M. Y. Ayupova


Aqli zaif bolalarda nutq grammatik qurilishining buzilishi



Download 16,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet219/289
Sana21.05.2022
Hajmi16,96 Mb.
#605768
1   ...   215   216   217   218   219   220   221   222   ...   289
Bog'liq
Logopediya Ayupova M.

Aqli zaif bolalarda nutq grammatik qurilishining buzilishi
K o 'p c h i l i k m u a l lif la r n in g t a d q i q o t l a r i s h u n i k o 'r s a t a d i k i
(V .G .P e tro v , M .F .G n e z d ilo v , M .F .F e o fa n o v , A .P .F e d c h e n k o va 
b o sh q alar), aqli z a if o 'q u v c h ila rd a n u tq n in g g ram m atik to m o n d a n
shakllanm aganligi kuzatiladi. Bu g ra m m a tik u m u m lash m alarn i ta la b
qiluvchi k o 'p la b to p shiriqlarn i bajarishdagi qiyinchiliklarda k uzatiladi. 
G a p l a r n i n g s i n t a k t i k t u z i l i s h l a r i , s o 'z y a s a lis h d a g i va s o 'z
o 'z g artirish d ag i m orfologik sh ak llarn in g to 'liq rivojlanm aganligi ham
buning sabablari hisoblanadi.
Kelishiklam i qo'llashda ham buzilishlar kelib chiqadi. O tlarning bosh 
va tushum kelishiklari nisbatan yaxshiroq shakllangan bo'ladi. Eng k o 'p
x ato lar qaratqich va chiqish kelishiklar konstruksiyalarida uchraydi. 
Q aratqich kelishigi ko'proq bosh kelishik bilan alm ashtiriladi.
Aqli zaif bolalarda kelishiklam i old k o 'm ak c h ila r bilan n o to 'g 'ri 
q o 'lla s h , shu k o n s tru k s iy a la rn i o ld k o 'm a k c h ila r b ila n n o t o 'g 'r i
tushunishga qaraganda k o'proq kuzatiladi. Im pressiv nutqda orqa, oldi, 
yonida, ustida, tagida old ko'm akchilarning o 'rn in i alm ashtirib qo'llash 
kuzatiladi. Ekspressiv nutqda -ga, -dan ko'm akchilarini tushirib qoldirish, 
sh u n in g d ek , ustida, y o n id a, o ld id a, o rq asid a, o 'rta s id a , o rqali old 
ko'm akchilarining yo'qligi kuzatiladi.
Ravish va otdan hosil bo'lgan birikm adagi buzilishlar, ot va sonning 
n o to 'g 'ri birikishi kuzatiladi.
Bolalar otning qaratqich kelishigidagi, ko'plikdagi shaklini n o to 'g 'ri 
q o 'lla y d ila r. B a’zi b ir h o lla rd a q a ra tq ic h kelishigi q o 's h im c h a la ri 
alm ashtirib yuboriladi. Sifatga oid so 'z la m in g o tla r bilan so dda va 
kelishikda moslashuviga doir bo 'lg an topshiriqlarni bajarishda xatolarga 
yo'l qo'yiladi.
T o 'l i q s h a k ld a g i s i f a t l a r i n i q is q a s h a k ld a g i s i f a t l a r b ila n
alm ashtirishdagi xatolar ham o'zig a xos tom onlarga ega.
Aqli zaif bolalarda so'z yasalishi funksiyasi, so'z o'zgarishiga qaraganda 
k a m ro q s h a k lla n g a n , d eb h is o b la n a d i. S o 'z y a s a lis h in in g kam
shakllanganligi otdan yasaluvchi sifatlar hosil bo'lishidagi qiyinchiliklarda 
k o'rinadi (tosh-toshli).
Quyi sinflardagi aqli za if o 'q u v c h ila r u chu n sodda yig'iq gap lar 
xarakterli b o 'lib hisoblanadi. T arkibida to'ldiruvchi, b a ’zan o 'rin holi 
ishtirok etgan sodda yoyiq gaplar ham ishlatiladi (Qiz gul uzyapti; Bolalar 
m aktabga boryaptilar).
Bolalarning mustaqil nutqida ega yoki kesim, yoki ega bilan kesim
441


tushirib qoldirilgan gaplar tez-tez uchrab turadi. M asalan, rasmga qarab 
hikoya tuzish: "Bola baliq tutyapti. Tashladi. Yugurdi. Qayiqda suzyapti".|
A qli z a if b o la la r d a s o 'z n in g m o rfo lo g ik ta rk ib i va g a p d a g i 
s o 'z la m i n g s in ta k t ik a lo q a s i h a q id a g i t a s a w u r l a r , m o rfo lo g ik
u m u m la sh m a lar ju d a h am k am bag ‘al. N u tq n in g lek sik -g ram m atik
qurilishining rivojlanm aganligi, ayniqsa b o g ‘lanishli n u tq d a yaqqol 
nam oyon b o ‘ladi.

Download 16,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   215   216   217   218   219   220   221   222   ...   289




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish