1 A. X. O‘roqov

6.10. Sementbeton qoplamalarni joriy ta’mirlash 
Sementbeton qoplamalarni joriy ta’mirlash ta'mirlashni quyidagi ketma-
ketligi tavsiya etiladi: 
- kengayish choklarini (kengayishni ta’minlovchi choklarni) qurich; kesish, 
tozalash, kengaytirish choklarnining geometriyasini tiklash va ularni muhrlash; 
yoriqni saqlash; plitalarning shikastlangan qismlarini butun qalinligi bilan 
almashtirish; qoplamaning sirtini tekislash; plitalar va teshiklarning singan 
qirralarini yo‘q qilish; beton yuzaning yo‘q qilinishini bartaraf etish; siqilish 
yoriqlarini yo‘q qilish; betonning sirtini maxsus suv o‘tkazmaydigan aralashmalar 
bilan mustahkamlash. 
Kengaytiruvchi bo‘g'inlarning muhrlanishini tiklash quyidagi operatsiyalarni 
o‘z ichiga oladi: tikuvni eski mastikadan tozalash, tikuvni tikuv to‘sar bilan kesish, 
tikuvni metall cho‘tkalar bilan tozalash, siqilgan havo bilan puflash, issiq havo 
bilan nam beton bilan quritish, muhrlash simini bosish, tikuv devorlarini astar bilan 
davolash, muhrlash. 
Yoriqning qirralari singan bo‘lmaganda 40 mm gacha bo‘lgan yoriqlarni 
saqlash amalda kengaytirish bo‘g'inlarini muhrlash bilan bir xil texnologiya 
asosida amalga oshiriladi. Saqlashdan oldin yoriqlar barmoq tegirmoni bilan 30 
mm chuqurlikka kesilib, tosh jarohatlari, chang, axloqsizlik va boshqa begona 
narsalardan yaxshilab tozalanadi, bu muhrlash materiallarining betonga yaxshi 
yopishishiga xalaqit beradi. Yoriq siqilgan havo bilan puflanadi va issiq havo bilan 
nam beton bilan rezina shag'al quyiladi yoki muhrlangan shnur bosiladi, yoriq 
devorlari astar bilan ishlanadi va muhrlanadi. Yoriqlarning qirralari sezilarli 
darajada vayron bo‘lgan taqdirda, ular chiplarni ta'mirlash kabi maxsus 
materiallardan foydalangan holda tuzatadilar. 

---

289 
Qattiq qoplamadagi bo‘g'inlar va yoriqlarning barcha turlarini muhrlash 
uchun sovuq va issiq plomba moddalari, shuningdek butun va ichi bo‘sh kauchuk 
profil ishlatiladi. Mastik turini tanlashda, qoplama joylashgan mintaqaning 
mumkin bo‘lgan maksimal salbiy va ijobiy havo harorati hisobga olinadi. 
Qoplamalarda plomba moddasining samaradorligi va uning xizmat qilish muddati 
katta rol o‘ynaydigan materiallarning deformatsiyalanishi bilan ta'minlanadi. 
Sızdırmazlık mastikalarining nisbiy uzayishiga qo‘yiladigan talablar jadvalda 
keltirilgan. 17.5. 
6.9-jadval 
Sızdırmazlık mastikalarining talab qilinadigan nisbiy uzayishi 
Plita 
uzunligi, 
m 
Deformatsion choklarni 
yoriqlarini o‘rtacha 
kengligi, mm 
Talab qilinadigan nisbiy uzayishi, % 
Mo‘'tadil iqlim sharoiti 
(+20°S... -20°S) 
Qattiq iqlim sharoiti 
(+30°S...-50°S) 
5 
80 
160 
5 
10 
40 
80 
20 
20 
40 
30 
13 
27 
5 
160 
320 
10 
10 
80 
160 
20 
40 
80 
30 
27 
53 
5 
320 
640 
20 
10 
160 
320 
20 
80 
160 
30 
53 
107 

