O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

Sensor tizimi (analizatorlar) haqida umumiy tushuncha: 
Odam vujudi uni 
o‘rab olgan tashqi muhit hamda o‘zining ichki muhiti haqidagi axborotlarni maxsus 
sezgi a’zolari yoki analizatorlar orqali qabul qilish xususiyatlariga ega. Tashqi va 
ichki ta’sir etuvchi omillar o‘z tabiatidan qat’iy nazar nerv tizimida tegishli 
nerv impulslariga aylanib, ma’lum tasavvurni hosil qiladi. I.P.Pavlov har bir 
analizator uchta asosiy, ya’ni retseptor yoki sezuvchi, o‘tkazuvchi hamda markaziy 
qismlardan iborat degan ilmiy asoslangan umumlashtiruvchi ta’limot yaratdi. 

---

89 
Retseptor qism qabul qilingan qitiqlagichlarni tegishli nerv impulslariga 
aylantirib beradigan maxsus nerv hujayralari yoki nerv uchlaridan tashkil topgan 
bo‘lib, ularning tuzilishi muhit ta’surotlarini qabul qilishga moslashgan bo‘lib, turli 
ta’surotlarni qabul qilishda bir-biridan farq qiladi (ko‘z retseptorlari yorug‘lik 
nurini, quloq retseptorlari tovush to‘lqinini va boshqalar). 
O‘tkazuvchi qism ma’lum analizatordan markaziy nerv tizimi orqali miya 
yarim sharlari po‘stlog‘igacha boradigan nerv tolalaridan iborat. Markaziy qism 
yarim sharlar po‘stlog‘idagi aynan belgilangan sezgi a’zosining sohasi bo‘lib, u 
ichki va tashqi muhitdan kelgan impulslarni markaziy tahlil qiladi. 
Sezgi a’zolari bir-biri bilan yaqindan bog‘lanib faoliyat ko‘rsatadi va bu narsa 
yashayotgan muhit haqida to‘liqroq tasavvurga ega bo‘lish va uni idrok qilish 
imkoniyatini beradi. Yana shu narsani qayd qilish joizki, bola tug‘ilganidan boshlab 
barcha analizatorlar orqali uning markaziy nerv tizimiga tegishli axborotlarning 
borib turishi uning har tomonlama barkamol bo‘lishini ta’minlaydi, aks holda, ya’ni 
analizatorlarning yetarli ishlamasligi yoki yetarli faoliyat ko‘rsatmasligi, kishining 
aqliy jihatdan yetuk bo‘lishiga salbiy ta’sir qiladi. 
Odamda ko‘rish, eshitish, vestibulyar, ta’m bilish, hid bilish, teri va ichki 
analizatorlar mavjud bo‘lib, shundan oxirgisi somatosensor tizim deb ham ataladi, 
chunki u ko‘p tarmoqli bo‘lib, teriga ta’sir ko‘rsatuvchi issiq, sovuq, bosim, 
tebranish, og‘riq kabi ta’surotlarni hamda bo‘g‘im va muskullardagi 
proprioretseptorlardan keladigan impulslarni qabul qilib, dastlabki tahlilni qiladi va 
markaziy nerv tizimiga o‘tkazadi.