O`zbekiston respubliksi oliy va o`rta

13. Ma`naviy poklik
-odamlarni halollikka, bag`rikenglikka, mehr-shafqatli 
bo`lishga 
chorlash 
va 
bu 
borada 
o`zi 
ibrat-namuna 
ko`rsatish. 
14. Ma`naviy e`tiqod
-u ma`naviy idealdan iborat bo`lib, ehtiyoj ko`nikma va 
malakalarning shakllanishi asosida paydo bo`ladi. 
Keltirilgan ta`riflardan ko`rinib turibdiki, murakkab ijtimoiy hodisa bo`lgan 
ma`naviyatning ma`lum bir tarkibiy qismi yoki uning u yoki bu xususiyati yoki 
ahamiyatini 
ifodalaydi. 
Bundan 
shunday 
xulosaga 
kelish 
mumkinki, 
ma`naviyatning mukammal ta`rifidan uzluksiz ta`lim tizimining har bir turiga 
tegishli xususiy holdagi ta`riflaridan ham foydalanish kerak bo`lar ekan. Bunga 
sabab uzluksiz ta`lim tizimi uchun har bir turda ta`lim-tarbiyaga qo`yilgan alohida 
talablar mavjud. Masalan oiladagi yoki MTM dagi ma`naviyatga berilgan talab 
oliy ta`limdagi talabga to`g`ri kelmaydi yoki aksincha. Demak, uzluksiz ta`lim 
tizimi uchun xususiy ta`riflardan umumiyroq bo`lgan ta`riflarga o`tib borish, ya`ni 
induksiya tadqiqot usuliga asoslangan holda ta`riflar iyerarxiyasini shakllantirib 
borgan ma`qul ekan. Umuman olganda ma`naviy tarbiyada milliy madaniyatimiz, 
ajdodlarimizdan bizgacha yetib kelgan boy ma`naviy merosimizni tarixiy 
ildizlariga e`tibor berishimiz va ularni yanada boyitib (bu sohadagi tadqiqot 
ishlarini yanada rivojlantirib) bugungi yoshlarimiz ongi va qalbiga chuqur 

---

15 
singidirish masalasiga katta e`tibor qaratish lozim bo`ladi, chunki bu ma`naviy 
boylik asrlar davomida shakllangan. Bular avloddan-avlodga o`tishda ko`plab 
sinovlardan o`tgan va vaqti kelganda ulardan xalqlarimiz foydalangan, ya`ni ular 
xalqlarimizga madad bo`lgan. 
Bu masala ham Muhtaram Prezidentimiz I.A.Karimovning e`tiboridan 
chetda qolgan emas va bu haqda Mustaqillik qo`lga kiritilgan paytdan boshlab 
unga e`tibor berib kelmoqda. Xususan, Prezidentimizning “O`zbekistonning o`z 
istiqlol va taraqqiyot yo`li” risolasining “Mustaqil O`zbekistonni rivojlantirishning 
ma`naviy-axloqiy negizlari” deb nomlangan bobi bordi quyidagi asosiy negizlar 
qayd etilgan: 

umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; 

xalqimizning ma`naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish; 

insonning o`z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi; 

vatanparvarlik”. 
Bu to`rtala negiz ham ma`naviy tarbiya jarayonida o`ta muhim bo`lib, ular 
ichida “Xalqimizning ma`naviy merosni mustahkamlash va rivojlantirish” nomli 
negizi ayni shu masala yechimini hal qilishda yetakchi o`rinda turadi va bunga 
jamiyatimiz taraqqiyotining hamma bo`g`inida e`tibor berishimiz kerak. Ayniqsa, 
oilada, MTM larida va boshlang`ich ta`limda mustahkam poydevor qo`yiladi, 
chunki bu davrdagi tarbiya bolalarda jo`shqinroq kechadi. Bolalar ma`naviy 
dunyosining o`ziga xos xususiyatlaridan biri kattalarni obro`li siymolar deb 
bilishlaridir. Shuning uchun ham biz o`z farzandlarimizning baxtu saodati, iqboli 
va kamolini ko`rishni istaymiz. Buning uchun farzandlarimizga milliy urf-
odatlarimiz, 
qadriyatlarimiz 
va 
an`analarimizni 
chuqur 
singdirish 
va 
shakllantirishimiz lozim. Bu oila ma`naviyatining asoslaridir. Muhtaram 
Prezidentimiz I.A.Karimov ta`kidlaganidek “Ta`limni tarbiyadan, tarbiyani esa 
ta`limdan ajratib bo`lmaydi-bu sharqona qarash, sharqona hayot falsafasi”. 

---

16 
Bu ko`rsatmaviy fikr ayniqsa oila ma`naviyati bilan MTM da 
tashkillashtiriladigan “Ma`naviyat saboqlari”da muhimdir. Shuning bilan birga 
bunday ko`rsatmaviy fikrni og`ishmay amalga oshirishda ota-onalar va MTM da 
faoliyat ko`rsatayotgan murabbiy yoki tarbiyachidan quyidagi qonun-qoidalarga 
amal qilinishi talab etiladi: 

bolalarga nisbatan samimiy munosabatda bo`lish kerak va ularning har 
biriga xos individual xususiyatlarini bilib oling; 

hamma bolalarga bir xil munosabatda bo`ling; 

bolalarga ta`lim-tarbiya berishda sharqona usullardan foydalaning; 

bolalarga ta`lim-tarbiya berishda milliy qadriyatlarga va milliy urf-odatlarga 
suyaning; 

turli tadbirlar va bayramlarni MTM ning umumjamoasi bilan birgalikda 
o`zaro yordam asosida o`tkazing; 

bolalarning mustaqil fikr yuritishiga imkoniyat yarating, o`zlaring burch va 
vazifalarini bajarib borishiga o`rgating; 

MTM da bolalarning bir-birini kamsitishiga va xo`rlashiga yo`l qo`ymang, 
turli g`iybat va fisqu-fasod gaplar bo`lishining oldini oling; 

guruhda bolaning isyon ko`tarishiga yo`l qo`ymang. Unutmang bu nafaqat 
MTM ga, balki oilaga ham, jamiyatga ham xavflidir; 

bolaga qo`rqitish, zulm qilish orqali tarbiya bermang. Unutmang, siz bu 
orqali baxtsiz yoki yakka-yolg`iz kishilarning shakllanishiga sabab bo`lasiz. 
Eng yomoni, ularning ushbu hatti-harakati jamiyat taraqqiyotiga salbiy ta`sir 
ko`rsatadi; 