---

290 
Rossiya va MDH mamlakatlarining yo‘llarida turli xil yo‘l-iqlim zonalarida 
bo‘g'inlar va yoriqlarni muhrlash uchun Novomast seriyasi (Rossiya) va CRAFCO 
(AQSh) (17.6-jadval), BIGUMA (Germaniya) va boshqalar keng qo‘llaniladi.
6.10-jadval 
Mastikalarni muhrlashning asosiy ko‘rsatkichlari 
Germetuka markasi
Novomast (Rossiya) 
(TU5775-001 -
18893843-99) 
CRAFCO 
(AQSh) 
65 
75 
90 
100 
RS 
34231 
RS 
34221 
Iqlim mintaqasi 
I-II 
I-II 
III-
IV 
V 
I-II 
II-III 
KiSh bo‘yicha yumshash harorati, °S, kam 
emas 
65 
75 
90 
100 
- 
- 
Fraasu bo‘yicha mo‘rtlig harorati, °S, 
undan yuqori emas 
-25 
-45 -40 
-35 
-40 
-30 
Uzilishga cho‘zilishda nisbiy o‘zayich, %, 
kamida: 
20°S da 
100 450 450 350 
- 
- 
-20°S da 
50 
150 100 
50 
200 
50 
Plitalarning qirralarini yo‘q qilishda ular olmos disklari bo‘lgan tikuv to‘sar 
yordamida nuqsonli joylarni aniqlaydilar. Vayron qilingan beton kam zararli 
energiya bilan pnevmatik asbob bilan chiqariladi (maxsus perforator, igna 
tabancasi bilan) va ta'mirlash joyi metall cho‘tkalar bilan yaxshilab tozalanadi. 
Birlashma va yoriqlarning singan qirralari yo‘q qilingan taqdirda, tikuvga 
(yoriq) egiluvchan naqshlar o‘rnatiladi. Keyin sirt astarlanadi, shikastlangan joy 
ta'mirlash materiallari bilan to‘ldiriladi va agar ta'mirlash materiali mineral 

---

291 
biriktiruvchi asosida tayyorlangan bo‘lsa, sirt ehtiyot bo‘ladi. Ta'mirlash materiali 
qotib qolgandan so‘ng, yumshoq ishlov berish jarayoni olib tashlanadi. 
Plitalarning singan qirralarini yo‘q qilish, kengayish bo‘g'inlarini muhrlash 
va yoriqlarni saqlash uchun tavsiya etilgan mexanizatsiyalash vositalari Jadvalda 
keltirilgan. 17.7. 
6.11-jadval 
Mexanizatsiyalashning maxsus vositalari 
Ish turlari
Tavsiya etiladigan mexanizmlar
Maqsad
Kengayish choklarini
berkitish 
1. 
CF 
seriyali 
choklarni 
kesuvchi 
(CEDIMA kompaniyasi)
1. Choklarni ochish 
2. 
Cho‘tkali 
mashina 
NShR-613X 
(RASTOM firmasi) 
2. Choklarni tozalash 
3. 6 atm. komressor 
3. Choklarni tozalash 
4. 600 gradusgacha issiq havo generatori 
4. Chok bo‘shlig'ini quritish 
5. Issiqlik yog'ini majburiy aralashtirish va 
isitish bilan ishlaydigan LS seriyali 
qozonxonalar 
5. Berkituvchi mastikalarni 
isitish, choklarni to‘ldirish
6. Purkagich asbob 
6. Gruntli tarkibni choklarning 
tayyorlangan yuzasiga 
qo‘llash
Yoroqlarni berkitish 1. Barmoq frezasi (CFR-60) 
1. Yoriqni ochish 
2. Cho‘tkali mashina (FB-16) 
2. Yoriqni tozalash 
3. 6 atm. komressor 
3. Yoriqni tozalash 
4. 600 gradusgacha issiq havo generatori 
4. Yoriqni quritish 
5. Purkagich asbob 
5. Berkituvchi mastikalarni 
isitish, yoriqlarni to‘ldirish 
6. Termal yog'ni majburiy aralashtirish va 
isitish bilan ishlaydigan qozon 
6. Isitish berkituvchi 
mastikalari, yoriqlarni zich 
berkitish 
Plita qirg’og’ini 
sinishini bartaraf 
1. CF seriali chok kesuvchi 
1. Okonturivanie defektnыx 
mest 

