FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
Методология функционально-экологического мониторинга объектов
озеленения и благоустройства г. Москвы / Васенев В.И., Фатиев М.М., Лакеев
П.С., Мазиров И.М., Трубина А.Е., Васенев И.И., Валентини Р. // Вестник
Российского
университета
дружбы
народов.
Серия:
Агрономия
и
животноводство, 2013. № 5. С. 15-27.
2.
А.А. Скибинская,, Определение вредного воздействия автомобильно-
дорожного комплекса на экологию города с использованием коэффициента
экологической безопасности” Известия КГАСУ, 2005, №1(3) стр106-109.
3.
И.С.Содиқов,
А.Ф.Турсунбоев
,,Тоғли
худудларда
атроф-мухит
ландшафтига мос равишда автомобиль йўлларини кўкаламзорлаштиришнинг
ўзига хос хусусиятлари” ТАЙИ хабарномаси 2019 йил № 1 сон
4.
Теодоронская М.В. ,,О некоторых способах архитектурно-ландшафтной
организации «зеленых» дорог // Лесной вестник / Forestry Bulletin, 2018. Т. 22. №
3. С. 110–117. DOI: 10.18698/2542- 1468-2018-3-110-117
ISSN 2542-1468, Лесной
вестник / Forestry Bulletin, 2018. Т. 22. № 3. С. 110–117. © МГТУ им. Н.Э.
Баумана, 2018
975
ФИО автора:
Xudoyberdiyev Abdusalom Abduxalil o’g’li
O’zbekiston Milliy universiteti, Toshkent shahri, O’zbekiston
Название публикации:
«CHEGARAVIY MASALALI ODDIY DIFFERENSIAL
TENGLAMA UCHUN RITS METODI»
H
Gilbert fazosidan olingan n ta chiziqli erkli
1
2
,
,...,
n
g g
g
sistema va ular ustiga
qurilgan
1
2
,
,...,
n
g g
g
chiziqli qobiq va shu qism fazoda aniqlangan
A
- o’z-o’ziga qo’shma operator
berilgan bo’lsin. Ixtiyoriy
u
H
elementni quyidagicha
1
n
k
k
k
u
g
(1)
yozish mumkin bo’lsin. Ixtiyoriy
( )
x
D A
va
( )
y
D A
elementlar uchun energetik
skalyar ko’paytmani quyidagicha aniqlaymiz:
( , )
(
, )
A
x y
Ax y
Quyidagi tenglamani qaraymiz
Au
f
(2)
(1) ni (2) ga qo’ysak tenglamani yechish uchun
k
- koefsentlarni topish talab etiladi.
Quyidagi differensial tenglamani qaraymiz
( )
[ ( )
]
( ) ( )
( )
d
du x
p x
q x u x
f x
dx
dx
(3)
bu yerda
0
1,
x
chegaraviy shart:
(0)
(1)
0
u
u
, bundan tashqari
0
( )
0
p x
c
.
Tegishli operatorni
A
bilan belgilaymiz. Agar
2
2
( )
{
[0,1] :
D A
u
W
u(0) = u(1) = 0}
bo’lsa u holda A operator o’z – o’zziga qo’shma operator bo’ladi.
A
H
fazoda ixtiyoriy
n uchun
*
A
H
qismfazolarni qaraymiz va bunda quyidagi funksiyani tuzamiz
( )
max{0,1 |
|}
k
x
nx k
,
0
1
x
,
1, 2,...,
1.
k
n
Boshqacha qilib aytganda
*
n
H
fazo elementi quyidagi ko’rinishida bo’ladi
976
1
1
( )
( )
n
k
k
k
u x
x
,
[0,1]
x
.
(4)
(4) ifodaning o’ng tomonini (3) ga qo’ysak va tenglamaning har ikkala tomonini
( )
m
x
ga ko’paytirib quyidagi natijani olamiz
1
1
1
1
1
1
1,
1
1,
[
(
)
]
[
]
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
kk
k
k
k
k
h
p
p
p
p
h
q
q
q
hf
bu yerda
1
( )
,
1, 2,...,
kh
k
kh h
p
h
p x dx
k
n
,
1
1
0
( )
( )
( )
km
k
m
q
h
q x
x
x dx
;
1
1
0
( )
( )
k
k
f
h
f x
x dx
,
1
1
(
,
)
(
)
k
k
A
k
k
h
p
p
,
1
1
(
,
)
k
k
A
k
h p
,
1
1
1
(
,
)
k
k
A
k
h p
.
