228
MUHOKAMA VA NATIJALAR
IEA tomonidan 1995 yilgacha o’tkazilgan matematik va tabiatshunoslik ta’limi
sohasidagi barcha tadqiqotlar bir xil kesimda o’tkazilgan. 1995 TIMSS tadqiqoti bitta
kesimda emas, balki ketma-ketikdagi ikkita 3-4 va 7-8-sinflar kesimida o’tkazilgan.
Ushbu yondashuv muhim afzalliklarga ega edi. U ma’lum
bir yosh guruhidagi
o’quvchilarni qamrab olish va o’quv yutuqlarini baholashga imkon berdi. Masalan,
1995 yilda TIMSS tadqiqotida o’rganilgan ettinchi va sakkizinchi sinf o’quvchilari
soni o’n uch yoshdagi o’quvchilarning deyarli ko’p qismini qamrab olgan. Shu bilan
birga, alohida yoshdagi o’quvchilarni o’quv yutuqlaridagi o’zgarishlarni taqqoslash,
kuzatish va tahlil qilish imkoniyati tug’ildi. Masalan, sakkizinchi sinf o’quvchilarining
13,5 yoshdagi o’quv yutuqlari va 12,5 yoshdagi ettinchi sinf o’quvchilarining o’quv
yutuqlari bilan taqqoslash amalga oshirildi va shu tariqa bir yillik o’qishning o’quv
samaradorligi aniqlandi . 1995 yil TIMSS tadqiqot kontseptsiyasini ishlagan
mutaxassislar D. Uayli va R. Wolfning qarashlariga ko’ra, birinchi bosqichda TIMSS
ishida qo’llaniladigan yondashuv an’anaviy tasavvurlar va tadqiqotlar o’rtasidagi
kelishuv bo’lgan va o’quvchilarning ilmiy yutuqlari to’g’risida ko’proq ma’lumot
bergan. Faqat o’quvchilarning ma’lum bir yoshi yoki yiliga qaratilgan odatiy amaliy
tadqiqotdagiga qaraganda o’quv natijalariga ta’sir qiluvchi omillarni o’rganishga
ko’proq e’tibor berilgan .[4]
Shuni ham ta’kidlash kerakki, 1995 TIMSS tadqiqotida vazifa maktabdagi turli
bosqichdagi o’quvchilarning o’quv yutuqlarini taqqoslash edi, shuning
uchun uchta
guruh o’quvchilari tanlangan. Tanlashda bittasi boshlang’ich sinflardan (3-4) iborat
bo’lib, unda to’qqiz yoshli o’quvchilar ko’pchilikni tashkil etgan. Ikkinchi guruhda
o’n uch yoshdagi asosiy maktabning ikkita sinfini (7–8) o’quvchilari qatnashgan.
Uchinchi guruhga o’rta maktablarning bitiruvchi o’quvchilari kiritilgan. TIMSSni
o’rganishda ishtirok etadigan mamlakatlarning barcha umumiy o’rta ta’lim
maktablarini qamrab olgan birinchi va ikkinchi tanlanmalardan farqli o’laroq, 3-guruh
shunchalik shakllantirilganki, unga umumta’lim dasturlari asosida o’qigan oquvchilar
bilan birga matematika va fizika chuqurlashtirib o’rganishga
ixtisoslashtirilgan
maktablarning bitiruvchi sinf o’quvchilari ham kiritilgan. Bu o’rta maktab
bitiruvchilarining tabiiy-matematik savodxonlik darajasi to’g’risida ma’lumot olish va
maktabda olingan matematika va tabiiy fan bo’yicha asosiy bilim va ko’nikmalarni
turli vaziyatlarda qo’llash malakasi haqida ma’lumot olishga imkon berdi. Bundan
tashqari, maktabni tamomlash davrida bitiruvchilarning matematika va fizika bilan
bog’liq
tayyorgarligini taqqoslash, bitirish arafasida kelajakdagi kasbini tanlash
imkoninin berdi.
