Annotatsiya ushbu ma’ruza matnda, mavzular haqida tushuncha, ularning tasnifi, dori preparatlarining yangi avlodlari, tibbiyot amaliyotida eng ko’p qo’llaniladigan xillari haqida axborot berilgan. Ma’ruzalar matnining

Internet saytlari: 
www.histolchuvashia.com 
www.ziyo.net 
 www.google.ru 
 

---

MAVZU. QON SISTEMASIGA TA’SIR QILUVCHI VOSITALAR. 
 
 
 Reja: 
1.
Qon yaratilishiga ta’sir qiladigan vositalar. 
2.
Qon ivishiga ta’sir qiladigan vositalar. 
3.
Eritpoezga ta’sir qiluvchi vositalar. 
4.
Leykopoezga ta’sir qiluvchi vositalar. 
Tayanch so’s va iboralar. 
 Eritropoez
- eritrositlar paydo bo’lishi. 
Eritropoez
stimulyatori - eritrositlar ishlab chiqarish. 
 Leykopoez
- leykositlar ishlab chiqarish 
Antikoagulyantlar
- Qon ivishiga to’sqinlik qiladigan vositalar
Animiya
- kam qonlik 
Gemostatik vositalar
– qon ivishiga to’sqinlik qiladigan vositalar. 
Leykopeniya 
– Leykositlar sonining kamayishi 
Gemofagiya 
– Qon oqishi 
Qon sistemasiga ta’sir qiladigan moddalar orasida: 1) Qon yaratilishiga ta’sir 
qiladigan vositalar; 2) qon ivishiga va fibrinolizga ta’sir qiladigan moddalar farq qilinadi. 
Birinchi gruppaga quvvatlaydigan va eritropoezni (eritrotsitlar ishlab chiqarish) va 
leykopoezni (leykotsitlar ishlab chiqarish) pasaytiradigan prcparatlar kiradi. Ikkinchi 
gruppaga 
gemostatik 
vositalar 
(qon 
ivishiga 
imkon 
beradigan 
moddalar). 
antikoagulyantlar (uning ivishiga to‘sqinlik qiladigan moddalar), organizmning 
fibrinolitik aktivligini oshiradigan va uni pasaytiradigan moddalar kiradi. 
Eritropoezga ta’sir qiladigan vositalar.
Eritrotsitlar ishlab chiqarilishini quvvatlaidigan va ularning yetilishiga imkon 
beradigan dori moddalari eritropoez stimulyatori deyiladi. Odam organizmida doimo 
ikkita protsess: eritrotsitlarning emirilishi va yangilarining hosil bo‘lishi sodir bo‘ladi. 
Ayrim qon kasalliklarida eritrotsitlar hosil bo‘lishining sekinlashganligi yoki ular 
parchalanishining tezlashganligi kuzatiladi. 
Eritropoez yetishmasligi va qon hajmi birligida gemoglobin pasayishi bilan 
xarakterlanadigan kasallik kamqonlik yoki anemiya deyiladi. Kamqonlikda organizmda 
oksidlanish protsesslari buziladi, kislorod tanqisligi rivojlanadi. Tez charchash, nafas 
qisishi, yurak urishi, yurak sohasida yoqimsiz sezgilar qayd qilinadi. 
Eritropoezni stimulyatsiya qiladigan vositalar gipoxrom va giperxrom 
anemiyalarda qo‘llaniladigan vositalarga bo‘linadi. 
Temir yetishmasligidan kelib chiqadigan giloxrom anemiyalarga davo qilish 
uchun temir prcparatlari qo‘llaniladi. Bularda vitaminlar va oqsillarga boy parhez 
ovqatlar tavsiya qilinadi. 
Temir organizm uchun hayotiy zarur modda. Uning qon va to‘qimalaridagi 
umumiy miqdori tananing 1 kg massasiga 50-60 mg ni tashqil qiladi. Temirning 2z3 
qismi gemoglobin tarkibiga kiradi (gemoglobin temiri). To‘qima tcmiri organ va 
to‘qimalarda (suyak ko‘migi, plazma, fermentlar, retikuloendotclial sistema, jigar, taloq, 
va b.) bo‘ladi. To‘qima temiri funksionai va rezerv turlarga bo‘linadi. Funksional temir 
ko‘pgina fiziologik funksiyalarda qatnashadi. Rezerv temir jigar, taloq va suyak 
ko‘migida taqsimlanadi. Undan kamqonlikda gemin fermentlari hosil bo‘lishida 
foydalaniladi. Rezerv temirga 10-24% temir saqlagan ferritin - uch valentli temirning 

---

oqsil bilan (globulin- apoferritin bilan) birikmasi kiradi. Gcmosiderin - oqsil bilan 
birikkan 40% temir tutgan birikmadir. 
Temir ichakda faqat ikki valentli (temir (II)-oksid) shaklda so‘riladi. Uning normal 
so‘rilishi uchun me’dada oz.od xlorid kislota bo‘lishi zarur, u temirni temir (ll)-oksid 
shaklga o‘tkazadi. Jngichka ichakda va o‘n ikki barmoq ichakda temir (Il)-oksid 
apoferritin bilan birikadi va ferritin hosil qiladi. Ferritin qonga so‘riladi,oqsil bilan 
birikadi va qon oqimi bilan suyak ko‘migi, taloq, jigarga o‘tadi. Bu rezerv temir 
eritropoezni stimulyatsiya qilish uchun ishlatiladi. Xlorid kislota organrzmga ovqatlar, 
oqsillar bilan tushadigan temirning bog‘lanishini kamaytiradi, bu temirning singishiga 
imkon beradi. 
Temir organizmdan buyraklar, me’da-ychak yo‘llari, ter bezlari orqali ajratiladi. 
Uni sutkasiga kam deganda 3 g tayinlanadi. 
Temir preparatlarini gipoxrom anemiyalar, bolalardagi gipotrofiyaga davo 
qilishda, keng ko‘lamdagi operatsiyalar va og‘ir infeksion kasalliklardan kcyin 
qo‘llaniladi. Bunday holatlarda temir toksinlarni zararsizlantirish uchun jadal sarf 
qilinadi. Temir preparatlari ichishga, mushak orasiga va venaga yuborishga tayinlanadi. 
Ichishga berilganda dispeptik hodisalar sodir bo‘lishi ehtimol, ularni yo‘qotish 
uchun ayni vaqtda kalsiy karbonat, me’da shirasi yoki suyultirilgan xlorid kislotami 
pepsin bilan tayinlanadi. 
Temir preparatlari venaga yuborilganda bemor issiqlik sezadi, og‘zidan metall 
mazasi keladi, tili achishadi. Og‘ir hollarda et junjikishi va shok hodisalari ro‘y berishi 
mumkin. Qo‘shimcha ta’sirni bartaraf etish uchun temirni bog‘laydigan defeksamin 
(desferol) tayinlanadi. 
Temir preparatlariga qaytarilgan temir, fcrkoven va boshqalar kiradi.