1 A. X. O‘roqov

Nazorat savollari 
1. Avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirish tasnifi turlari haqida ma’lumot 
bering? 
2. Avtomobil yo‘llarini himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirishga nimalar kiradi?
3. Qordan himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirishga nimalar kiradi? 
4. Avtomobil yo‘llarini manzaraviy ko‘kalamzorlashtirish nimalardan iborat? 
5. Qordan, qumdan himoyalovchi va manzaraviy ko‘kalamzorlashtirishda 
qo‘llaniladigan daraxt turlari haqida ma’lumot bering? 
6. Qumdan himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish vazifasi nimadan iborat? 
7. Emirilishga qarshi ko‘kalamzorlashtirish nima maqsadda amalga oshiriladi? 
8. Ko‘chatlarni ekish texnologiyasi va ularni parvarishlash haqida ma’lumot 
bering? 
9. Ekinlarni parvarishlash ishlariga nimalar kiradi? 
10. Manzaraviy ko‘kalamzorlashtirish ishlari va usullari haqida nimalarni bilasiz? 

---

218 
VI-BOB. AVTOMOBIL YO‘LLARINI JORIY TA’MIRLASH 
TEXNOLOGIYALARI 
6.1. Yo‘ldagi nuqsonlar turlari va yuzaga kelish sabablari 
Odatdagi nuqsonlarni tasnifi va tavsifi 
6.1-jadval 
N
t/r 
Nuqsonlar turi 
Nuqsonlar tavsifi 
1 
Yoriqlar 
Tor bo‘shliqlar paydo bo‘lishi bilan materialni olib 
tashlamasdan qoplamaning yaxlitligini buzilishi 
1.1 Yagona 
Bir-biridan 4 m dan ortiq masofada joylashgan uzunlamasına 
va ko‘ndalang bitta yoriqlar hech qanday naqshga rioya 
qilmasdan 
1.2 Yoriqlari to‘ri 
Qoplama yuzasini 0,5-1 m tomoni bilan ko‘pburchaklarga 
ajratadigan o‘zaro kesishadigan yoriqlar 
1.3 Ochiq yoriqlar 
Ochilish kengligi 3 mm va undan ko‘p bo‘lgan tugallanmagan 
yoriqlar 
2
Deformatsiya 
Materialni olib tashlamasdan, qoplamaning bo‘ylama va 
ko‘ndalang profilini o‘zgarishi 
2.1 To‘lqinlar 
Yo‘lning o‘qiga nisbatan cho‘zilish va balandliklar bo‘ylab 
uzunlamasına yo‘nalishda burilish 
2.2 Cho‘kishlar 
Qoplama profilining yumshoq qirralari bo‘lgan bo‘shliqlar 
shaklida buzilishi, ko‘pincha yoriqlar tarmog'i bilan birga 
keladi 
2.3 G’ildirak izi 
Ko‘pincha bo‘ylama yoriqlar va yoriqlar tarmog'i bilan birga 
keladigan uchish-qo‘nish yo‘lagi bo‘ylab qoplamaning 
ko‘ndalang profilini buzish 
2.4 Surilishlar 
Tormozlash va tik tushish joylarida kuzatiladigan qoplama joy 
almashtirishlari 
3
Buzulishlar
Materialni olib tashlash bilan qoplamaning yaxlitligini buzish 
3.1 O‘yiqlar 
Qoplamani aniq belgilangan qirralari bilan (3 sm dan oshiq 
chuqurlikda va 200 sm2) turli shakllardagi chuqurchalar 
shaklida yo‘q qilish. 
3.2 To‘kilishlar
Mineralli material donalari yo‘qolishi sababli yo‘l sirtining 
buzilishi (chuqurligi 3 sm dan kam va 200 sm2 maydonda) 

