«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

8.1-rasm. Neftgazlilik qavati yuqori 
bo’lgan gaz-neft uyumidagi bosim:
GNTYU – gaz-neft tutash yuzasi; SNTYU – 
suv-neft tutash yuzasi 
Buni 
qatlam 
bosimining 
taqsimlanishini tahlil qilishda, ayniqsa 
neftlilik (va gazlilik) qavati yuqori 
bo’lgan neft va gaz uyumlarida inobatga 
olish zarur. 
Burg’ilashda qatlamning yuqori 
anomal bosimining namoyon bo’lishi 
murakkabliklar 
keltirib 
chiqaradi. 
Buning oqibatida neft va gaz konlarini razvedka qilish qiyinlashadi. Burg’ilash 
paytida yuqori bosimli gorizontlarning yuzaga kelishining oldini olish uchun shunga 
o’xshash strukturalarda og’irlashtirilgan eritmalar ishlatish talab etiladi. Bu quvurorti 

siqilish koeffisienti hisobga olinmagan. 

---

197 
bo’shlig’ida yaxlit sement halqasi hosil bo’lishiga to’sqinlik qilib, suvning yorib 
chiqishiga imkon yaratib beradi. SHuningdek, og’irlashtirilgan gil eritma qatlam 
g’ovaklariga singib, neftli va gazli qatlamlarni sinashda juda noqulay sharoitlarni 
yuzaga keltiradi. Chunki bunday sharoitda quduqlarda katta depressiya hosil qilishga 
to’g’ri keladi va bu ishlatish quvurlari birikmasining sinishiga olib kelishi mumkin. 
SHuning uchun qatlam bosimi normadan ortiqcha konlarda quduqlarni bosim ostida 
burg’ilash kerak. Ammo quduq qazishning bu ilg’or usuli, afsuski, hozirgi vaqtda 
etarli qo’llanilmayapti. Razvedka jarayonida qatlamning anomal yuqori bosimi bilan 
bog’liq bo’lgan qiyinchiliklarni muvaffaqiyatli bartaraf etish uchun uning kelib 
chiqish sabablarini o’rganish kerak. Bu nazariy va katta amaliy ahamiyatga ega. 
 
8.1.1. Qatlamning bosimlarini o’lchash 
 
Qatlamning ishlatish jarayonini kuzatish uchun ishlatish quduqlarida qatlam 
bosimini muntazam o’lchab turish lozim. O’lchash ishlari chuqurlik monometrlarida 
amalga oshiriladi. Chuqurlik monometrlarining ikki xili mavjud: 1) maksimal 
monometr; 2) ko’rsatkichlarni uzluksiz yozuvini qayd qiluvchi monometr. 
Rossiya Federatsiyasi va O’zbekistondagi konlarda turli konstruktsiyadagi 
monometrlardan keng foydalaniladi. Qatlam bosimini quduq tanasi bo’ylab 
monometrda o’lchash orqali suyuqlik va gazning haqiqiy zichligini, bosimi va 
temperaturasini, suv-neftli aralashmada erigan gazning mavjudligini aniqlash 
mumkin. Olingan ma’lumotlar izobara xaritasini tuzishda qo’l keladi. 
Quduqlarni ishlatishning favvorali yoki kompressorli usulida ba’zi hollarda 
chuqurlik monometrlarini qo’llashning iloji bo’lmaydi. Bunday sharoitda qatlam 
(quduq tubi) bosimi formulalardan foydalanib hisoblash yo’li bilan aniqlanadi. Bu 
formulalar qatlam bosimining haqiqiysiga yaqin keladigan miqdorini aniqlash 
imkonini beradi. 
Quduqlarni chuqur nasosli ishlatish usulida quduq tubidagi bosimni hisoblash 
yo’li bilan aniqlashda quduqdagi suyuqlikning statik sathi ma’lumotlaridan 
foydalaniladi. Quduqlarda suyuqlik sathi (quvurorti bo’shlig’ida) YAkovlev 
lebedkasi yordamida tushirilgan maxsus jelonka yoki exolotda o’lchanadi. 
Quduqdagi neft va suv sathlari ma’lum bo’lsa, quduq tubi bosimini (r
qt
) quyidagi 
formula orqali hisoblash mumkin: 
,
100
ρ
h
100
ρ
h
р
s
s
n
n


