Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 2)

ФИО автора:
Radulova Feruzaxon Sobirovna
, 
Andijon viloyati Buloqboshi tumanidagi 14-Ixtisoslashtirilgan davlat umumta'lim 
maktabining matematika fani o‘qituvchisi
Название публикации:
«MAKTABDA O‘QUVCHILARNING MATEMATIK 
SAVODXONLIGINI OSHIRISHDA TA'LIMIY O‘YINLARNING AHAMIYATI. 
''BILIM RING” BELLASHUVI» 
Umumiy o’rta ta’lim maktablarida matematika fanini o’qitishda o’quvchilarga DTS 
talablari darajasida ta`lim berish, o`quvchilarda belgilangan tushunchalarni va 
ko`nikmalarni shakllantirish fan o`qituvchilarning eng muhim vazifasi hisoblanadi. 
Matematika nisbatan qiyinroq o`zlashtiriladigan fan bo`lgani uchun o`quvchilarning fanga 
qiziqishini, o`rganishga ishtiyoqini oshiradigan barcha imkoniyatlardan albatta foydalanish 
zarur. O`quvchilarni matematik bilimlarni mustaqil o`rganishga, izlanishga yo`naltirish va 
ularning bu yo`nalishdagi muvaffaqiyatlarini vaqtida rag`batlantirib borish juda katta 
samara beradi. O`quvchilarning o`z bilim va qobiliyatlarini, muvaffaqiyatlarini namoyish 
qilishiga imkoniyat beruvchi turli bellashuvlar, tanlovlar, tadbirlar muhim ahamiyatga ega. 
Men o`z o`qituvchilik faoliyatimda bir necha yildan beri 6-9- sinf o`quvchilari ishtirokida 
o`tkazib 
kelinayotgan 
,,Bilim 
ring” 
bellashuvi 
haqidagi 
mulohazalarimni 
o`rtoqlashmoqchiman. Bunday bellashuvni tashkil qilish va o`tkazishda har bir o`qituvchi 
o`zicha ijodiy yondashishi mumkin. Lekin bu bellashuv o`tkazilishi davomiyligi 
ta’minlansa, o`quvchilarning fanga qiziqishini oshirishda va iqtidorli o`quvchilarning 
qobiliyatini rivojlantirishda katta samara beradi. Men o`zim ishlaydigan Andijon viloyati 
Buloqboshi tumanidagi 14-son ixtisoslashtirilgan maktab-internatida ,,Bilim ring” 
bellashuvini o`tkazish uchun quyidagicha tartibni belgilab olganman:
1. O’quv yili boshida 3 nafar eng a’lochi 9-sinf o`quvchilariga har biri o`z guruhini tuzishi 
taklif qilinadi. 
2. Guruh tarkibida jami 5 nafar o`quvchi bo`lib, 2 nafari 9-sinf, 1 nafari 8-sinf, 1nafari 7-
sinf, 1nafari 6-sinf o`quvchisi bo`lishi kerak. 

