O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat stomatologiya institute Buxoro filiali

Sariqlik turlari 
Qonda bog’langan yoki bog’lanmagan bilirubin ko’payishi 
sariqlikning irsiy, yaxshi sifatli va ortirilgan turlarida yuzaga keladi. 
Sariqlik bazi bir kasallikning simptomidir. Bilirubin almashunivining 
orttirilgan buzilishi: jigar usti, parenximatoz (jigar-hujayra), mexanik 
sariqliklarga bo’linadi. Nisbatan ko’p tarqalgan turi-jigar usti sariqligi-
gemolitik, jigar-hujayra sariqligi-gepatotsitlar nekrozi yoki jigarning 
o’tkir va surunkali kasalliklarida kuzatiladigan turi, jigar osti sariqligi 

---

323 
esa-jigar ichi yoki umumiy o’t yo’lining obstruksiyasi natijasida yuzaga 
keladi. 
Gemolitik sariqlik
Bu sariqlik qonda ko’p miqdorda konyugirlangan bilirubin bo’lishi 
bilan xarakterlanadi. Eritrotsitlarning ko’p gemolizi bilan bog’liq 
holatda bog’lanmagan bilirubinning ko’p ajralib chiqilishida yuzaga 
keladi: 
-Effektiv bo’lmagan eritropoez; 
-Vit B12, folat kislota tanqis anemiya; 
-Davomli yoki cho’ziluvchan septik endokardit; 
-O’pka infarkti sohasidagi qon quyulishlar; 
-Malyariya; 
-Gemolitik zaharlar ta’siri natijasida (fenilgidrazin, og’ir metal 
tuzlari); 
-Turli xil immunologik kasalliklar natijasida yuzaga keladigan 
immun gemolitik anemiya ham bor. 
Gemolitik sariqlikda teri rangi limon-sariq tovlanadi, teri qichishi 
bo’lmaydi, taloq kattalashgan bo’lib, anemiya rivojlanadi. 
Qonda erkin
(bog’lanmagan) bilirubin miqdori ko’payadi, chunki jigar ko’plab hosil 
bo’layotgan bilirubinni bog’lashga ulgurmaydi. 
Najas rangi
intensiv, bu 
ko’p miqdorda bilirubin hosil bo’lishi va uni sterkobilinogen shaklida 
ichakga ajralishi bilan bog’liq. 
Siydikda ko’p
miqdorda urobilin va 
sterkobilinogen bo’lib, bilirubin bo’lmaydi. 
Jigar-hujayra (parenximatoz) sariqligi. 
Jigar hujayralari shikastlanishi hisobiga ularni zararsizlantirish 
(detoksikatsion) funksiyasini pasayishi hisobiga, qonda hemoglobinni 
parchalanishi natijasida hosil bo’lgan bilirubinni glyukuronid kislota 
bilan bog’lash faoliyatini yani bilirubin glyukuronid hosil bo’lishining 
pasayishidir va o’t yo’llariga kam ajralishi. Sariqlikning bu turi, 
gepatotsitlar zararlanishi va qonda bog’langan, shu bilan birga 
bog’lanmagan bilirubin ko’payishi kuzatiladi. Bog’lanmagan bilirubin 
ko’payishi jigarni bilirubinni glyukuronid kislotasi bilan bog’lash 
xususiyatini pasayishi hisobiga bo’lsa, bog’langan bilirubinni ko’payishi 
uni o’t yo’llaridan qonga so’rilishi hisobigadir. Siydikda suvda eruvch 
bog’langan bilirubin va o’t kislotalarini paydo bo’lishi, najasda 
sterkobilinogen kamayishi bilan xarakterlanadi.
Sariqlikning bu turi quyidagi holatlarda kuzatiladi: 

---

324 
-Jigarning virusli zararlanishlarida (A, B turdagi o’tkir gepatitlarda, 
B, C, D turdagi surunkali gepatitlarda, toksik gepatitlarda, jigarning 
tsirrozida); 
-Alkagolli zararlanishida; 
-Dorilar bilan zararlanishda; 
-Autoimmun gepatitlar va b.q.; 
Teri qoplamlari rangi o’zgargan qirmizi-sariq va qizilroq tus oladi, 
taloq kattalashishi mumkin. Siydikda xuddi gemolitik sariqlikdek, 
konyugirlangan bilirubin miqdori oshgan bo’lib, siydik rangi
odatdagidan qoraygan bo’ladi, najas esa odatdagidan oqargan bo’ladi. 
Bulardan tashqari irsiy gepatozlar (Jilber va Rotor sindromi) ham 
mavjud va bularda ham bilirubinni glyukuronid bilan bog’lanishi malum 
etapda buzilib terida yoki shilliq qavatlarda sariqlik yuzaga keladi, bu 
bolalikdan ham bo’lishi mumkin.