O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Integratsiya amalga oshirilishi lozint boHgan fanlar
1. Gematologiya.
2. Bolalar kasalliklari va ichki kasalliklar propedevtikasi.

---

YU RA K -TO M IR TIZIM I PATOFIZIOLOGIYASI
I MAVZU:
Yurak yetishmovchiligi
M ashg‘uIot m aq sad i. Talaba quyidagilam i bilishi kerak:
1) z o ‘riq is h v a m io k a rd s h ik a s tla n is h i b ila n b o g ‘liq y u ra k
yetishmovchiligining sabablari va asosiy patogenetik mexanizmlari;
2) m utlaq va nisbiy koronar yetishm ovchiligi (YUIK, m iokard 
infarkti) to‘g ‘risida tushunchalar;
3) yurak yetishm ovchiligidagi kom pensator va dekom pensatsiya 
mexanizmlari;
4) yurak shikastlanishining nokoronarogen shakllari to ‘g ‘risida 
tushinchalar;
5) kalam u sh d a ta jrib a v iy m io k ard in fa rk ti (E M I) va k oronar 
yetishmovchiligini chaqirish va ularda EKG o ‘zgarishlarini tahlil qilish.
AUDITOR!YAD AN TASHQARI MUSTAQIL TAYYORLANISH
Kichik kurslardagi fanlar bo ‘yicha asos biUmlar darajasini tekshirish
1. Yurak mushaklari tuzilishining xususiyatlari.
2. Yurak mushaklarida elektrik potensiallaming hosil bo ‘lish mexanizmi.
3. Miokard fiziologik ishchi gipertrojiyasining mohiyati.
4. Yurakning qon bilan ta ’minlanishi (koronar qon aylanishi) xususiyatlari.
5.
Yurakni zarb va daqiqa hajmi (YUZH, YUDH) nima?
6. Frank - Starling refleksi nima?
7. K ardiom iotsitlarning energiya bilan ta 'minlanishi qanday amalga
oshiriladi?
8. Kardiomiotsitlar qisqarishida kalsiy nasosining roli nimadan iborat?
Mushak qisqarishlari ximizmi.
9. Yurak bo ‘Imasi natriyuretik omili (BNO) va uning suv-tuz gomeostazidagi roli.
Asosiy
o‘quv savoJIari
1. Yurak yetishmovchiligini (YUYE) chaqiruvchi sabablar va sharoitlar.
2. YUYE tiplarining tasnifi.
3. «Hajm bilan zo'riqish» va «bosim bilan zo'riqish» nima?
4. YUYE ning zo'riqish bilan bog'liq sabablari va mexanizmlari.
5. YUYE ning miokard shikastlanishi bilan bog 'liq sabablari va mexanizmlari.
6. YUYE ning gemodinamik ko ‘rsattichlari va belgilari.
7. Nokoronarogen va koronarogen yurak yetishmovchiligi sabablari va
sharoitlari.