---

219 
3.3 Ko‘chishkar
Suv va sovuq bilan yo‘q qilingan yupqa plyonkalar va 
parchalanadigan materiallarning tozalanishi tufayli qoplama 
yuzasining buzilishi. 
3.4 Uzilishlar
Yo‘lning to‘liq qalinligi bo‘ylab ko‘ndalang profilning keskin 
buzilishi va yoriqlar tarmog'i bilan to‘liq buzulishi 
3.5 Yo‘lcheti ko‘chishi
sement-beton 
qoplamali 
plitalarning 
choklari 
va 
burchaklarining qirralarini yo‘q qilish, ularning kesishgan 
joylarida qattiq poydevor qirralarini yo‘q qilish 
3.6 Taroq 
Ko‘ndalang cho‘zilish va tushkunliklar shaklida ezilgan tosh, 
shag'al va tuproq qoplamalarini yo‘q qilish 
4
Bog’lovchi 
yuzaga 
chiqishi
1 m2 dan ortiq maydon bilan qoplama yuzasida ortiqcha 
biriktirgich mavjudligi 
5
Yo‘l poyi 
5.1 Yo‘l poyi yuvilishi
Er usti suvlari bilan yo‘l poyiatsiya 
5.2 Yo‘l chetlari cho‘lishi 
Yumshoq profil qirralari yumshoq qirrali bo‘shliqlar shaklida 
buzilish 
5.3 Yo‘l cheti buzilishi
Aniqlangan qirralar bilan har xil shakllardagi tushkunlik 
paydo 
bo‘lishi 
bilan 
mustahkamlangan 
yoki 
mustahkamlanmagan yo‘lakning yaxlitligini buzish 
5.4 Ko‘pchish
Tuproqni sirtga ekstraktsiya qilish yoki qoplamaning egilishi 
bilan qoplamadagi yoriqlar 
6 
Qishki saqlashdagi nuqsonlar 
6.1 Qor to‘planishi
Yo‘l sirtidagi qor, transport vositalarining ta'siri ostida 
siqilishga uchragan 
6.2 Qor devori
Qor to‘planishi va yo‘l sirtidan chiqib ketish natijasida 
bo‘ylama mil shaklida hosil bo‘lgan qor to‘planishi 
6.3 Qishki sirpanchiq
Qor ko‘chasi yoki oynali muz qatlami, muz qatlami paydo 
bo‘lishi natijasida yo‘lning tiqilib qolishi va dam olish joylari 
va transport vositalarining to‘xtab turishi 
6.4 
Muzlama 
Yo‘l yuzasida suyuq yog'ingarchilik (yomg'ir, tuman va erigan 
suv) muzlashidan kelib chiqqan qalinligi 1 dan 10 mm gacha 
bo‘lgan silliq muz qatlami. 
6.5 Zichlanmagan qor
Qor 
yoki 
yomg'irdan 
keyin 
hosil 
bo‘lgan 
konsolidatsiyalanmagan qor qatlami, shuningdek xloridlar 

---

220 
bilan aralashtirilgan deyarli konsolidatsiyalanmagan qor 
qatlami 
7 
Ko‘priklar, yo‘llar, yo‘l o‘tkazgichlardagi nuqsonlar, 
7.1 Mastik 
kengayish 
bo‘g'inlarini chipslash 
Mastikaning qarishi va transport vositalaridan dinamik 
yuklarning ta'siri tufayli kengayish bo‘g'inlarining siqilishini 
buzish 
7.2 Ko‘prikning 
ko‘milish 
bilan kesishgan joyidagi 
tortmalar 
Qirg'oq va ko‘prikning kesishmasida qoplama profilini 
tushirish 
7.3 Panelning 
alohida 
bo‘limlariga zarar 
Panelning alohida bo‘limlarida tutqich yoki panjara rangining 
buzilishi, shuningdek balandlikdagi yoki mahkamlash joyidagi 
tokchalarga mexanik shikastlanishlar 
7.4 Kanal o‘sishi 
Ko‘prikni tekislashda oqimning normal harakatlanishiga 
to‘sqinlik qiladigan butalar va daraxtlarning mavjudligi 
7.5 Tartibga 
soluvchi 
tuzilmalar, konuslar va 
qirg'oqlarning 
yonbag'irlarini 
yo‘q 
qilish 
Tuproqni 
tartibga 
soluvchi 
tuzilmalar, 
konuslar 
va 
qirg'oqlarning yon bag'irlari ostidan yuvish 
7.6 Alohida elementlarning 
sirtlari 
va 
tuzilishini 
buzish 
Armatura, alohida soch yoriqlari va bo‘shliqlarning tashqi 
yuzalarida 
yagona 
oqimlarning 
mavjudligi 
(metall 
konstruktsiyalarda, metall korroziyasiz ba'zi joylarda bo‘yoq 
qatlamining shikastlanishi). 
7.7 Tayanch 
izining 
ifloslanishi 
Qopqoq va tayanchlar orasidagi qo‘llab-quvvatlash tugunlari 
o‘rnatiladigan joylarda axloqsizlik, qor-muz massasi 
mavjudligi, kerak bo‘lganda moylashning etishmasligi 
8 
Quvurlardagi nuqsonlar 
8.1 Quvurlarning 
loyqalanishi 
Quvurlarning kesimida va uchlarida loy zarralarini yotqizish 
8.2 O‘tkazgichlarning 
bo‘g'inlari 
orasidagi 
tikuvlarni ochish 
Choklar germetikligining buzulishi 
8.3 Quvurlardagi 
poydevorning 
Nishablarning 
mustahkamlangan 
yuzasining 
yaxlitligini 
buzish va trubaning uchini materialning yorilishi 

