4. To'liq ochlik davrlari; ochlikning har xil davrlarida modda almashinuvi
va fiziologik junksiyalarning o'zgarishlari.
5. To'liq bo'lm agan va qisman ochlik. Oqsil va oqsil-kaloriya
yetishmovchiligi.
6. Vitaminlar almashinuvi buzilishlari: giper
gipo
-
va avitaminozlar,
ularning asosiy shakllarining namoyon bo ‘lishi.
7.
Erta yoshdagi bolalarda ochlik xususiyatlari.
Annotatsiya
A so siy a lm a sh in u v p a to lo g iy a si o rg an izm da doim o kechuvchi
hayotiy muhim funksiyalarni saqlashga qaratilgan metabolik jarayonlar
intensivligi o‘zgarishlarini aks ettiradi. Asosiy
almashinuv patologiyasi
quyidagilarda kuzatiladi:
- qalqonsim on bez giperfunksiyasi - gipertireozda (100-150 %
gacha) va tireotoksikozning muhim tashxisiy belgisi b o iib hisoblanadi;
- g ip o fiz g ip e rfu n k s iy a s id a : g ig a n tiz m v a a k ro m e g a liy a d a
(gipofizning eozinofflli adenomasi) somatotropinning ortiqcha bo iish i
anabolik jarayo nlam i faollashtirib, asosiy alm ashinuvning oshishiga
olib keladi;
- b u y ra k u s ti b e z i m a g 'iz q a tla m i g ip e rfu n k siy a s id a :
feoxrom atsitom ada adrenalinning ortiqcha b o 'lis h i y urak qisqarish
sonini kuchaytirib va tezlashtirib asosiy almashinuvni stimullaydi;
- jinsiy bezlar giperfunksiyasida: testosteron va progesteronlaming
ortiqcha b o iis h i erkin oksidlanishni faollashtiradi
va bu orqali asosiy
alm ashinuvni kuchaytiradi;
- m e’da osti bezi olib tashlanishida. Insulin funksiyasining to‘xtashi
keton tanachalarining to ‘planishi va oksidlanishning fosforlanishdan
ajralishiga olib keladi;
- isitma, intoksikatsiya, infeksion-allergik kasalliklarda. Mexanizmi:
oksidlanishning fosforlanishdan ajralishi, endotoksinlar ta’siri;
- yurak yetishmovchiligida. Mexanizmi: gipoksiya va giperkapniya
natijasida nafas va qon aylanish a ’zolarining ishi kuchayadi,
bu asosiy
alm ashinuvning 3 0 -5 0
%
gacha oshishiga olib keladi;
- xavfli o ‘sm aning oxirgi bosqichlarida. M exanizmi: makroergik
birikm alarning kuchli parchalanishi;
- anemiyalarda. M exanizm i: asosiy alm ashinuvning m etabolizm
toksik mahsulotlari ta ’sirida kuchayishi; yurak va nafas a ’zolari ishining
kuchayishi.
Asosiy almashinuv quyidagi holatlarda kamayadi:
- qalqonsim on bez gipofunksiyasi - g ip otireo zda (m iksedem a,
k retin iz m ) h u ja y ra m ito x o n d riy a la rid a o k s id la n is h ja ra y o n la rin i
stimullovchi tiroksin ishlab chiqarilishi kamayishi natijasida;
- g ip o fiz g ip o fu n k s iy a s id a . T ire o tro p in v a k o rtik o tro p in
m iqdorining k am ayish ida (gip o p itu itarizm ) issiq lik h o sil b o 'lis h i
ozayadi;
- buyrak usti bezi gipofunksiyasida. Masalan,
tuberkulezda buyrak
usti bezining ikki tom onlam a shikastlanishi energetik jarayonlarning
pasayishiga va asosiy almashinuvning kam ayishiga olib keladi;
- jinsiy bezlar gipofunksiyasida. K astratsiya, jin siy bezlarning
y e ta rli riv o jla n m aslig i, k lim aks h u jay rad a e n e rg e tik jara y o n la rn i
kamaytiradi;
- in su lin k o ‘p h o sil b o 'lis h id a . In su lin m u sh a k q isq a rish in i
susaytiradi, oksidlanishning fosforlanish bilan birga
kechishini oshiradi,
bu issiqlik ishlab chiqarilishini kamaytiradi;
- uzoq m u d d atli o c h lik d a - en erg iy a s a r f b o ‘lis h in i k e sk in
cheklaydigan m exanizm lar ishga tushadi.
Ochlik
ovqat m oddalarini butunlav voki yetarli hichmacligi ,,ior
tarkibining yoki o 'z la sh tirilish in in g keskin b u zilish i bilan b o g 'liq
bo‘lgan organizm holatidir (Veselkin P. N., 1977). Ochlik fiziologik va
patologik bo'lishi mumkin. Fiziologik ochlik sut emuvchi hayvonlarda
(yum ronqoziq, ayiq, tip ra tik a n va b .) qish k i u y q u p ay tid a, q u r t-
qumursqalarda, baqa, baliq,
sovuqda dong qotgan holatda; hayvonlar
migratsiyasi davrida uchraydi. Patologik ochlik oziq-ovqat bo'lmasligi,
yetishm asligi, tarkibining o'zlashtirilishining (organizm da patologik
o'zgarishlar) buzilishi natijasida hosil bo'ladi. Ochlik sabablari tashqi
va ichki b o 'lis h i m um kin. Tashqi yoki ekzogen - oziq-ovqatning
b o 'lm aslig i, yetarli ovqatlanm aslik, ovqat sifatining buzilishlaridir.
B unda m uhim rolni ijtim o iy om illar o 'y n a y d i. Ichki yoki endogen
sabablar ovqat moddalari o'zlashtirilishining buzilishiga olib keluvchi
ovqat hazm qiluvchi
tiz im lar k asalliklari, in fek sio n k asallik lar va
boshqa jarayonlar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Jum ladan, bemorda
o c h lik o rg an iz m g a o v q a tla rn in g k iris h ig a m e x a n ik t o 's i q h o sil
bo'Iganda (qizilo'ngach, m e’da bo'yni torayishi va h.k.), infeksiya va
in to k sik a tsiy a la rd a , e n d o k rin va ru h iy k a s a llik la rd a riv o jla n ish i
mumkin.
O chlik turlari: to 'liq va m utloq; to 'liq b o 'lm ag an ;
qism an yoki
m iqdoriy bo'lishi mumkin.
To‘liq ochlik ovqatning butunlay qabul qilinmasligida, ammo suv
q a b u l q ilin g a n d a riv o jla n a d i; m u tla q o c h lik su v ham qabul
qilinmaganda rivojlanadi; to ‘liq b o im ag an miqdoriy ochlik (ovqatning
y e ta rli b o ‘lm a s lig i), o rg a n iz m g a tu sh a d ig a n o v q a t k a lo riy a si
sarflanishga nisbatan kam b o iis h id a uchraydi. Q ism an yoki sifatiy
o c h lik d a o v q a t k a lo riy a s i o rg a n iz m
tala b ig a m os k e la d i, am m o
ovqatning ayrim zarur kom ponentlari (oqsil, y o g ‘lar, karbonsuvlar,
vitam inlar) organizm ga yetarli m iqdorda tushmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