---

653 
3.Guruh a’zolari matematikadan puxta bilimga ega, tez va aniq fikrlaydigan, jamoada 
o`ynashni mashq qilgan bo`lishilari kerak. 
,,Bilim ring “ bellashuvini maktabning katta faollar zalida ko`plab tomoshabin 
o`quvchilar ishtirokida sahnaga 2 ta katta stol va har birining atrofiga 5 tadan stul qo`yilib, 
o`rtaga savol raqamini aniqlash uchun 1 dan 15 gacha sonlar yozilgan aylanadigan disk 
o`rnatiladi. Bellashuvni boshlab beradigan 2 guruhni shu disk yordamida aniqlab olish 
mumkin. Har bir bellashuvga o`qituvchi 15 savol tayyorlashi kerak. Bunda savollar 
o`quvchilar 1 minut ichida javob topa oladigan darajada bo`lishi lozim. Bellashuv 
jarayonida 2 guruhga bir vaqtda savol o`qib eshittiriladi va javobni aniqlash uchun 1 minut 
vaqt beriladi. Guruh to`g`ri javob bersa, 1ball beriladi. Agar hech qaysi guruh to’g’ri javob 
berolmasa, keyingi savolda 2 ball o`ynaladi. Birinchi bo`lib 3 ball to`plagan guruh g`olib 
bo`lib, mag`lub bo`lgan guruh o’rnini navbatdagi guruhga bo`shatib beradi. Shu tartibda 3 
marta o`yin o`tkazilib shu kungi bellashuv g`olibi aniqlanadi. Men ,,Bilim ring” 
bellashuvini har oyda bir marta, fevral oyida haftasiga 1 marta o`tkazishni ma`qul deb 
hisoblayman. Fan oyligi oxirida umumiy to`plangan ballar bo`yicha g`olib guruh aniqlanib, 
taqdirlanadi. Bu bellashuv bilan birgalikda ,,Bilim ring” bellashuvi uchun savollar tanlovi 
ham e`lon qilinadi. Bunda ko`plab o`quvchilar mustaqil qo`shimcha adabiyotlarni o`rganib, 
talabga mos masala, savollar topib keladilar. Bellashuvlar jarayonida savol o`qilishidan 
oldin savol egasi e’lon qilinib boriladi. Fan oyligi oxirida bu tanlov g`oliblari ham 
aniqlanib, taqdirlanadi. 
Quyida turli qo`shimcha adabiyotlardan olib o`zim tuzgan va o`quvchilar tuzgan 
savollardan 15 tadan 2 variantini keltiraman: 
1-variant: 
1. Men bir son o`yladim. Uning yarmiga choragini va nimchoragini qo`shsam, 35 hosil 
bo`ldi. O`ylangan sonni toping. (Javob: 40) 
2. Qanday qavariq ko`pburchakda diagonallari soni tomonlari sonidan 2 marta 
ko`p?(Javob:Qavariq yettiburchakda) 

---

654 
3.Gazlamaning narxi 10% ga arzonlashdi , keyin yana 10% ga arzonlashdi.So`ng 10% ga 
qimmatlashdi. Natijada gazlamaning dastlabki narxi necha % ga va qanday o`zgargan? 
(Javob:10,9% ga arzonlashgan) 
4.Qaysi 2 xonali son o`zining birlar xonasidagi raqamidan 3 marta katta? (Javob:15) 
5.Sher bitta qo`yni 1soatda, yo`lbars 2soatda, bo`ri 3soatda yeb tugatadi. Uchalasi 
birgalikda bitta qo`yni necha soatda yeb tugatadi?(J
avob ∶
6
11
) 
6.Agar 18 yil oldin otasi o`glidan 3 marta katta, hozir esa 2 marta katta bo`lsa, ota va o`g`il 
necha yoshda? (Javob:ota 72 yosh, o`g`il 36 yosh) 
7. 2 ta son bir-biridan 2 ga, ularning kvadratlari esa 100 ga farq qiladi .Bular qaysi sonlar? 
(Javob:26 va 24) 
8. 300 kg g`alla ma`lum muddat quritilgach, uning massasi 20 kg ga kamaydi, namligi esa 
10% ni tashkil qildi. Dastlab g`allaning namligi necha % edi? (Javob:16%) 
9.Biror sonning 20% ga orttirilgani o`sha sonning 20% ga kamaytirilganidan necha % ko`p? 
(Javob:50%) 
10. Hovuzni 1-nasos 10 soatda, 2-nasos 15 soatda, 3-nasos 20 soatda to`ldiradi. Agar uchala 
nasos ishlasa, hovuzning qancha qismi to`lmay qoladi?(Javob:
7
20
) 
11.Uzunligi 1sm, 3sm, 5sm, 7sm, 9sm bo`lgan kesmalar berilgan.Bu kesmalardan necha xil 
turli tomonli uchburchak yasash mumkin? (Javob:3ta) 
12.Bir shahardagi aholining 85% i o`zbekcha,75% i tojikcha so`zlasha oladi. Agar har bir 
fuqaro bu 2 tildan kamida bitta tilni bilsa, ikkala tilda so`zlasha oladiganlar necha foizni 
tashkil qiladi? (Javob:60%) 
13.Yarmi yarimning yarmiga teng son necha?(Javob :0,5) 
14.Sonning 0,1 qismidan 10ni ayirib,ayrmaning 0,1qismini hisoblasak,10 hosil bo`ldi. Shu 
sonni toping.(Javob:1100) 

