203
Qatlamdagi boshlang’ich tabiiy barqarorlik uyumni ishlatishda yoki uni uzoq muddat
sinov tariqasida ishlatish buzilganda bu formulalar qo’llanilmaydi.
Shuni nazarda tutish kerakki, hisoblash ma’lumotlariga asoslanib belgilangan
tutash yuzalarning to’g’riligi quduqdagi bosimning to’g’ri aniqlanganligiga (birinchi
galda monometrlar yordamida) bog’liq. Hisoblash yo’li bilan aniqlangan
neft-suv
tutash yuzasi holatining to’g’riligi qatlamning gazli va suvli zonalaridagi gaz-neft va
ayniqsa gaz-suv tutash yuzalari holatini quduqdagi bosimni o’lchab
olingan
ma’lumotlarga asoslanib aniqlanganlariga nisbatan ishonchli bo’lmaydi.
Hali foydalanishga topshirilmagan neft va gaz konlarida boshlang’ich bosimning
taqsimlanishi uning turli qismlarida har xil bo’lishi mumkin. Boshlang’ich bosim
qiymatlari orasidagi bu farq qatlamdagi suvlarning regional harakati bilan bog’liq.
Holbuki, bosim gradientining qiymati ozgina o’garsa ham neft-suv yoki gaz-suv
tutash yuzasining gorizontal holatining o’zgarishiga olib keladi (8.7-rasm).
Masalan, G’arbiy Boshqirdiston va Janubi-SHarqiy Tataristondagi Tuymazin,
Bavlin, Romashkin neft konlarida devon davri yotqiziqlaridagi
suv-neft tutash
yuzasining qiyaligi yaqqol kuzatiladi; shu bilan birga hamma konlardagi tutash
yuzaning qiyaligi shimoli-sharqdan janubi-g’arbga, yer osti suvlarining regional
harakatlanish tomoniga qaragan. Rossiya Federatsiyasining Stavropol o’lkasi,
Kuybishev va Orenburg viloyatlari hududlaridagi gaz
konlarida gaz-suv tutash
yuzasining qiya holati qayd qilingan. Uyumning siljish balandligini yer osti
suvlarining oqim yo’nalishi bo’yicha bosimining o’zgarishiga ko’ra gidrostatik
bosim tenglamasidan foydalanib aniqlasa bo’ladi.
Aytaylik I-I chiziqda (8.7-rasm) bosim r ga teng bo’lsin, u holda ushbu
chiziqdan h
n
balandlikdagi
V qanotda r
1
bosim quyidagiga teng:
100
ρ
h
р
р
n
n
1
,
xuddi shu balandlikda A qanotdagi
bosim r
2
esa mana bunday:
100
ρ
h
р
р
s
n
2
;
u holda bosimlar farqi quyidagicha
hisoblanadi:
100
ρ
h
р
100
ρ
h
р
р
р
s
n
n
s
2
1
,
bunda neft uyumining siljish balandligi h
N
quyidagi tenglama orqali aniqlanadi:
n
s
2
1
n
ρ
ρ
)
р
100(р
h
.
(8.11)
Gaz uyumining siljish balandligi h
g
esa
g
s
2
1
g
ρ
ρ
)
р
100(р
h
tenglama orqali aniqlanadi.
8.7-rasm. Neft uyumini siljishi 1 – suv; 2 –
neft.
204
Sof gaz uyumidagi gaz asosan metandan iborat bo’lgani uchun qatlam
sharoitidagi gaz zichligini (suv bo’yicha) bosim 3 MPa bo’lganda 0,02, bosim 10
MPa
0,07 va bosim 15 MPa
0,11 g/sm
3
ga teng deb qabul qilsa bo’ladi.
Qatlam bosimi 15 MPa, qatlam suvi zichligi 1,11 g/sm
3
va bosimlar farqi 0,01
MPa bo’lganda gaz-suv tutash yuzasining siljish qiymati quyidagiga teng:
1
0,11
1,11
0,01
100
h
g
m.
Bosimlar farqi 0,01 MPa va qatlam nefti zichligi 0,7 g/sm
3
bo’lganda neft-suv
tutash yuzasining siljish qiymati quyidagicha aniqlanadi:
2,5
0,7
1,1
0,01
100
h
n
m,
neft zichligi 0,9 g/sm
3
ga teng bo’lganda esa
5
0,9
1,1
0,01
100
h
n
m.
Demak, qatlamdagi bosimlar farqi bir xil bo’lgan holatda tutash yuzaning siljish
qiymati gaz uyumida eng kichik, engil neft uyumida katta va og’ir neft uyumida eng
katta miqdorga ega bo’ladi.
Rossiya Federatsiyasining Romashkin konida qatlam nefti zichligi
0,815 g/sm
3
va qatlam suvlari zichligi 1,18 g/sm
3
bo’lganda neft-suv tutash yuzasining 7 m ga
siljigani kuzatilgan. Buning uchun bosimlar farqi quyidagi qiymatga ega bo’lishi
lozim:
0,0256
100
0,815)
7(1,18
100
)
ρ
(
ρ
h
р
р
n
s
n
2
1
MPa.
Shunday qilib, neft va gaz uyumlaridagi bosimlarni o’rganishdan ma’lum
bo’lishicha, bosimning taqsimlanishi uyumni o’rab turgan qatlam suvlari bilan
chambarchas bog’liq, bundan tashqari qatlam suvlarida bosim taqsimlanishining
kichik o’zgarishi ham neft-suv yoki gaz-suv tutash yuzasiga sezilarli darajada ta’sir
ko’rsatar ekan.
Neft va gaz uyumlarini ishga solish va neft qazib chiqarishda yuqorida
ko’rsatilgan qatlam bosimining taqsimlanishi buziladi. Neft va gaz uyumlarida bosim
pasayadi, buning oqibatida atrofdagi maydonlarda qatlam suvlari bosimi kamayadi.
Atrofdagi maydonlarda bosimning kamayishi Kuybishev va Orenburg viloyatlari
hududlari chegarasida joylashgan Kalinov-Novostepanov
konida bajarilgan maxsus
tadqiqotlar natijasida isbotlangan. Uyum 10 yil ishlatilgandan so’ng 1951 yilda
mazkur konning gaz qalpog’idagi bosim 1,3 MPa ga pasaygan. 1951 yilning
oxirlarida kondan 2 km janubda razvedka qudug’i burg’ilanib, ushbu mahsuldor
qatlamda joylashgan yangi gaz uyumi ochilgan. Uyumni tadqiq qilish natijasida shu
narsa ma’lum bo’ldiki, undagi bosim Kalinov-Novostepanov konining boshlang’ich
bosimidan 0,31
MPa past, gaz uyumining o’zi esa Kalinov-Novostepanov koni
tomon siljib, qisqa vaqt mobaynida bu siljish vertikal yo’nalish bo’yicha 10 m ni
tashkil etgan.
205
Bularning hammasi katta maydonlarda neft va gaz uyumlari mavjud bo’lgan
qatlamning suvli qismidagi bosimning taqsimlanishini mukammal o’rganishni va
qatlam bosimini nihoyatda aniqlik bilan o’lchashni taqozo etadi. SHu maqsadda
qatlamning suvli qismidagi razvedka quduqlaridan suyuqlik oqimini olish uchun
sinov ishlarini
mukammal bajarish lozim, qolgan quduqlarni neft va gaz uyumlarini
ishlatish jarayonida qatlam bosimi o’zgarishini uzoq muddat kuzatish maqsadida
kuzatuv, ya’ni pezometrik quduqlarga aylantirish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: 
