4-Mavzu: Antik davr madaniyati (2 soat) Reja

Sostrat Knidskiy
ga 
topshirildi. Me’mor o‘z ishiga zo‘r ishtiyoq bilan kirishib, mil. av. 280 yilda 
balandligi 120 metr, uch qavatli minorani qurib bitkazadi. Pastki qavati, 
tomonlari teng to‘g‘ri burchak shaklga ega bo‘lib, har qaysi devorining 
uzunligi 30,5 metrga teng edi. Birinchi qavat yirik ohaktosh plitalardan 
qurilib, to‘rt tomoni dunyoning to‘rt tarafiga: shimol, sharq, janub va g‘arbga 
qaragan. Ikkinchi qavat esa sakkiz qirrali minora bo‘lib, chiroyli marmar 
plitalar bilan pardozlangan. Minoraning sakkiz qirrasi asosiy shamol 
esadigan sakkiz tomonga qaratilgan. Fonar o‘rnatilgan uchinchi qavat 
yumaloq shaklda bo‘lib, eng ustki qavati gumbaz, uning ustida esa dengiz 
xudosi Poseydonning bronzadan juda ulkan qilib ishlangan, bo‘yi 7 metrlik 
haykali turardi. 
Gumbaz qismida minora mash’ali yonib, nuri metall oynalarda aks 
etishi natijasida yanada o‘tkirlashar va dengizchilarga uzoqdan ravshan 
ko‘rinib turardi. Mash’al uchun yoqilg‘i pastki ikki qavat ichidagi aylanma 
zinapoyalardan olib chiqilardi. Zinapoyalar chiqib-tushish uchun shunday 
qulay ediki, yoqilg‘i hatto eshakka ortilib olib chiqilardi. 
Haykaltaroshlik sohasida ellinizm davrida ba’zida yirik shakllardagi 
haykallar ham yaratilgan. Bronzadan haykal qo‘yish san’ati mil. av. IV asrda 
yashagan haykaltarosh 
Lisipp 
tomonidan yuksak cho‘qqiga ko‘tarildi. Lisipp 
butun YUnonistonga ovoza bo‘lgan Zevsning 20 metrli haykalini yaratishi 
bilan katta shuhrat qozondi. 
Rodosliklar undan ham mahobatli, Zevs haykalini o‘z soyasida 
qoldiradigan ulkan Gelios haykalini yaratishdek nihoyatda mas’uliyatli va 
ulug‘ ishni eng tajribali ― oroldagi Lind shahrining fuqarosi, buyuk 
haykaltarosh Lisippning iqtidorli shogirdi 
Xores
ga topshirishgan. 
Haykaltarosh Xores Geliosni chiroyli ko‘rinishda, nur taratuvchi toj 
kiygan holda, baland marmar taglik ustiga bir oz orqaga moyil turgan tarzda, 
o‘ng qo‘lini peshonasiga qo‘yib, uzoq-uzoqlarga tikilgan va ergacha tushib 
turgan yopinchiqni chap qo‘li bilan ushlab turgan vaziyatda tasvirlagan. 
Nima uchun o‘ng qo‘li peshonaga tekkizib qo‘yilgan, degan savol 
tug‘ilishi mumkin. Agar Gelios qo‘lini oldinga cho‘zib yoki yuqoriga 
ko‘tarib turganida, vaziyat tantanavorlik kasb etmasmidi? Gap shundaki, 

---

haykaltarosh Geliosga shu vaziyatni tanlashdan oldin, haykalning og‘irligini 
hisobga olgan, albatta. Agar qo‘lini oldinga cho‘zdirganida edi, u o‘z 
og‘irligini ko‘tara olmay tushib ketardi. SHuningdek, yopinchiq haykalning 
orqa tomonidan erga tegib turishi, avvalo unga salobat baxsh etishdan 
tashqari, eng muhimi, tirgovichlik vazifasini o‘tab, haykalning mustahkam 
turishini ta’minlagan. 
Vizantiyalik 
Falon
ning “Etti mo‘‘jiza haqida” degan kitobida qimmatli 
ma’lumotlar berilgan. Unda, haykalni texnikadan xabardor odam yaratgan, 
degan fikri juda muhimdir. Rodos orolidagi haykalga 13 tonnaga yaqin 
bronza va 7-8 tonna temir sarflangani yozilgan. Qolaversa, haykal sirtidagi 
bronza taxtaning qalinligi 1,5 millimetrga teng. SHunday ekan, haykal quyma 
emas, balki qoplama bo‘lganligi aniq. 
Bronzadan yasalgan 36 metrli ulkan Kolos-Rodosskiy orolidagi 
Gelios 
haykali 56 yilgina savlat to‘kib turgan, xolos. Mil. av. 220 yili yuz bergan 
dahshatli zilzila Rodos orolini vayron qildi. Binolar er bilan yakson bo‘ldi. 
Ammo hammasidan ham Kolossning zavoli rodosliklar uchun cheksiz 
musibat keltirdi. Mil. av. I asr oxirlarida yashagan yunon geografi 
Strabon
: 
“Zilziladan qulagan haykal ikki tizzasidan sinib, erda yotibdi”, ― deb yozgan 
edi. 
Qadimgi YUnoniston madaniyati jahon madaniyatiga katta ta’sirini 
o‘tkazdi va hozirgacha o‘z ahamiyatini yo‘qotmay kelmoqda. YUnon 
madaniyatisiz hozirgi Evropa madaniyatini tasavvur qilib bo‘lmaydi. 
SHuningdek SHarq dunyosi ham ellinizm madaniyatisiz boshqacharoq 
ko‘rinishiga ega bo‘lgan bo‘lardi.