qt
(8.1) 
bunda h
n
, h
s

quduqdagi neft va suvning mos ravishda ustuni balandligi, m;

n
, 

s

nef va suvning mos ravishda zichligi. 
Nasos bilan ishlayotgan quduqning statik quduq tubi bosimini taqribiy qiymatini 
tajriba ma’lumotlaridan foydalanib, empirik formula yordamida aniqlasa bo’ladi: 
n
)
p
K(p
qt
qat
Q


,
(8.2) 
bu yerda, Q 

quduqdagi suyuqlik debiti, t/sut; K 

quduqning mahsuldorlik 
koeffisienti, (t/sut) MPa; r
qat

o’rganilayotgan quduqni ishlatish to’xtatilgandan so’ng 
o’lchangan qatlam bosimi, MPa; r
qt

berilgan ish rejimidagi quduq tubi bosimi, 

---

198 
MPa; r
q 
- r
qt

quduq tubi depressiyasi (

R), MPa; n 

filtratsiyaning chiziqli 
qonunida birga teng deb olinadigan daraja ko’rsatkichi. Tajriba suyuqlik chiqarish 
chog’ida quduq tubida yuzaga kelgan ikki xil depressiyalar qiymati mos holda 
quydagicha aniqlanadi: 
Q
1
=K(r
qat
-r
1qt
) va Q
2
=K(r
qat
-r
2qt
) 
bunda Q
1
va Q
2 

mos ravishda birinchi va ikkinchi depressiyadagi debit, t/sut; 
p
1qt
va r
2qt

mos ravishda birinchi va ikkinchi depressiyadagi quduq tubi (dinamik) 
bosimi, MPa. 
Ushbu nisbatlarning birini ikkinchisiga bo’lib va ularni soddalashtirib quyidagi 
ifodaga erishamiz: 
2
1
1qt
2
2qt
1
qat
Q
Q
р
Q
р
Q
р



(8.3) 
Gazli quduqda quduq tubi bosimini hisoblash yo’li bilan yanada aniqroq natijaga 
erishish mumkin. 
Gazli quduqdagi statik quduq tubi bosimini og’zi yopilgan quduqqa o’rnatilgan 
monometr ma’lumotlaridan foydalanib, hisoblash formulasining soddalashtirilgan 
ko’rinishi quyidagicha bo’ladi: 
7734
ρ
Н
р
р
g
m
m


qt
р
, 
(8.4) 
bunda r
qt

yopiq quduqning tubining statik bosimi, MPa; r
m

yopiq quduqning 
og’zidagi monometrda o’lchangan bosim, MPa; N 

quduq chuqurligi, m; 

g

gazning havo bo’yicha zichligi. 
Bu formulada chuqurlik ortishi bilan gazning o’z og’irlik kuchi ta’sirida 
zichligining o’zgarishi hisobga olinmagan. Gaz zichligining qayd qilingan 
o’zgarishini hisobga olgan holda statik quduq tubi bosimini yanada aniqroq quyidagi 
formula orqali topsa bo’ladi: 
g
9
Нρ
10
1293
m
qt
е
р
р



,
 
(8.5) 
bunda N 

gaz qudug’i chuqurligi, m. 
O’z-o’zidan ma’lumki, bosimni o’lchashda gazning sirqib chiqib ketishining 
oldini olish va xatoliklarga yo’l qo’ymaslik uchun quduq og’zi tegishli ravishda zich 
yopilgan bo’lishi kerak.