Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув

ҚИШЛОҚ 
хўжалик маҳсулотлари 
2.15-расм. 
Кўп йиллик ҳаво хароратини ўзгариши 
Манба: Узгидромет, 2000 
ишлаб чиқариш ҳамда озиқ-овқат хавфсизлиги соҳасида илғор технологиялар ва 
хавфсиз услублардан фойдаланиш орқали ер намини сақлаш ҳамда мавжуд сув 
ресурсларини иқтисод қилишга асосланиши лозим. 
2.3.4. Сувдан самарали фойдаланишнинг нқтнсоднн омиллари ва 
механизмлари 
Табиатдан фойдаланишнинг щтисодий механизмлари 

---

82 
Хукуматнинг 2010 йилгача Табиатни мухофаза килиш ва табиий ресурсдан 
фойдаланишнинг илмий асосланган иқтисодий ҳамда меъёрий механизмларини 
жорий этиш дастури доирасида (1996) атроф-муҳитни ифлослантирганлик, 
шунингдек, уни меьёрида ва меьёрдан ортик ифлослантирганлик учун тўловлар 
меъёрий асослари ва тизимлари босқичма-босқич ишлаб чиқилмоқда. Айни пайтда 
қабул қилинган қонуности хужжатларга мувофиқ бу борада тупланган 
маблағларнинг 80 фоизга яқини давлат бюджета, 20 фоизи табиатни мухофаза 
қилиш жамғармасига йўналтирилмоқда [11,12]. 2010 йилга бориб табиат 
ресурсларидан сама-расиз фойдаланилгани учун тўловлар тизими жорий этилади. 
Табиатни муҳофаза қилишни бошқариш ва табиий ресурслардан фойдаланишнинг 
амалдаги механизмлари маблағларни йўналтириш нуқтаи назаридан қуйидаги 
тоифаларга бўлинади: 
экологик тўловлар ёки йиғимлар: зарарланти-рувчи модцаларни сув, ҳаво ёки 
тупроққа чиқарганлик ёхуд оқизганлик учун бевосита туловлар; 
• фойдаланувчилар тўлови ёки йиғими: коммунал хизматлар учун тўловлар (сув 
таъминоти, оқова сувларни тозалаш ва чиқиндилар учун коммунал тўловлар); 
маҳсулот солиқлари: тайёрлаш, истеъмол қилиш ёки йўқ қилиш жараёнида 
атроф-муҳитни ифлослайдиган маҳсулотлар учун тўловлар; 
сув ресурслардан фойдаланганлик 
туловлар; 
табиий ресурслардан фойдаланганлик 
учун туловлар: минерал ресурсларни 
қазиб олиш ва қазилма ёқилғи, сув олиш ёки биоре-сурслардан фойдаланганлик 
учун туловлар; 
депозитларни қоплати тизимлари: маҳсулот сотиб олишда амалга ошириладиган 
туловлар; тулов (депозит) фойдаланилган маҳсулот ёхуд унинг контейнери 
қайтарилганда қопланади; 
экологик қонунчиликни бузганлик учун туловлар; муайян меъёр ва қоидаларга риоя 
қилмаганлик учун солинадиган жарима-лар; 
субсидиялар: табиий ресурсларни ифлос-лантирувчилар ёки фойдаланувчиларга 
барча турдаги молиявий ёрдам (грантлар, имтиёзли кредитлар, солиқдан озод этиш 
ва ҳоказо).