---

292 
qilish 
2. 28 Kdj (TE-54) gacha energiya bilan 
zarb beruvchi Perforator 
2. Betonni siniqlarini yo‘q 
qilish 
3. Ignali pistolet (AT-2000) 
3. Beton sirtini tozalash 
4. 6 atm. komressor 
4. Beton sirtini tozalash 
5. 600 gradusgacha issiq havo generatori 
5. Ta'mirlash uchun 
tayyorlangan qoplamalarning 
yuzalarini quritish 
6. Burilish avtomati bilan burg'ulash 
mashinasi 
6. 
Metall 
shtirlar 
uchun 
quduqlar qazish
7. Gorizontal burg’ilash uchun burg'ulash 
mashinasi 
7. Metall shtirlar uchun 
quduqlar qazish 
8. Aralashtirgich
8. Qorishmani tayyorlash 
(betonni) 
Plitalarning shikastlangan qismlarini almashtirishda ular kontur bo‘ylab 
almashtirilgan plastinkaning to‘liq qalinligiga qadar kesib, segmentlarga 
bo‘laklashdi. 
Ushbu 
texnologiyaning 
muhim 
elementi 
almashtiriladigan 
taxtalarning kesilgan qismlarini ko‘tarishdir. Buning uchun qoplamada burg'ulash 
quduqlariga o‘rnatilgan maxsus koletli tutqichlardan foydalaniladi. Bu sizga 
qoplamaning ulashgan qismlarining chekkalarini shikastlamasdan plitalarning 
shikastlangan qismlarini olib tashlashga imkon beradi. Keyinchalik, taglik qatlami 
va yangi tashkil etilgan qoplama o‘rtasida toymasin qatlam o‘rnatiladi. Ilgari 
yotqizilgan va yangi qoplama plitalari, mustahkamlovchi ramkalar va pinlar 
birgalikda ishlashini ta'minlash uchun. Beton aralashma kichik o‘lchamdagi 
mexanizatsiyalash yordamida yotqiziladi, bu esa kerakli tekislik va qiyalikni 
qoplashga imkon beradi. 
Rossiyada "Irmast-Xolding" YoAJ tomonidan MACspa (Italiya) litsenziyasi 
bo‘yicha ishlab chiqarilgan "Etaso" quruq beton aralashmalari (Kozlov GN, 
transport tuzilmalarining temir-beton konstruktsiyalarini ta'mirlash uchun "Emaco" 
quruq beton aralashmalari sement beton qoplamalarini ta'mirlashda keng 

---

293 
qo‘llanilgan edi // Ilmiy-texnik inform.bat / Informavtodor. - M., 2001. - 5-son. - 
44-57-betlar). 
Etaso seriyasining aralashmalarining asosini Portland tsement klinkeri 
asosida olingan tez qotib turadigan, plastiklashtirilgan kengaytirilgan mahsulot va 
kengaytiruvchi va plastiklashtiruvchi qo‘shimchalar majmuasi bo‘lgan maxsus 
McFlow tsementidir (17.8-jadval). 
6.12-jadval 
Etaso betonining mustahkamlik xususiyatlari 
Materiallar texnik 
xususiyatlari 
Etaco 
S66 
Etaso 
S88 
Etaco CFR tarqalib 
mustahkamlangan 
Etaso APS uch 
komponentli 
Siqilishga mustaxkamligi, 
MPa, davrda: 
3 soat 
- 
- 
- 
45,0 
24 soat 
30,0 
30,0 
25,0 
70,0 
28 soat 
72,0 
72,0 
60,0 
80,0 
Egilganda cho‘zilishga 
mustaxkamligi, MPa, davrda:
3 soat 
- 
- 
- 
20,0 
24 soat 
4.5 
4,5 
10,0 
25,0 
28 soat 
8.5 
8,5 
15,0 
30,0 
Yotqizish uchun harorat 
chegarasi, 