---

655 
15.Ikki xonali son o`zining raqamlari yig`indisidan 6 marta katta. Shu sonni toping. 
(Javob:54) 
2-variant: 
1. 1-son 60, 2-son esa 60 ning 60 % iga teng, 3-son esa birinchi va ikkinchi
sonlar yig’indisining 50 % iga teng bo’lsa, bu 3 ta sonning o’rta
arifmetigini toping. (Javob: 48)
2. 99 ni bo’lganda qoldiq 9 chiqadigan barcha natural sonlar yig’indisini toping.: (Javob: 
208 ) 
3. Soatning minut mili soat milidan necha marta tez aylanadi? (Javob:12 marta.) 
4.Teng 16 ta kvadratchaga bo`lingan kvadratda jami necha kvadrat bor? (Javob:30ta) 
5.Harorati 90º C bo`lgan 6 litr suvga 30 ºC li 7 litr suv aralashtirilsa, suvning harorati necha 
ºC bo`ladi?(Javob:50ºC) 
6. Qaysi sonning 
3
5
qismining 
3
5
qismiga 3 qo`shilsa,21hosil bo`ladi?(Javob:50) 
7. Kvadratning har 2 ta qarama-qarshi tomonining har biri 8smga uzaytirilgach, qolgan 2 ta 
tomoni 
esa 
shuncha 
qisqartirildi. 
Shakl 
yuzi 
necha 
𝑠𝑚
2
ga 
va 
qanday 
o`zgaradi?(
Javob: 64𝑠𝑚
2
ga kamaygan) 
8.Shunday 2 ta son topingki,ularning ayirmasi ham, nisbati ham 5 ga teng bo`lsin?(Javob: 
6,25 va 1.25) 
9.1dan 100 gacha sonlar orasida 3ga ham 4ga ham bo’linmaydigan sonlar nechta? 
(Javob:50) 
10.Kasr suratiga 1 qo`shilsa, u 1 ga teng bo`ladi.Agar maxrajiga 6 qo`shilsa, u 
1
2
ga teng 
bo`ladi. Shu kasrni toping.(Javob:
7
8
) 

---

656 
11. Bozorda 1 kg yong’goq 12000 so’m . Yong`oq qobig`idan tozalangach, mag`zi yong`oq 
og`irligining 60% ini tashkil qiladi. 1 kg yong`oq mag’zi bahosi necha so`mga to’g’ri 
keladi?(Javob:20000so`m) 
12. Kubning qirrasi uzunligi 20% ga uzaytirilsa, hajmi necha % ga ortadi? (Javob:72,8%.) 
13. 1, 2, 4, 5, 6 va 9 raqamlaridan shunday 2 ta son tuzingki, ulardan biri
ikkinchisidan 5 marta katta bo’lsin. (Javob: 129 va 645 ) 
14. 4 ga bo’lganda 1 qoldiq, 5 ga bo’lganda 2 qoldiq, 6 ga bo’lganda 3 qoldiq, 7 ga 
bo’lganda 4 qoldiq qoladigan eng kichik natural sonni
toping. (Javob: 417 ) 
15. Fotima 2 yildan keyin o’zining 2 yil oldingi yoshidan 2 marta katta
bo’ladi. Hasan esa 3 yildan keyin o’zining 3 yil oldingi yoshidan 3 marta katta bo’ladi. 
Ularning qaysi birining yoshi katta ? (Javob: yoshlari teng. ) 
Bunday bellashuv jarayonida ishtirokchi va tomoshabin o’quvchilarda mustaqil fikrlash, 
izlanuvchanlik, jamoada ishlash, boshqani tinglash va o’z fikrini bayon qila olish kabi 
ko’nikmalar shakllanib boradi. 

---

657