Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

Ochiq kalitli shifrlash tizimlari 
Ochiq kalitli shifrlash tizimlarida ikkita kalit ishlatiladi. Informatsiya ochiq 
kalit orqali shifrlansa, mahfiy kalit yoqdamida rasshifrovka qilinadi. Ochiq kalitli 
tizimlarni qo’llash asosida qaytarilmas yoki bir tomonli funktsiyalardan 
foydalanish yotadi. Bunday funktsiyalar quyidagi hususiyatlarga ega. Hech kimga 
sir emaski, x ma’lum bo’lsa, y = f(x) funktsiyani aniqlash juda oson. Ammo y = 
f(x) funktsiyaning ma’lum qiymati bo’yicha x ni aniqlash amaliy jihatdan juda ham 
qiyin. Kriptografiyada yashirin deb ataluvchi yo’lga ega bo’lgan bir tomonli 
funktsiyalar ishlatiladi. z parametrli bunday funktsiyalar quyidagi xususiyatlarga 
ega. Ma’lum z parameter uchun Е
z
va D
z 
algoritmlarini aniqlash mumkin. Е
z
Algoritmi yordamida aniqlik sohasidagi barcha x laruchun f
z
(x) funktsiyani 
osongina olish mumkin. Xuddi shu tariqa D
z 
algoritmi yordamida joiz qiymatlar 
sohasidagi barcha y lar uchun teskari funktsiya x = f
1

( y ) ham osongina 
aniqlanadi. Ayni vaqtda joiz qiymatlar sohasidagi barcha z parametrlar va deyarli 
barcha y uchun hatto Е
z
ma’lum bo’lganda ham x = f
1

( y ) ni hisoblashlar 
yrdamida topib bo’lmaydi. Ochiq kalit sifatida y ishlatilsa, mahfiy kalit sifatida x 
ishlatiladi. Ochiq kalitni ishlatib, shifrlash amalga oshirilsa, o’zaro muloqotda 
bo’lgan sub’ektlar orasida mahfiy kalitni almashish zaruriyati yo’qoladi. Bu esa 
o’z navbatida uzatiluvchi informatsiyaning kriptohimoyasini soddalashtiradi. 
Ochiq kalitli kriptotizimlarni bir tomonlama funktsiyalar ko’rinishi bo’yicha 
farqlash mumkin. Bularninmg ichida RSA, Эль-Гамал va Мак-Элис tizimlarini 
aloxida tilga olish o’rinlidir. Xozirda eng samarali va keng tarqalgan ochiq kalitli 
algotirm sifatida RSA algoritmini ko’rsatish mumkin. Ushbu algoritmning nomi 
uni yaratganlarning familiyalari birinchi harflaridan olingan (Rivest, Shamir, 
Adleman). Algoritm modul arifmetikasining darajaga ko’tarish amalidan 
foydalanishga asoslangan (
bunda Eyler funktsiyasi hisoblanadi
). El-Gamal tizimi 

---

249 
chekli 
maydonlarda 
diskret 
logarifmlarning 
hisoblanish 
murakkabligiga 
asoslangan. Mak-Elis kriptotizimida esa xatoliklarni tuzatuvchi kodlar ishlatiladi.
 
Xozirgi kunda shifrlashning zamonaviy usullari quyidagi talablarga javob 
berishi kerak: 

Shifrning kriptoanalizga turg’unligi (
kriptoturg’unlik
) shunday bo’lishi 
lozimki, uning fosh etilishi faqatgina kalitlarni to’liq saralash masalasini 
yechish orqaligina amalga oshirilishi mumkin bo’lsin. 

Kriptoturg’unlik shifrlash algoritmining mahfiyligi orqali emas, balki 
kalitning mahfiyligi orqali ta’minlanadi. 

Shifrimatn hajmi bo’yicha dastlabki ma’lumotlardan ortiq bo’lmasligi kerak. 

Shifrlashdagi xatoliklar informatsiyaning buzilishiga va yo’qolishiga olib 
kelmasligi lozim. 

Shifrlash vaqti juda ham katta bo’lmasligi kerak. 

Shifrlash narxi berkitiluvchi informatsiya narxi bilanmuvofiqlashtirilishi 
lozim. 
Shifrlash usullariga bo’lgan ushbu talablar ruyhati tom ma’noda jo’natilayotgan 
axborotning tegishli sub’ektlarga (
tashkilot, individ yoki tarmoq komp’yuterlariga) 
havfsiz darajada yetib borishini to’la-to’kis ta’minlab bertadi.