Bulardan quyidagi ifodani hosil qilamiz
1
1
1
1
1,
,
1
1
1,
1
(
)
(
(
))
(
)
k
k
k
k
k
k k
k
k
k
k
k
k
k
hq
h p
hq
h
p
p
hq
h p
hf
0
1, 2,...,
1,
0
n
k
n
Biz bu ifodani har bir k uchun yozib chiqsak
k
lar noma’lum bo’lgan tenglamalar
sistemasiga keladi. Sistemani yechib (3) tenglamaning yechimini topamiz.
ADABIYOTLAR:
1.
Alimov Sh.A. Rits usuli , Ma’ruza matnidan.
2.
Mixlin S.G. “Вариационные методы в математической физике юМосквва-
1970.Т1,№2.С.69-72.
977
ФИО авторов:
Arziev Amanbay Sarsenbaevich,
Sarsenbaev Temur Ten’elbeavich
Aytimuratov Аzamat Mambetmuratvich
Berdoq nomidagi Qoraqolpoq Davlat universiteti
Название публикации:
«TALABALARNINING FAZOVIY TASAVVURINI
GRAFIK TALIM BERISHDA RIVOJLANTIRISH»
Hozirgi kunda, sonoatning barcha tarmoqlarida yangi texnika va texnologiyalarning jadal sur'atlar bilan
rivojlanib borishida texnika yunalishidagi oliy oquv yurtlari bitiruvchilarining bilim saviyasiga katta talablar qo’yilmoqta.
Grafik ta'limning sifat darajasi talabalarning chizmalarini oqish va bajarish mezonlarida namoyon bo’ladi. Shu boisdan
ham grafik ta'limning barcha dasturiy hujjatlari talabalarnining chizmalari o’qish va bajara olish ko’nikmalarni
rivojlantirishga qaratilgan. Demak, ertangi kun mutaxassislari yuqori grafik tayorgarlikka ega bo’lishi uchun texnika oliy
oquv yurtlarida professor-oqituvchilari tomonidan barcha imkoniyatlar yaratib berilishi maqsadga muvofaqdir.
Hammamizga malumki, odamlar bir-biridan ko’p jihatlari bilan farq qiladilar. Masalan, ayrimlar ko’rgan-
kechirganlarini juda yaxshi esga olib qo'lib, kerak vaqtida aniq esga tushira oladilar. Bazilar ko’z bilan ko’rgan harqanday
ob'ektni mayda tavsilotlargacha bayon etish qobilyatiga ega. Yana birlari eshitgan narsalari xususida aniqroq fikirlaydi,
kimdir sodda, ravon tilga oz his-kechirmalarini ayta olsa, boshqalar har bir chizmaga a’lbatta, fantaziya unsurlarini
qoyshga moyil boladilar. Demak, odamlarning tashqi olamdan oladigan tavsuratlari va ularni ongda tartiblashtirish
qobilyatlari har xil boladi. Masalan, yirik avtomatik boshqaruv tizimlarida ichlayodgan operator oz diqqatini har qanday
mayda ozgarishlarga ham etibor qaratishga organsa, konstruktor mavhum matematik hisob kitoblarga usta bolib boradi.
Demak, odamning tashqi olam xususiyatlarini ongida aks ettirishda uning iqtidori osishi va professional malakalari
rivojlanganligiga boǵlik ravishda kechadi. Shuning uchun har ongning muhim aks ettirish shakllari bolmish bilish
jarayonlari-idrok, sezgilar, xotira, diqqat, tafakkur, tasavvur, iroda va hissiyotlarining inson hoyoti va professional
osishidagi roli bo’ladi
Bu jarayonlar insonga juda yaqin va tanish. Chunki har birimiz ongimiz borligini, atrofdagi narsalar va
hodisalarning ayrim alohida xamda yahlit xususiyatlarni bilamiz. Bu narsa va hodisalar bizda har bir alohida sharoidta
uziga hos hissiy-kechirmalarni keltirib chiqarshini ham bilamiz.
Malumki, bunday yaxshi sifatlarga eng avvolo grafik bilimlarni chuqur egallash orqali erishiladi. Shu orinda
tákidlash joizki, buguni kun grafik ta'lim mazmunida chizmalarni oqish va bajarish yuzasidan bilim va ko’nikmalar
berilish bilan chegaralanib, talabalarning ozlashtirgan bilimlarini nazorat qilinishida ham aynan shularni tekshirish
nazarda tutilgan.
Yangi texnika texnologiyalarni tinimsiz taroqqiyoti zamonaviy mutaxassislardan nafaqat chizmalarni oqish va
bajarish ko’nikmalariga ega bo’lish, balki loyihachilik va ixtrochilik sifatlarini ham chuqur egallashlariga katta talablar
qoyilmoqda. Shu nuqtai nazardan bugungi kun grafik ta'lim mazmuniga loyihachilik va ixtirochilik unsurlarining
kiritilishi bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biridir.
