4-Mavzu: Antik davr madaniyati (2 soat) Reja

Gippokrat 
(mil.av. 460-377) ilmiy tibbiyot asoschilaridan biri. 
Gippokrat Yunonistonda mashhur bo‘lgan shifokor gippokratlar sulolasining 
o‘n sakkizinchi avlodi. Gippokrat tibbiyotga oid ma’lumotni Geraklitdan 
olgan. Unga qarashli 75 ga yaqin asar bo‘lib, ular “Majmuayi 
Bukrotiya”
(“Buqrot to‘plami”) 
nomi bilan mashhur bo‘lgan. Bu asarlarning 
ko‘pchiligini Gippokrat vafotidan keyin o‘g‘illari va shogirdlari yozishgan. 
Uning asarlari ichida eng mashhuri “Kitob al-Fusul” (“
Aforizmlar
”) kitobi 
bo‘lgan. Gippokrat asarlari G‘arb va SHarq shifokorlari qo‘lida mo‘‘tabar 
qo‘llanma bo‘lib keldi. 
Gippokrat tibbiyotni kohinlar ta’siridan qutqardi va uning mustaqil 
rivojlanish yo‘llarini ta’rifladi, Tashqi muhit omillarini (
iqlim, tuproq, suv, 
kishilarning hayot yo‘sini, mamlakat qonunlari va boshqa
) odamning 
jismoniy va ruhiy xususiyatlarining shakllanishiga ta’siri jihatdan ajratdi. 
Gippokrat tibbiyot geografiyasiga asos soldi. Kasallik etiologiyasi (
kasallik 
sababi
) va uni aniqlash (
diagnostika
) masalalarini, davolash tizimini ishlab 
chiqdi. SHifokor xulq-atvorining qisqacha ta’rifi bilan qasamyod 
(“Gippokrat qasamyodi”) 
matnini yozgan. Gippokratni tibbiyotning otasi 
deb ataydilar. 
Demokrit 
(mil. av. 460-370) atomistik nazariya asoschilaridan biri. 
Falsafa, mantiq, fizika, matematika, texnika, axloq, musiqa kabi sohalarda 
asarlar yozgan. Demokrit ta’limotiga ko‘ra, tabiat ob’ektiv ravishda mavjud. 
Tabiatdagi barcha narsa va hodisalar bo‘linmas zarralar-atomlardan tashkil 
topgan. 
Atomlar eng mayda, bo‘linmas va o‘zgarmas, boqiy, moddiy zarralar 
bo‘lib, fazoda doimo har tomonga harakat qiladi. Zarralarning har xil 
qo‘shiluvidan turli narsalar vujudga kelgan. Hatto odamning joni ham eng 
nozik harakatchan atomlardan tashkil topgan. Atomlar hajmi, shakli, tartibi 
va holati bilan bir-biridan farq qiladi; sifat jihatdan esa bir xil, ya’ni rang, hid, 

---

maza kabi sifatlar atomga tegishli bo‘lmay, balki sub’ekt sezgi organlari 
mahsulidir. 
Atomlar bilan bir qatorda vakuum- bo‘shliq mavjud. Atomlar harakati 
tasodifiy bo‘lmay, muayyan qonuniyatlarga bo‘ysungan holda sodir bo‘ladi. 
Harakatni materiyadan ajratish mumkin emas. Atomlar harakatining vaqt 
nuqtai nazaridan boshi yo‘q, u abadiy. Demokrit olam cheksiz va abadiy, 
dunyolar vujudga kelib, yo‘q bo‘lib turadi, jon ham moddiy va tana bilan 
birga o‘ladi degan fikrlarni ilgari surdi. 
Bilish nazariyasida Demokrit moddiy olamni bilish va haqiqatga 
erishish mumkinligini ta’kidladi, bilish jarayonida sezgi va tafakkur 
ahamiyatini ko‘rsatdi. Uningcha, sezgilarimiz (
ko‘rish, eshitish, maza bilish) 
orqali olingan bilim «qorong‘i», u olamning mohiyatini ochib bera olmaydi. 
Aql opqali olingan bilim «yorug‘», haqiqiy bilimdir. Demokrit ilgari surgan 
g‘oyalar uzoq yillar davomida fan rivojiga ta’sir ko‘rsatdi.