S 
+5...+50 +5...+50 
+5...+50 
-25...+25 
Yotqizish qalinligi, mm 
40-100 10-40 
10-40 
5-400 
"Etaso" va ularga asoslangan beton aralashmalarning asosiy afzalliklari 
quyidagilardan iborat: 
montajdan keyin siqishni talab qilmaydigan tayyor aralashmalarning 
foydalanish qulayligi va yuqori mahsuldorligi; yuqori harakatchanlik va 
harakatchanlikni uzoq vaqt ushlab turish (1,5 soatdan ortiq), reoplastiklik va suv 
bilan 
aralashtirilganidan 
keyin 
aralashmalarning 
ajralmasligi; 
qisqargan 

---

294 
kompensatsiya plastikda ham, qattiqlashtirilgan holatda ham; yuqori boshlang'ich 
(kamida 30 MPa) va yakuniy (70 MPa dan kam bo‘lmagan) beton; eski beton va 
po‘latga mukammal yopishish, yuqori charchoq qarshilik; 300 dan ortiq tsikl 
uchun muzga qarshi materiallar eritmasida betonning sovuqqa chidamliligi, suvga 
chidamliligi uchun beton darajasi W12 dan yuqori; temir tolali beton uchun yuqori 
zarba qarshiligi va bükme kuchi; betonning elastik moduliga yaqin elastik modul. 
Beton yo‘llarda, ayniqsa, kengayish bo‘g'inlarida kestirib, bo‘g'inlar 
ta'minlanmagan bo‘lsa, alohida plitkalarda cho‘kma topiladi. Sarkma plitalarini 
ko‘tarish bo‘yicha ishlarni bajarish uchun har bir plastinkada diametri 35 dan 50 
mm gacha bo‘lgan 6 tadan 8 tagacha teshik burg'ulashadi va plitaning butun 
yuzasiga teng ravishda tarqaladi. Fittingslar teshiklarga kiritilib, ularga o‘rnatiladi. 
Bosim ostida etkazib beriladigan havo ta'siri ostida beton plitalar taglikdan chiqadi. 
Keyin plastinka ostiga maxsus yuqori tezlikli eritma in'ektsiya yo‘li bilan quyiladi 
va bo‘shliqlar bosim ostida to‘ldiriladi. O‘rnatilgan plitalar kerakli darajaga 
ko‘tariladi. Beton plitaning yuqori qismidagi burg'ulash teshiklari tozalanadi va 
maxsus kompozitsion bilan to‘ldiriladi. Ta'mirlangan uchastkada harakatlanish ish 
tugaganidan keyin 4 soatdan keyin mumkin. 
Qoplamadagi notekislikni bartaraf etishning yana bir usuli - uni maydalash. 
Buning uchun maxsus kuchli dastgohlar qo‘llaniladi, ularning ishchi tanasi 
umumiy kengligi 0,6-1,5 m bo‘lgan olmos pichoqlari to‘plamidir, olmos pichoqlari 
betonning qolgan qismini mikro tuzilishini buzmasdan kesishadi. 
Ushbu texnologiya nafaqat qoplamaning notekisligini bartaraf etishga 
xizmat qiladi, balki g'ildiraklarning beton qoplamaga yopishib borishi natijasida 
harakat 
xavfsizligi 
darajasining 
oshishi 
bilan 
bog'liq. 
Tsement-beton 
qoplamalarining yopishishini oluklar orasidagi yivlar orasidagi masofa 50 mm 
bo‘lgan 6-6 mm gacha ko‘tarish uchun oluklar kesiladi. 
Betonni tozalash - bu qattiq qoplamalarga zarar etkazishning eng xarakterli 
shakli. Asfaltbeton va an'anaviy tsement beton aralashmalari, suyuq shisha 
aralashmalari, shuningdek nozik taneli beton yordamida beton qoplamalarining sirt 
qatlamini tuzatish usullarining tahlili ular etarlicha samarasiz ekanligini ko‘rsatdi. 