Bunday muammoning grafik ta'lim jarayonidagi echimi quydagicha bo’ladi.
Buning uchun oqilgan oquv materiallari qay darajada ozlashtirganligini aniqlash yuzasidan nazorat savollari
hamda topshiriqlari toyorlanadi va loyihalash unsurlaridan unumli foydalanish ko’zda tutiladi.
Bunda tupshiriq mazmuni yozma ravishda quydagidek tavsiya etiladi.
978
Berilgan tavsilotni A3 formatda joylashtirilishini moljallab loyiholash lozim:
1) Detalning ikkita geometrik sirtlardan yáni, prizma va cilindrdan tarkib topsin.
2) Cilindr prizmatik teshikka, prizma esa yarim cilindr o'yiqqa ega bo’lsin va ular o’zaro kesishsin.
3) Detalning uchta ko’rinishi zaruriy kesim, qirqimlar qollanilsin va o’lchamlar qoyilsin.
Birinchi topshiriq boyicha talaba ikki geometrik sirtlarning yaqqol ko’rinishini ko’z oldiga keltirib, so’ngra
ularni ozaro qanday joylashtirishni fikrlay boshlaydi va hoyolan izlanishga kirishadi. Oldingi ko’rgan tavsilotlarni eslab,
ular torkibidagi geometrik jismlarning ozaro joylashishini tahlil qiladi va imkon qadar ularga oqshamagan yangi variantni
topishga harakat qiladi. Tasavvurida ikki geometrik jismlarning ozaro joylashishi yuzasidan bir to’xtamga kelgandan
song, ikkinchi topshiriqda ko’rsatilgan, ular tarkibidan orin olishi kerak bo’lgan teshik va o'yiqning ozaro kesishgan holda
joylashishini ko’z oldiga keltirishga urinadi. Shu orinda u oz fikrlarini qanchalik to’ǵri ekanligini aniqlash yuzasidan
oqituvchiga savollar bilan murojat qiladi. Aynan shu jarayonning ozida talabalarda bir qator ijobiy sifatlar payado bo’lib
shakllana boshlaydi.
Dars jarayonida talabaning aqliy faoliyati yáni tafakkur qilish faoliyatidir. Buning uchun talabalarga muammoli
vazifalarni qo’yish, natijada ularni aqliy faoliyatini charxlashga, intilishga orgatishdan iborat. Oddiy darslarda oqituvchi
vaqt taqsimotida ko’p vaqtni yangi mavzu bayoniga boǵliqligi va asosiysi ularning bilimini nazorat qilib baholashga
e'tibor berichi lozim.
Hozirgi kunda oliy ta'lim muassasalarida muxandislik grafikasi va chizma geometriya fanidan ta'lim berishda
yuqari talablar qo’yilgan. Talablarni amalga oshirish uchun keng ko’lamda ishlar olib borilmoqta. Etishib chiqayotgan
mutaxassislar, albatta davlat ravnaqi, ilim-texnika rivoji, fanning taroqiyoti, yangi avlod uchun poydevor bo’ladigan
kadrlar toyyorlash davr tolabi bo’lib qo'lmoqda.
Harqanday muammolarni bartaraf etish uchun talabalarda fazoviy toshavvurlarni rivojlantirish Sharqona
me'moriy ana’nalar orqali metodlardan foydalanish zarur. Chunki orgatuvchi dasturlardagi materiallar nafaqat talabaning
individual ichlash xususiyatlarini, fazoviy tosavvurlarini rivojlantiradi, balki ularni faoliyat yuritishda asosiy oringa olib
chiqishga xizmat qiladi va kelajakda esa jamiyatimiz uchun loyihachilik, ixtrochilik qobilyatlariga ega bo’lgan har
tamonlama etuk mutaxassislarni toyyorlash imkoniyatlari mavjud bo’ladi.
ADABIYOTLAR:
1. Sh. Muradov, L. Hakimov, A. Xolmurzaev, M. Jumaev, A. Tuxtaev. Chizma geometriya, Iqtisod-mo'liya, 2006.
2. L. Raxmonov, A. Valiev. Chizmachilik.- T., " Voris-nahshriyoti, 2011.
3. E. Ruziev, A. Ashirbaev. Muxandislik grafikasini oqitish metodikasi. T., " Fan va texnalogiya", 2010.
4. N. Xurboev, Respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari, T., 2015.
5. Sh. Reyimbaev, Respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari, T., 2020.
979
ФИО автора:
Ismoilova Gulnoza Uktamovna
Toshkent shahar yuridik texnikumi
Ommaviy-huquqiy fanlar kafedrasi o`qituvchisi
Do'stlaringiz bilan baham: |