Ta’lim sifatini baholashda yoshlarimiz ishtirok etadigan TIMSS dasturning mohiyati
haqida to’xtalib o’tamiz. Talim turlarini baholash xalqaro assotsatsiyasi (IEA -
International Association for the Evaluation of Educational Achiyevement) butun
229
dunyo bo’ylab ta’limni baholash, tushunish va yaxshilash bo’yicha ish olib boradigan
milliy tadqiqot institutlari,
tadqiqot agentliklari, olimlar va tahlilchilarning xalqaro
hamkori hisoblanadi. TIMSS - jahon mamlakatlari ta'lim tizimida keng tadbiq
etilmoqda. TIMSS dasturi Ta'lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro
assotsiatsiyasi 2015 yil TIMSS tadqiqotlari natijalariga ko‘ra AQSh,
Singapur,
Gonkong, Koreya Respublikasi, Yaponiya, Rossiya, Buyuk Britaniya kabi
davlatlarning ta'lim tizimi eng yuqori ko‘rsatkichlarni egallagan.
Bu mamlakatlarda
yuqori texnogiyalarni o‘zlashtirish, sanoatlashtirish va yuksak darajadagi taraqqiyot
erishish maqsadida aniq fanlarni yuqori darajada o‘zlashtirishga alohida e'tibor
qaratilgan.[3
Ta’kidlash joizki, TIMSS o’quv modeli ilgari o’tkazilgan xalqaro tadqiqotlar tanqidini
hisobga olgan holda ishlab chiqilgan bo’lib, ularning o’quvchilarining o’quv
yutuqlariga muvofiq ravishda etakchi mamlakatlarga yo’naltirilgan. Shu sababli
TIMSS modelida talabalarning o’quv yutuqlarini baholashda yangi yondashuvlarni aks
ettirishga harakat qilindi, ya’ni, ma’lumotlarni tushuntirishga ko’proq e’tibor bering.
Ko’p sonli omillarni o’rganish zarurati tahlil qilingan tizim elementlarining sezilarli
darajada o’sishiga va ta’lim tizimidagi omillarning o’zaro ta’sirining ancha murakkab
modelini yaratishga olib keldi. Shu ma’noda TIMSS modeli o’quvchilarning o’quv
yutuqlarini baholashda mavjud yondashuvlarni isloh qilishning asosiy talablariga
javob beradi. Ma’lumki, mamlakatlardagi matematik va tabiiy fan ta’limining
rejalashtirilgan maqsadlari va mazmuni o’quv
rejalari, dasturlari va boshqa rasmiy
hujjatlarda aks ettirilgan. Ular, shuningdek, darsliklar va uslubiy qo’llanmalar,
imtihonlar mazmuni va o’qituvchilar tayyorlash kurslarida amalga oshiriladi.
Ajratilgan ko’rsatkichlarning ko’pligi bilan TIMSSning “TIMSSning ta’limiy
imkoniyatlari modeli” yakuniy kontseptual modeli juda ixcham va ta’lim tizimining
turli darajalarini (mamlakat, maktab, sinf,o’quvchi) va
quyidagi savollarga javob
beradigan to’rtta ustunni tavsiflovchi to’rt qator ko’rsatkichlar bilan shakllantiriladi:
“maktab o’quvchilari nimani o’rganishlari mumkin?”, “o’qitishni kim amalga
oshiradi?”, “Ta’lim qanday tashkil etilgan?- Har bir inson uchun foydali ma’lumotlar”.
Shubhasiz, hech qanday tadqiqotda ta’lim tizimida mavjud bo’lgan barcha omillarni
ajratib ko’rsatish va ularning o’zaro ta’sirini o’lchash, shuningdek, ta’lim yutuqlariga
ta’sir ko’rsatish mumkin emas. TIMSS ta’lim tizimining kontseptual modeli va bunga
da’vo qilmaydi. Ushbu model asosiy omillarni ta’kidlab, ularning o’zaro bog’liqligini
tizimli yondashuvga asoslangan holda aniqlashga harakat qiladi.TIMSS tadqiqotida
ta’limni rejalashtirish darajasi o’qitish mazmuni, faoliyati va o’quvchilar o’rtasidagi
munosabatlar nuqtai nazaridan tavsiflangan. Xuddi shu yondashuv matematik va fan
ta’limi maqsadlari va mazmunini aniqlashda TIMSSda ishtirok etgan ko’plab
mamlakatlarda qo’llanilgan. Shuning uchun, bu mamlakatlarni taqqoslashda ishonchli
natijalarga erishish uchun yaxshi asos edi.
230
XULOSA
Xulosa
qilib aytganda, TIMSS tadqiqotiga oid metodologik yondashuvlar asosida
yaratilgan uning ta’limiy imkoniyatlar modeli mazkur tadqiqot doirasida ta’lim sifatini
baholash samaradorligini ifodalaydi va ta’minlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