---

295 
Shunday qilib, suyuq shisha ustiga aralashmalarning ishlatilishi ta'mirlash 
texnologiyasining murakkabligi, yuqori narx va ish xavfining ortishi bilan 
tavsiflanadi. 
An'anaviy beton aralashmalar va nozik taneli beton aralashmalardan 
foydalanish 
ta'mirlash 
qatlamining 
zarur 
chidamliligini 
ta'minlamaydi, 
ta'mirlanadigan maydonlarda etarlicha uzoq vaqt davomida transportirovka qilishni 
talab qiladi. 
Qattiq yuzalar yuzasini tuzatishda nozik asfalt qatlami eng kam bardoshli 
hisoblanadi. Shu bilan birga, tsement beton qoplamining ko‘rinishi keskin 
yomonlashadi. Beton qobig'ini yo‘q qilish uchun mastikadan foydalanish xavfsiz 
qoplama holatining xayolotini keltirib chiqaradi. Mastik va beton qatlamlari bilan 
aloqa qilganda namlik kontsentratsiyasi muzlatganda beton yuzasini yo‘q qilish 
jarayonini tezlashtiradi. 
Peeling chuqurligi 10 mm gacha bo‘lgan holda, uni maydalash orqali 
qoplamaning sirtini oldindan tekislash mumkin, so‘ngra emdirish orqali betonni 
suv o‘tkazmaydigan kompozitsion bilan mustahkamlash mumkin [16]. Peeling 
chuqurligi 10 mm dan oshgan holda, ta'mirlashning mumkin bo‘lgan 
texnologiyalaridan biri shundaki, shikastlangan sirt birinchi navbatda vayron 
qilingan betondan tozalanadi, maxsus astar bilan ishlov beriladi va keyin Etaso 
seriyasidagi tezkor qotib qolgan yuqori kuchli temir-beton yordamida ta'mirlanadi. 
Rasm 6.54. Sementbeton qoplamasini joriy ta’mirlash texnologik jarayonlari 
E20-2-34. Tayyorlangan tsement-beton qoplamalar (betondan foydalangan 
holda) Ishning ko‘lami: 
1.
Ta'mirlangan 
joylarning 
konturlari. 
2. 
Qovoqlarning 
chetlariga 
to‘rtburchaklar shakl va plumb holatini berish uchun pnevmatik asboblar 