---

221 
mustahkamlangan 
qiyaliklarini 
mahalliy 
yo‘q qilish 
9 
Yo‘l belgilari va belgilarining kamchiliklari 
9.1 Yo‘l 
belgisining 
ifloslanishi 
Belgining ishchi yuzasida chang va tartibsizlik qatlami paydo 
bo‘lishi natijasida alomatlarni idrok etishning pasayishi 
9.2 Belgilarning yaroqsizligi Amaldagi standart talablariga javob bermaydigan belgilar, 
shuningdek buzilgan belgilar bilan deformatsiyalangan 
(egilgan) belgilar 
9.3 Yo‘l belgi chizig’ining 
yemirilishi 
Yo‘l belgilarining yaxlitligini buzish 
10 
Ifloslanish 
Yo‘lning va (yoki) yo‘lning tarkibiy elementlarida begona 
narsalar, chang va loy mavjudligi 
11 
To‘xtab qolgan suv 
Yo‘lning yon tomonida, drenaj tizimida suvning drenaj 
tizimida to‘planishi, drenaj tizimining deformatsiyalari va 
buzilishi yoki buzilishi yoki buzilishi mavjudligi (drenaj, 
quvurlar, drenaj kanallari) 
Qatnov qismidagi nuqsonlar 
Rasm 6.1. Qoplamaning chekkasida va bitumni terlash uchun ishlov berilmagan 
joylarda ifloslanish chiziqlar mavjudligi 
Izoh: 1 m
2
dan ortiq maydon bilan qoplama yuzasida ortiqcha biriktiruvchi 
mavjudligi va to‘qimalarining rangi o‘zgarishi. 
Rasm 6.2. Qoplamada ishlov berilmagan yoriqlarning ko‘rinishi. 

---

222 
Izoh: Asfalt yuzasida o‘zboshimchalik shaklidagi yoriqlar, ochilish kengligi 3 mm 
va undan ko‘p bo‘lgan joylar, shuningdek mastik bilan to‘ldirilmagan kengaytirish 
joylari mavjudligi. 
Rasm 6.3. 15 × 60 × 5 sm (uzunligi × kengligi × chuqurligi) dan oshmaydigan 
shikastlanishlar (teshiklar) ko‘prik yo‘liga ham tegishlidir. 
Izoh: Qatlamni keskin aniqlangan qirralari (chuqurligi 3 sm dan oshiq va 
maydoni 200 sm2), shu jumladan ko‘priklar yo‘lida vayron qilish. 
Rasm 6.4. O‘tuvchi turdagi qoplamalardagi g’ildirak izi 
Izoh: uchish-qo‘nish yo‘laklari bo‘ylab lokalizatsiya qilingan qoplamaning 
ko‘ndalang profilining tekis buzilishi. 
Rasm 6.5. Taroqsimon profil buzilishi 
Izoh: ko‘ndalang chirish va tushkunlik shaklida ezilgan tosh, shag'al va 
tuproq qoplamalarini yo‘q qilish. 

