаларнинг 
тебраниш 
ампилитудаси 
аниқланади ва шу асосида сейсмик тўлқин тезланишини қуйидаги формула 
орқали ҳисоблаб чиқариш мумкин. 
Бунда, а - сейсмик тўлқин тезланиши, м/с квадрат; 
А - тоғ жинси заррачаси тезланиш амплитудаси, мм; 
Т - сейсмик тебраниш даври, с; 
 Зилзила кучини аниқлаш шкаласи (балларда)
I
. Сезилмайдиган зилзилалар
. Ер тебранишининг кучи инсонлар 
сезадиган даражага етмайди. Уни фақат тебранишни қайд қилувчи махсус 
асбоблар - сейсмографлар ёрдамида қайд қилиш мумкин. 
II. 
Зўрға сезилувчи зилзилалар
. Зилзила кучини бинонинг ичида 
ҳаракатсиз ҳолатда бўлган, айниқса юқори қаватларда бўлган айрим инсонлар 
сезиши мумкин. 
III. 
Ернинг кучсиз тебраниши
. Зилзилани бино ичида бўлган 
инсонларнинг айримлари, очиқ жойда бўлганлардан фақат тинч ҳолатда 
турганларгина сезади. Тебраниш гўё маълум масофадан юк машинаси 
ўтганидек туюлади. Синчков кузатувчи осма ҳолатда бўлган жисмларнинг 
енгил тебранишини илғаб олади, биноларнинг юқори қаватларида тебраниш 
нисбатан кучлироқ бўлади. 
IV
. Сезиларли тебраниш
. Бино ичида бўлган инсонларнинг аксарият 
қисми, очиқ жойдагиларнинг озчилиги сезади. Баъзан уйқудагилар ҳам 
уйғонади. Уй деразалари, эшиклар, идишлар енгил зириллайди. Осма ҳолатда 
бўлган анжомлар тебранади. Идишлардаги суюқликларда чайқалиш пайдо 
бўлади. Тўхтаб турган автотранспортдагилар ҳам сезиши мумкин. 
V. 
Уйғониб кетиш
. Зилзилани бино ичидаги инсонларнинг ҳаммаси 
сезади. Уйқудагиларнинг аксарият қисми қўркув аралаш уйғонади. Айримлар 
зудлик билан кўчага отланади. Ҳайвонлар безовта бўлади. Осма соатлар 
тўхтаб қолади. Мустаҳкам асосга эга бўлмаган айрим буюмлар йиқилади ёки 
сурилади. Яхши маҳкамланмаган эшик ва деразалар очилиб-ёпилади. 
Идишлардаги суюқликлар кучли чайқалади, қисман тўкилади. 
VI. 
Қўркув босиш
. Зилзилани бино ичидаги ва очиқ жойдаги 
инсонларнинг ҳаммаси сезади. Кўпчиликни қўрқув босади ва уйдан ташқарига 
қочиб чиқишади. Ҳаракатдагилар мувозанатини йўқотади. Ҳайвонларда 
безовталик кучаяди. Баъзан шиша буюмлар синиши мумкин, жавондаги 
китоблар тушиб кетади. Оғир мебеллар сурилади. 
VII.