---

296 
yordamida qirralarni kesish va qoldiq betonni olib tashlash. 3. Chovoqlarni va 
kirlarni chang va axloqsizlikdan tozalash, siqilgan havo bilan puflash orqali metall 
cho‘tkalar bilan tozalash. 4. Chovoqlarning devorlarini suv bilan namlash. 5. 
Tsement ohakini tayyorlash. 6. Ta'mirlangan joylarning devorlariga va pastki 
qismiga cho‘tka bilan tsement ohakini qo‘llash. 7. Beton aralashmani qo‘l bilan 
yotqizish. 8. Tuzilgan aralashmaning tebranishi yoki süngü bilan sirtning oxirgi 
qoplamasi bilan siqilishi. 9. Tuzatilgan joylarni 5-6 sm qatlam bilan qum bilan 
to‘ldirish 10. Qoplamani qumdan tozalab, uni chetlari bilan supurish. 11. 
Devorlarni o‘rnatish va olib tashlash. 
Ta'mirlash - bu kichik mayda deformatsiyalarni va yo‘lak va kiyimlarning 
kattalashib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ularni yo‘q qilishga qaratilgan 
ta'mirlash ishlari. Joriy ta'mirlash jarayonida qoplamalarning barcha mahalliy 
shikastlari yo‘q qilinadi: teshiklar, singan qirralar, alohida yoriqlar, gaykalar, 
joylar, po‘stlog'lar, to‘lqinlar yo‘q qilinadi va choklar va tikuvlar tuzatiladi. 
Tsement beton qoplamalarida yoriqlar berkitish. Kaliforniya transport 
ma'muriyati 
metakrilat 
qatronidan 
foydalanib, 
yo‘llardagi 
tsement-beton 
qoplamadagi yoriqlarni muhrlab qo‘ydi. Metakrilat qatronlari past yopishqoqlik, 
yuqori chaqnash nuqtasi, tez qotish va qoplamaga chuqur kirib borish qobiliyati 
bilan ajralib turadi. Yoriqlarni metakrilat qatroni bilan to‘ldirish uchun 11,6 ming 
m2 sig'imli mobil purkagich ishlatilgan. Metakrilat qatronini qo‘llashdan 25 minut 
o‘tgach, qoplamaga qum quyildi. Qatronlar qattiqlashganda, qum sirtga mahkam 
o‘rnashib, qoplamaning kerakli pürüzlülüğünü ta'minlaydi. Tadqiqotlar shuni 
ko‘rsatdiki, metakrilat qatronlarining chuqurlik chuqurligi 0,005 sm bo‘lgan yoriq 
kengligi bilan 3,17 sm. 
Nyu-York shtatida (AQSh) yoriqlar polimer qo‘shimchalari va shisha tolali 
biriktiruvchi moddalar bilan tsementlanadi. Birinchidan, siqilgan havo moslamasi 
va cho‘tkalar yordamida yo‘l sirtidagi barcha yoriqlar tozalanadi, so‘ngra har bir 
yoriqqa polimer qo‘shimchalari bilan kerakli haroratga qizdirilgan bog'lovchi 
quyiladi. Silliq va tekis yuzani olish uchun kauchuk uchi bo‘lgan kazıyıcı 
ishlatiladi. Keyin tayyor shisha tolali chiziqlar yo‘lning yuzasiga, yoriqlarga 

---

297 
quyilgan bog'lovchi ustiga qo‘yiladi. Qirg'ich bilan tekislangan, biriktirilgan shisha 
tolali shisha ustiga qo‘shimcha bog'lovchi qatlami qo‘llaniladi. Yo‘lning 
ta'mirlangan qismi bo‘ylab transport vositalarining harakati tolali shisha ustiga 
bog'lovchi qo‘llanilgandan keyin 30 minut o‘tgandan keyin ochilishi mumkin. 
Qattiq 
tsement-beton 
qoplamali 
yo‘llarni 
joriy 
ta'mirlash 
uchun 
materiallardan biri bu plomba moddalari bo‘lgan bitumli elastomer bo‘lgan 
Thormaseal. Ushbu materialdan foydalanganda yoriqlarni qum bilan qo‘shimcha 
davolash talab qilinmaydi. Tormazalning muhim xususiyati uning har xil haroratda 
yuqori egiluvchanligi. Ushbu material yoriqlarni muhrlashda, yo‘l va temir 
yo‘lning orasidagi tsement-beton qoplamalarida bo‘g'inlarni to‘ldirishda ishlatiladi. 
Sirt yaxshilab tozalanadi, quritiladi va issiqlik bilan ishlov beriladi. Tormaz 
materialining etarli darajada yopishqoqligi bitta operatsiyadagi yoriqlarni 
tugatishga imkon beradi, bunda ish unumdorligi kuniga 1,5-2,5 km ga etadi. 
Materialning suyuqligi uning bo‘g'imlarga va yoriqlarga yaxshi kirib 
borishini ta'minlaydi. Thormaseal-ning ishlatilishi yo‘llarning ta'mirlangan 
qismlarida tez harakatlanish imkoniyatini yaratadi.