E. M. Colocassides College of Tourism & Hotel Management, Doctor of Science in

Keywords
: Oil, gas, acid gases, sour gases, problem of pipe wear, toxic effects, 
physicochemical properties of triazine, triazine 5, absorption of gaseous gases, 
purification of air from sour gases, chemical treatment.
 
KIRISH 
Mavzuning dolzarbligi. 
Maʼlumki Oʻzbekistoning yirik iqtisodiy sohalaridan biri 
bu neft gaz va koʻmir qazib olish va qayta ishlash tizmi sanaladi. Bugungi kunda butun 
jahon miqyosida ekologik zararni kamaytirish, resurslarni tejash va resurslarni qazib 
olish va qayta ishlash jarayonida texnik yoʻqotishlarni kamaytirish, qayta ishlash 
jarayoni uchun zarur xom ashyo manbalarini arzon va samarali manbalarini topish, 
amaliyotga tatbiq qilish muhim ahamiyatga egadir. Shu jumladan Oʻzbekiston 
hududida ham tizimi modernizatsiya qilish boʻyicha talab va koʻrsatmalar 
Sh.M.Mirziyoyev tomonidan aniq belgilab berildi.
Bundan tashqari gaz neft mahsulotlari qoldiq qiymatidan, polietilen, polipropilen, 
kabi kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi kun sayin ortib bormoqda. Nordon 
gazlar nafaqat neft, koʻmir, gaz ishlab chiqarishda balki bugun parchalanmaydigan 
chiqindilarni qayta ishlash uchun, yoqish jarayonida ham havo tarkibiga katta 
miqdorda ajralmoqda. Qazib olinayotgan tabiiy gaz tarkibi 90% CH4 qolgan qismi etan 
propan butan, merkaptanlar, va qisman vodorod sulfid H2S karbonat angidrid geliy 
inert gazlardan iborat. Umuman olgan 1-09% nordon gaz juda kichik boʻlishi mumkin 
ammo uning shu miqdorining oʻzi inson salomatligiga katta xaf tugʻdiradi zaharlanish 
darajasi oʻlim bilan yakunlanishi mumkin. Nordon gazlar temir quvurlar qobigʻiga 
zarar yetkazishi uni vaqtidan oldin ishdan chiqishiga olib keladi, shu oʻrinda ayni bir 
masalaga oydinlik kiritish mumkin mamlakatimiz hududida gazni uzatish tarmoqlari 
asosiy qismi yangilanmagan yaʼni metall quvurlar saqlanib qolgan boʻlib hozirda gaz 
uzatish tizmi bilan bogʻliq muammolarga ham aynan quvurlarni ishdan chiqishiga 
sabablardan biri ham nordon gazlardir.
Nordon gazlar yuqorida keltirilgan sanoat korxonalari hisobiga yildan yilga havo 
tarkibidagi ortib bormoqda. 
Tabiiy gaz nafaqat biz bilan yoʻqilgʻi balki tarkibidagi metan kimyo sanoatida 
asosiy manba (chala yonganda vodorod, uglerod (׀׀) oksid, atsetilenni hosil qiladi. Bu 
moddalardan turli-tuman kimyoviy oʻzgarishlar orqali aldegidlar, spirtlar, atseton, 
sirka kislota, ammiak.. kabilar sintez qilinadi). Vodorod ishlab chiqarishda, politelin 
mahsulotlari ishlab chiqarish uchun, butaning asosiy oʻzgarish tarmogʻida keng 
qoʻllaniladi. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
69

---

1-diagramma 2015-2020 yillarda Oʻzbekiston hududida ajralib chiqarilgan zaharli 
gazlar miqdori % ulushidan 
MAVZU YUZASIDAN ADABIYOTLAR TAHLILI 
Nordon gazlarni yuruvchilar:Tabiiy gazini kislotali aralashmalardan (CO2 va 
H2S) tozalash sanoati zonalarida mono va dietanolamin qoʻllanilib kelinadi. Hozirda 
DEA oʻrniga metildietanolamin asosidagi absorbentdan foydalanish yoʻlga 
qoʻyilayotgan boʻlib, bu assimilyatsiya eritmasini qayta tiklash uchun sarflangan 
issiqlik energiyasini sezilarli darajada tejash imkonini beradi. Biroq ushbu tamoyil 
CO2 dan gazdan toza tozalanishini taʼminlamaydi. Soʻrilish tezligini oshirish uchun 
MDEA eritmasiga oz miqdorda reaktiv amin, masalan, piperazin, dietanolamin va 
boshqalar qoʻshiladi. H2S va CO2 ning umumiy yutilish tezligi sezilarli darajada 
oshadi. H2S ning aminlar bilan reaksiyasi bir zumda davom etadi va umumiy yutilish 
tezligi gaz fazasida diffuziya qarshiligi bilan chegaralanadi. Shuning uchun H2S bilan 
reaksiyaga kirishish uchun eritmaning faol komponentining bir qismining 
kamaytirilishi hisobga amalga oshadi. Ushbu tajriba asoslangan model CO2 va H2S 
dan gazni maʼlum darajada tozalashni taʼminlash uchun MDEA eritmasiga 
faollashtiruvchi qoʻshimchaning kerakli miqdorini qoʻshish zarurligini isbotlaydi. 
DEA ni MDEA asosida zaharli gazlarni yutish vositasi bilan almashtirish, boʻyicha 
hisob-kitoblar shuni koʻrsatadiki sanoat zavodida tabiiy gazni H2S va CO2 dan 
tozalash boʻyicha oltingugurt katalizi sinovlar bilan solishtirganda yangi metod 
qoniqarli natijalarni berdi.