Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув

Амударё ҳавзаси 
Амударё - энг серсув даре бўлиб, оқими Орол денгизи хавзаси жами сув 
ресурсларининг 2/3 қисмини ташкил этади. Амударёнинг Панждан Орол 
денгизигача бўлган узунлиги 2540 километр, 1000 километридан кўпроғи 
Узбекистон худудидан ўтади. Ҳавза кенг худудни қамраб олган (тахминан 1327 
минг квадрат километр). Панж дарёси Вахш дарёси билан қўшилганидан сўнг 
Амударё деб аталади. У Афғонистоннинг Узбекистон билан чегараси буйлаб, 
Туркменистан худудидан хам окиб ўтади ва яна Ўзбекистонга қайтиб, Орол 
денгизига қуйилади. Оролга яқинлашганида кенглиги 300 километрга тенг катта 
дельтани ташкил этади. Амударёга иккита катта унг ирмоқ (Кафорнихон ва 
Сурхондарё), битта чап ирмоқ (Қундуз) келиб қуйилади. Сунгра Орол денгизигача 
унга бирорта хам ирмок кушилмайди. Даре чўл ва ярим чўл худудларни кесиб ўтади, 
Қорақум ва Қизилқум чўлларини иккига ажратиб туради. Амударё Керкидан 
Нукусгача бўлган текисликларда буғланиш, ерга сингиш ва ундан суғориш учун сув 
олиниши натижасида ўз оқимининг катта қисмини йўқотади. Ушбу даре суви 
лойқалиги буйича Марказий Осиёда биринчи ва дунёда хам олдинги ўринларнинг 
бирида туради [40,62,84,97]. 
Амударё муз-кордан сув оладиган дарёлар сирасига киради, унинг сув ресурслари 
ўртача 68,63 км3ни ташкил этади. Оқимининг асосий миқдори (85%) Вахш ва Панж 
ирмоқлари ҳисобидан ташкил топади, 15 фоизи эса Сурхондарё, Кафорнихон ва 
Кундуз дарёлари улушигатуғри келади. 
Сув тўпланадиган майдондан оқиб келадиган жами ҳисобга олинган устки сув 
оқими 80,5 куб километрдан ошади. Кўп йиллик кузатишларга 
Караганда, 
сув 
окими йиллик микдорининг ўзгарувчанлиги унчалик катта эмас (ўзгарувчанлик 
коэффиценти 0,15 ни ташкил этади), бироқ йил давомида уни номутаносиб 
тақсимлаш кўзга ташланади: апрель-сентябрь ойларига 77-80, декабрь-февраль 
ойларига эса 10-13 фоиз тўғри келади. Оқимни йил давомида бундай тақсимлаш 
суғориладиган деҳқончилик учун жуда қулай. 
Зауафшон дауёси хавзаси. 
Ҳавзанинг умумий майдони 143 минг квадрат 
километрни ташкил этади, шундан 131 минг квадрат километр Узбекистон худудига 
туғри келади. Ҳавзанинг тоғ қисмидаги оқими Зарафшон (51%) ва унинг ирмоқлари 
(Фандарё ва бошқалар) ҳисобидан ташкил топади. Дарёнинг умумий узунлиги 576 
километр. Кўп йиллик ўртача оқим 5,91 км3ни ташкил этади, унинг атиги 0,76 км3 
Узбекистон худудида ҳосил бўлади. Зарафшон ҳавзаси Амударё ўнг қирғоғида сув 
билан энг кам таьминланган, ўз сув ресурсларини табиий тулдириш ва сув сифатини 
яхшилашга эхтиёж сезадиган худуд хисобланади. 

---

40 
Кашкадауё хавзаси. 
Зарафшон ва Ҳисор тоғ тизмаларининг ғарбий чеккасидан оқиб 
келадиган узунлиги 310 километрга тенг Қашқадарё 8780 квадрат километр сув 
тўплаш майдонига эга. Дарёнинг тоғлардан бошланиб то Қарши воҳасигача булган 
оқимини ҳосил қилишда Оқсув, Яккабоғ, Танхоз ва Ғузор дарёлари муҳим роль 
ўйнайди. Қашқадарёга бевосита Қарши воҳасидан олдин келиб қуйиладиган Ғузор 
дарёси энг кам сув тўплаши ва доимий йиллик оқимга эга бўлмаганлиги билан 
ажралиб туради. Қашқадарёнинг ўртача йиллик оқими 1,0 км3ни ташкил этади. 
Унинг сувидан суғориш учун олиниши натижасида Қашқадарё ҳавзаси дарёлари 
доимий транзит оқимга эга.