T arbi yad a pedagogik texnologiyalar

D ars tahlilining asosiy tarkibiy qism lari:
0 ‘qituvchining darsga qanday tayyorgarlik k o ‘rganligi.
0 ‘qituvchida darsning o ‘quv rejasini borligi, m avzu b o ‘yicha 
turli ishlanm alarni borligi, shu bilan bir qatorda turli didaktik tarqatm a 
m ateriallarni, k o ‘rgazm ali qurollarni tayyorlanganligi. Darsni tahlil 
qiluvchi tom onidan o ‘qituvchining darsga tayyorgarligi bilan yuzaki 
tanishib chiqilmaydi, sababi uning darsga b o ‘lgan tayyorgarligi butur 
dars davom ida kuzatiladi va tahlil etiladi.
1. D arsga m aqsad va vazifalam i q o ‘yilishi.
2. 0 ‘qituvchi har bir darsga aniq m aqsad q o ‘yadim i? M aqsadni 
qanchalik to ‘g ‘ri q o ‘yadi?
3. Tashkiliy tahlili, y a’ni dars o ‘tiladigan xonaning darsga tay- 
yorligi avvalo bolalar kayfiyati so g ‘ligi va sin f xonasi, doskaning 
tozaligi, b o ‘r va nam langan lattaning borligi, s in f xonasining tozaligi, 
m abodo ularning nomi yoziigan varoqning o ‘qituvchi stoliga 
q o ‘yilishi kabilardan tashqari o ‘qituvchining darsga hozirligi, uning 
tashqi qiyofasiga ham e’tibor beriladi.
132

---

4. Didaktik (ta ’limiy) tahlili. Tahlilning bu turida m avzuning 
ilmiyligi va izchilligi, oddiydan m urakkabga tom on y o ‘nalishi, 
k o ‘rsatm alilik va berilayotgan bilim, yangi axborotlarning hayotiyligi, 
jonli va ravon tilda yoritib berilishi.
5. Uslubiy tahlil. B unda o ‘qituvchi faoliyatining ikki tom oni 
nazarda tutiladi.
Birinchidan, quyidagi dastur asosida m avzu necha soatga 
m o ‘ljallangan b o ‘lsa uni qanday usul asosida talabaning yoshi va 
individual-psixologik xususiyatini hisobga olganda yetkazib bera 
olishi, talabalarni o ‘ylashga, izlanishga m ajbur etishi va unga sharoit 
yaratishi.
Ikkinchidan, o ‘zining o ‘qituvchi 
sifatidagi tajribalari qay 
darajada ekanligini nam oyish etish.
M ana shu ikkinchi qism ida o'qituvchining ijodkorligi, uslubiy 
mahorati k o ‘zga tashlanishi lozim. Ilg ‘or pedagogik va notiqlik 
tajribalari m ana shu yerdan boshlanadi.
6. Uslubiy tahlilda. Xalq ta ’limi y o ‘nalishidagi qarorlar, talablar, 
davlat tili, m illiy ruh, m adaniyatning g o ‘zal durdonalari, shu soha 
b o ‘yicha buyuk olim lar allom alarning qilgan ishlari, 
fikrlari, 
o ‘zgarishlar asos qilib olinishi mumkin.
7. Psixologik tahlilga, avvalo talabaning kayfiyati, uning 
sogMigi, jam oadagi so g‘lom muhit, talabaning xushyorligi, diqqatning 
barqarorligi va k o ‘lami, fanga boMgan qiziqish, dars berayotgan 
o ‘qituvchisiga m unosabati, talabaning hozirjavobligi, sezgir va 
topqirligi, idroki, yangi va avvalgi m ateriallarni esda saqlashi, obrazli 
va m antiqiy tafakkuri, talaba fantaziyasi, oldida turgan m a’suliyatga 
nisbatan talabaning irodali yoki irodasizligi, talabadagi qobiliyat, 
bilim, ko ‘nikm a va m alakalar koMami kabi tom onlar kiradi. 
0 ‘qituvchining favqulodda vujudga kelgan vaziyatdan chiqa olishi, 
o ‘zini boshqara olishi.
8. Pedagogik tahlil: Tahlilning bu turi ancha murakkab, 
m as'uliyatli boMib, o ‘qituvchining tashqi qiyofasi sin f bilan til topa 
olishi m ahorati, uning madaniyati, odobidan tashqari qanday qilib dars 
jarayonida um um insoniy tarbiyaning tarkibiy qism larini talabaga bera 
olishi ham da o ‘qituvchining nutq m adaniyati nazarda tutiladi.
Hozirgi kunda dolzarb boMib turgan milliy tarbiya ekologik, 
iqtisodiy, axloqiy, jinsiy, mehnat, nafosat ham da m illiy istiqlol 
g ‘oyasini singdirish, tarbiya elem entlari qanday am alga oshiriladi?
Bu tarbiya turlaridan qay biriga aynan shu darsda e ’tibor berildi?
Darsning tarbiyaviy ta ’sirining sam arasi qanday boMdi?
133

---

B u m asalalar pedagogik tahlilning asosini tashkil etadi. Y ana 
shuni aytish kerakki, o ‘qituvchining m a’noli nutqini hech qachon 
boshqa narsaga qiyoslab yoki alm ashtirib boMmaydi.
9. 0 ‘qituvchining ham korlikdagi vazifasi tahlili:
Talabalarni fikrlashga o ‘rgatish.
A niq fikr va m ateriallam i o ‘rganib. m ulohaza yuritish, fikr 
bildirish.
Talabalarni izlanishga, qidirib topi shga o ‘rgatiSh.
Talabani o ‘zi m ustaqil fik rg a eg a b o ‘lishi.
10. Talabani tahlil yoki xutosa qism ida o ‘zining m utaxassis 
sifatidagi tak lif va y o ‘l-yo‘riqlarini bayon etasiz.
Dars yakunini tahlil etish jarayonida avvalo dars o ‘tgan m uta­
xassis gapirgani m a ’qul. So‘ng tahlilda ishtirok etuvchilar gapiradi.
IZOH:
0 ‘qituvchining darsiga. va uning faoliyatiga bir dars 
tahlili b o ‘yicha xulosa chiqarib b o ‘lhiaydi, tanqidiy baxs berish uchun 
o ‘qituvchining har xil shakldagi bir necha darsini kuzatish kerak 
b o ‘ladi.
Darsni kuzatuvchilar an ’anaviy, no an ’anaviy, rivojlantiruvchi 
ta ’limning maqsadi va m azm uniga qarab darsni tahlil qilishlatlga 
quyidagi q o ‘shim cha m aterial yordam berishi mumkin.