Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълимвазирлиги мирзо улуғбек номидаги

ALKOGOLDAN O'TKIR VA SURUNKALI ZAHARLANISH.
Urunova M.A.,Qoriyeva H., Samarqand davlat universiteti
 
Alkogol qabul qilingandan keyin ovqat hazm qilish tizimida qonga so'rilib, 
qonda alkogolning miqdori 30 daqiqadan 2 soatgacha ko'payib boradi. Qon orqali 
butun organizmga tarqalib, to'qimalarga o'tib, birinchi o'rinda asab to'qimasini va 
jigarni zaharlaydi. Bosh miyaga kuchli ta'sir ko'rsatadi, mast kishining 
miyachasiga ta'sir qilib, muvozanatini yo'qotadi, psixologiyasi va emotsiyasi 
buziladi. Alkogol asosan markaziy asab tizimi qo'zg'aluvchanlik va 
tormozlanishining buzilishiga sabab bo'lib, tormozlanish buzilishi natijasida 
qo'zg'aluvchanlik kuchayadi. Alkogolni qancha miqdorda ichganligi va 
mastlikning quyidagi darajalari tofovut qilinadi. Mastlik: yengil, o 'rtacha og 'ir, 
og'ir formalarga bo'linadi.
Mastlikning engil darajasi psixik va funksional holati bilan xarakterlanadi. 
Bunda mast kishi kayfiyatining ko'tarilishi befarqlik, kayfiyatning tushishi, 
alkogol eyforiya holatida bo'ladi. Mast kishining ko'rinishi qo'zg'algan holatda 
palapartish gapiradi, bir mavzuni tugatmasdan boshqa mavzuga o'tadi, 
gapirganda ovozini baland baqirib gapiradi.
Ko'pincha uyiga yetmay ko'chada uxlaydi. Uyqudan turganda boshida 
og'riq, boshni og'ir, o'zini yomon his qiladi, yurak sohasida yoqimsiz og'riq 
seziladi, birdaniga mehnat faoliyati buziladi, qusish, boshning aylanishi, 
uyquchanlik va ishtaha buzilishi holatlari kuzatiladi.
Mastlikning og'ir darajasi kuchli qo'zg'algan holatda; esi - xushi, aqli 
joyida emas, o'z oyog'ida turolmaydi. Muvozanat holati to'liq buzilgan bo'lib bu 
holat uzoq cho'zilmaydi. Ko'pincha uyiga yetmay ko'chada uxlaydi. Uyqudan 
turganda boshida og'riq, boshni og'ir, o'zini yomon his qiladi, yurak sohasida 
yoqimsiz og'riq seziladi, birdaniga mehnat faoliyati buziladi, qusish, boshning 
aylanishi, uyquchanlik va ishtaha buzilishi holatlari kuzatiladi.
Mastlikning og'ir darajasi kuchli qo'zg'algan holatda; esi - xushi, aqli 
joyida emas, o'z oyog'ida turolmaydi. Muvozanat holati to'liq buzilgan bo'lib bu 
holat uzoq cho'zilmaydi. Alkogol mastlikda asosan alkogol eferiyasi turadi. 
Alkogol iste'mol qilganda kayfiyatning ko'tarilishi, o'zidan o'zi xursand bo'lishi, 
yengil, ruhan tetik sezishi, bularning hammasi alkogolni qayta-qayta iste'mol 
qilishni xohlaydi. Bunday holatda yana eyforiya holatida bo'lishni istaydi. Asta-
sekin alkogolga o'rganib, tobe bo'lib boradi. Yillar davomida alkogolga butunlay 
o'rganadi. Alkogolning mastlikning og'ir darajasida markaziy asab tizimiga 
kuchli ta'siri kuzatilib, koma holatiga o'tadi. Koma holatida yuzi qizaradi, ko'z 

---

154 
kon'yunktiviti, tana haroratining tushishi, terisi soviq namli bo'ladi, qusish 
kuzatiladi, siydik va axlat bexosdan bo'ladi, ko'z qorachig'i torayib, mushaklar 
tonusi pasayib, reflekslar yo'qoladi.
Alkogolning zararli ekanligi qadimdan ma'lum bo'lib, insonning sog'ligiga 
chuqur ta'sir ko'rsatib, ichki organlarni zaharlaydi va hayot uchun muhim 
organlar funksiyasini buzadi. Bunda asosan jigar, oshqozon va boshqa organlar 
zararlanadi. Bizga ma‘lumki organizinga tushgan har qanday zaharli narsani jigar 
zararsizlantiradi. Alkogolni doimiy iste'mol qilish jigarni zararlab, funksiyasini 
buzadi. Oshqozon ovqat hazm qilish a'zosi bo'lib, ovqat hazm qilishda asosiy rol 
o'ynaydi. Biz iste'mol qilgan ovqat, har xil suyuqlik avvalo oshqozonga tushadi. 
Spirtli ichimlikni doimiy iste'mol qiladigan kishilarda, alkogol asosan oshqozonni 
zararlab, surunkali gastritni keltirib chiqaradi . Bu kasallikda oshqozonning 
shilliq va shilliq osti qavatining, nespetsifik surunkali yallig'lanishi hisoblanadi. 
Surunkali gastrit - eng keng tarqalgan kasallik boiib, aholining 50% ni tashkil 
qiladi. Shundan yarmi atrofik formasi bo'lib, 75% boshqa kasalliklar asorati yoki 
birgalikda uchraydi.