Mantiq ilmining predmeti, asosiy qonunlari. Tushuncha tafakkur shakli sifatida



Download 0,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/26
Sana20.02.2021
Hajmi0,96 Mb.
#59372
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   26
Bog'liq
Mantiq ilmining predmeti

Tushunchaning mazmuni va hajmi  

Tushuncha  o‗zining  mazmuni  va  hajmiga  ega.  Tushunchaning  mazmunini 

unda fikr qilinayotgan predmetning muhim belgilari to‗g‗risidagi axborot  tashkil 

etadi.  Masalan,  «fan»  tushunchasining  mazmunini  fanning  muhim  belgilari,  yani 

uning  amaliyot  bilan  aloqada  ekanligi,  predmetlarning  birorta  sohasiga  oid 

tushunchalar,  qonunlar,  prinsiplar  shaklidagi  obektiv  mazmunga  egabilimlar 

tizimidan  iborat  bo‗lishi,  dunyoqarashning  shakllanishida  ishtirok  qilishi  va  shu 

kabilar tashkil qiladi.  



Tushunchaning hajmi esa, unda fikr qilinayotgan predmetlar yig‗indisini aks 

ettiradi.  Masalan,  yuqorida  misol  qilib  keltirilgan  «fan»  tushunchasining  hajmi 

mavjud barcha fanlarni: matematika, fizika, mantiq va hokazolarni o‗zida qamrab 

oladi.  



Mantiqda  bazan  tushuncha  alohida  mantiqiy  shakl  deb    emas,  hukmning 

tarkibiy  elementi  sifatida  olib  qaraladi.  Xususan  Koen  va  Nagellar  ana  shunday 

yo‗l  tutishadi.  Hukm  (mulohaza)  tarkibidagi  tushunchalar  terminlar  deb  atalgani 

uchun  ana  shu  so‗zdan  foydalanishadi.  Terminni  ikki  xil  jihatidan  olib  qarash 



mumkin: yo (faqat bitta  azosi bo„lgan) obektlar sinfi, yo berilgan obektlarga xos 

belgilar  to„plami  deb  aytiladi.  Birinchi  jihatida  u  denotatsiya  yoki  hajm,ikkinchi 

jihatida  konnotatsiya  yoki  mazmun deb ataladi.  Masalan,  “faylasuf” terminining 

hajmini  Fales,  Sokrat,  Platon  va  boshqalar  tashkil  etsa,  mazmunini 

“donishmandlikni sevuvchi”, “aqlli” kabi belgilar hosil qiladi

1

 

Tushunchaning  mazmuni  va  hajmi  uzviy  bog„liq  bo„lib,  u  tushunchaning 

mazmuni  va  hajmi  o„rtasidagi  teskari  nisbat  qonuni  yordamida  ifodalanadi.  Bu 

qonunga  muvofiq  tushunchaning  hajmi  kengaytirilsa,  mazmuni  torayadi  va 

aksincha, hajmi toraytirilsa, mazmuni kengayadi.  Masalan, «fan» tushunchasining 

mazmuniga «mantiq»qa oid bo‗lish belgisini qo‗shish bilan hajm jihatidan undan 

torroq bo‗lgan «mantiq fani» tushunchasiga o‗tiladi.  

«Fan»  tushunchasining  hajmini  kengaytirish  bilan  mazmun  jihatidan  unga 

nisbatan  torroq  bo‗lgan  «ijtimoiy  ong  shakli»  tushunchasi  hosil  qilinadi.  Bunda 

faqat  fanga  xos  bo‗lib,  boshqa  ijtimoiy  ong  shakllarida,  masalan,  huquqiy  ongda 

bo‗lmagan spetsifik belgilar tushuncha mazmunidan chiqarib tashlanadi.  

Bu  qonun  tushunchalar  bilan  olib  boriladigan  qator  mantiqiy  amallar 

asosida yotadi.  

Terminga qanoatlanarli mazmun berish (yoki tariflash)- murakkab vazifa, u 

inson zakovatining keyingi yutug„i hisoblanadi

17

.  




Download 0,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish