Ўзбекистон Республикаси Фуқаро муҳофазаси институти

Расм 3.
Хусусий уйларнинг ўртача шикастланиш даражаси (d) билан 
зилзила интенсивлиги (I) орасидаги боғлиқлик графиги. 
1 – гувала деворлик уйлар; 2 – хом ғиштлик; 3 – пахсалик; 4 – синчлик; 5 – 
қўшсинчлик; 6 – пишган ғиштлик; 7 – ёғочлик (щитовой) уйлар. 
Йиғилган материалларни таҳлил қилиш натижасида “Ўзбекистоннинг 
сейсмик фаол ҳудудларида хусусий уй турларини қуриш бўйича тавсиялар” 
ишлаб чиқилди. Ушбу графикдан хусусий уй турларини зилзила таъсирида 
ўртача шикастланиш даражасини ҳисоблаб, зилзила интенсивлигини
МSК – 64 шкаласи бўйича баҳолаш мумкин. Ушбу натижалар асосида уй ва 
бинолари паспортизация қилинган шаҳар ва аҳоли пунктларида зилзила 
таъсирида кутилаётган сейсмик рискни олдиндан баҳолашни амалга ошириш 
имконини беради.
Ҳар бир содир бўлган ва кучи 6 баллдан юқори бўлган зилзила 
иморатлар, иншоатлар учун табиий синовдир. Ана шу кучли зилзилаларни дала 
шароитида ўрганган мутахассис биноларнинг шикастланиши сабабларини 
жойида билиб олиши мумкин. Мисол учун 1988 й. Арманистонда содир бўлган 
Спитак зилзиласининг Ленинакан шаҳри худудида иморатларга бўлган сейсмик 
таъсир характерини кузатсак. Спитак зилзиласи 7 декабр 1988 й. маҳаллий вақт 
билан соат 11дан 41 минут ўтганда содир бўлди.
Арманистоннинг Спитак шахрида ушбу мақоланинг муаллифларидан 
бири Ўзбекистонда тузилган гурух сафида зилзила оқибатларини ўрганиш 
мақсадида сафарбар қилинди. Гуруҳ рахбари ўша кунлари ЎзР ФА Вице 
президенти, академик Рашидов Т.Р. бошчилигида 8 декабр йўлга чиқиб,

---

56 
9 декабр куни тонгда Ленинакан шахрига етиб келдик. Ўша кунлари ҳали кучли 
кўтариш кранлари ишга тушмаган ва шунинг учун зилзиланинг эффекти 
ўзгармаган эди (Расм 4).
Расм 4. 1988 й. 9-декабр эрта билан. Ленинакан шаҳри зилзиладан 
кейин. Тўққиз қаватли уйлар вайрон бўлди. Ёнғинлар ўчирилаяпти.