---

223 
Yo‘l poyidagi nuqsonlar nuqsonlari va yo‘lning ajratuvchi qismi 
Rasm 6.6. Ajratish chizig'ida, yo‘l chetida va yo‘l poyining yon bag'irlarida alohida 
begona narsalarning mavjudligi 
Izoh: Ajratish chizig'ida, yo‘l poyining yo‘l chetida va yonbag'rida tashlab 
ketilgan begona narsalar, yo‘l materiallari, buyumlar va inshootlar. 
Rasm 6.7. Chegara bo‘lmaganda, yo‘l chetidagi va ajratuvchi chiziqning qatnov 
qismiga ko‘tarilishi 
Ta'rif: Yo‘l bo‘lagi bo‘lmasa, yo‘lning qatnov qismi sathidan yuqoriga qarab 
ko‘taruvchi yoki bo‘luvchi chiziqlar. 
Rasm 6.8. To‘siq bo‘lmaganda, yo‘lning chekkasiga nisbatan yelkalarni va 
ajratuvchi chiziqlarni ostiga tushirish. 

---

224 
Ta'rif: Yo‘l chetlari yoki bo‘luvchi chiziqlar bo‘laklari bo‘lmaganda, ularni 
qo‘shilish joyida, yo‘lning qatnov qismining chetiga nisbatan past baholanadi 
(balandlik keskin farq bilan). 
Rasm 6.9. Yon tomonlarda va ajratuvchi chiziqlardagi suvning shikastlanishi, 
pasayishi va turg'unlikning mavjudligi 
Ta'rif: yo‘lning yon tomonida yoki ajratuvchi chiziqda deformatsiyaning 
mavjudligi, shitirlash, tushish yoki xiralashish.
Rasm 6.10. Yon bag'irlarda, yonbag'irlarda va ajratuvchi chiziqda daraxtli-butali 
o‘simliklarning mavjudligi 
Ta'rif: Yo‘l chetidagi butalar va daraxtlar, qiyaliklar va ajratuvchi chiziqlar, 
ko‘rinishni cheklab, qor to‘planishiga va drenajlanishning oldini olishga yordam 
beradi.
Rasm 6.11. Drenaj tizimining holati (drenaj yo‘llari, suv quduqlari, drenaj 
kanallari) 
Ta'rif: Drenaj ariqlari yuviladi, shilimshiq, o‘t yoki buta bilan qoplangan. 
Xavfsiz bo‘ylama qiyalik, erkin o‘tish va drenaj inshootlarida suvning turg'unligi. 
Tovoqlar, tez oqimlar va suv quduqlarining tuzilishini va ifloslanishini yo‘q qilish.

---

225 
Rasm 6.12. Kengayish bo‘g'imlari bo‘ylab yulka qatlamlarini lokal ravishda yo‘q 
qilish, mastik chipslari 
Ta'rif: ko‘priklarning kengayish bo‘g'inlari bo‘ylab ko‘ndalang choklar va 
ko‘ndalang yoriqlar shaklida yulka qatlamlarini mahalliy yo‘q qilish. Chipping 
mastik bilan kengaytirish bo‘g'imlarining mahkamligini buzish.
 
Rasm 6.13. Ko‘prikning ko‘milish bilan kesishgan qismida kesishmalar mavjudligi 
Ta'rif: Qovurg'a va ko‘prik adapteri plitasining kesishmasida qoplama 
profilini tushirish. 
Rasm 6.14. Qirg'oq va suv o‘tkazgich kallagi qiyaliklarini mustahkamlash 
Ta'rif: Nishablarning mustahkamlangan yuzasining yaxlitligini buzish va 
trubaning uchlari materialining yorilishi. 
Tuzilish va yo‘l sharoitidagi nuqsonlar 

---

226 
Rasm 6.15. Amaldagi standartlar, me'yorlar va qoidalarni buzgan holda harakatni 
tashkil qilish uchun texnik vositalarni o‘rnatish 
Ta'rif: Amaldagi standartlar, me'yorlar va qoidalarni buzgan holda tashkil 
etilgan harakatni tashkil qilishning texnik vositalarining mavjudligi.