---

8. Yurak ishemik kasalligining (YUIK) etiologiyasi va patogenezi.
9. Miokard infarkti etiologiyasi va patogenezi, unga xos EKG о ‘zgarishlari.
10. YUYE kompensator mexanizmlari. Tonogen va miogen dilatatsiya.
Taxikardiya, miokard gipertrofiyasi va ularning ahamiyati.
11. Gipertrojiyalangan yurakning dekompensatsiyasi sabablari.
A n n o ta tsiy a
Yurak yetishm ovchiligi deb, yurakning m e’yor gem odinam ikani 
saqlash uchun kerak b o ig a n qonni kam m iqdorda chiqarish holatiga 
a y tila d i. B u n d a y h o la t h a tto tin c h v a q td a h am (« tin c h h o la td a
y e tish m o v c h ilik » ) yoki faqat jism o n iy z o ‘riq ishd a (« zo ‘riqish dan
y e tis h m o v c h ilik » ) k u z a tilis h i m u m k in . Y urakning qon h ay d a sh
funksiyasi buzilishiga uning qisqaruvchanlik xususiyatining bevosita 
buzilishi bilan bog‘liq bo‘lmagan har xil holatlar ham (klapanlar poroki, 
yuqori darajada bradikardiya va h. k.) olib kelishi mumkin. Tor m a’noda 
yurak yetishm ovchiligi deganda uning qisqaruvchanlik xususiyatining 
kam ayishi (m iokard yetishm ovchiligi) tushiniladi.
Y u r a k
y e tis h m o v c h ilig i 
t i p l a r i n i n g
t a s n if i. 
Y urak 
yetishm ovchiligining 3 patofiziologik turini ajratish mumkin.
1. Z o ‘riqishdan yetishm ovchilik (zo ‘riqish bilan bog‘liq shakli), 
b u n d a q is q a ru v c h a n lig i m e ’y o r b o ‘lg an y u rak k a o rtiq c h a ta la b
yuklanadi. Yurak yetishm ovchiligining zo‘riqish bilan bog‘liq shakli 
o‘z navbatida 2 turga bo‘linadi: 1) yurak bo‘shliqlarida qon hajmining 
k o ‘p a y ish i o q ib atid a («hajm » b ila n z o ‘riq ish ); 2) qonning y u rak
b o ‘sh liq larid an chiqib ketishiga b o ‘lgan yuqori qarshilik oqibatida 
(«bosim » bilan zo‘riqish).
B irinchisi jism oniy ish vaqtida; klapanlar yetishmovchiligi bilan 
b o g ‘liq y u rak poroklarida kuzatiladi. Yurak poroklarida qon uning 
b o ‘shliqlariga nafaqat diastola vaqtida tushadi, shu bilan bir qatorda 
k la p a n la rn in g t o ‘liq y o p ilm aslig i n a tija sid a, yurakdan h aydalgan
q on n in g b ir q ism i ham q ay tad i. Ikkin ch i tu ri yurak tesh iklarin ing
torayishi natijasida rivojlanadi. Masalan, u o ‘pka arteriyasi, aorta teshigi, 
bo‘lm acha-qorincha orasidagi teshiklar torayishida uchraydi. Yurakdan 
qon
c h iq is h ig a
q a rs h ilik n in g
k o ‘p a y ish i 
g ip e rto n iy a , 
generalizatsiyalangan arterioskleroz, pnem osklerozlarda ham yuzaga 
keladi.
2. M iokard shikastlanishi bilan b o g ‘liq yurak yetishm ovchiligi 
(y u ra k y e tis h m o v c h ilig in in g m io k a rd ia l s h a k li) in fe k s iy a ia r, 
intoksikatsiyalar, gipovitaminozlar, allergik va autoallergik jarayonlarda

---

u c h ra y d i. M io k a rd sh ik a s tla n is h i u c h u n u n in g q isq a ru v c h a n lik
funksiyasining keskin kamayishi xarakterli bo'lib, u qisqaruvchanlikni 
ta’minlovchi m iokard oqsillarining kamayishi natijasida yuzaga keladi.
3. 
Yurak yetishmovchiligining aralash shakli miokard shikastlanishi 
va yurak zo ‘riqishining birga qo'shilishi bilan tavsiflanadi. M asalan, 
revm atizm da y a llig 'la n is h jarayoni n a tija sid a yu rak m ushaklari va 
klapanlarining shikastlanishi, buzilishlari kombinatsiyalanishi mumkin. 
Yurak yetishm ovchiligining bu v arian ti, shuningdek yurak m ushak 
tolalarining d istro fik o'zg arish i yoki o 'lis h i natijasida, so g ' qolgan 
tolalam ing z o 'riq ib ishlashidan ham kelib chiqishi mumkin.
Rivojlanish xarakteriga va tezligiga qarab yurak yetishmovchiligi 
o 'tk ir ham da surunkali bo'lishi mumkin.
O 't k i r y u ra k y e tis h m o v c h ilig i b ila n b o g 'l iq qon a y la n is h i 
y e tis h m o v c h ilig i m io k a rd q isq a ru v c h a n lik x u su s iy a tin in g o 't k i r
zaiflashib k etish i, m asalan, m iokard infarkti (M I), o 'p k a arteriyasi 
emboliyasi, perikard bo'shlig'iga qon quyilishi (perikard tamponadasi), 
paroksizm al tax ik ard iy a, karotid sin u sidan p ato lo g ik refleks h o sil 
bo'lishi bilan b o g 'liq qorinchalar fibrillyatsiyasi natijasida kelib chiqadi. 
K o 'p in c h a o 'tk ir yu rak yetish m ov ch ilig ida bem orning h olati shok 
m anzarasini eslatadi va u «kardiogen shok» deyiladi.
Q o n a y la n is h in in g su ru n k a li s h a k li qon a y la n ish tiz im in in g
p r o g re s s iv la n u v c h i 
k a s a llik la rid a
(a te ro s k le ro z , 
k o ro n a r 
y e tish m o v c h ilig i, g ip erto n iy a k a sallig i, y u rak poroklari va h. k.) 
rivojlanadi.
Qon aylanishining surunkali yetishm ovchiligining 3 bosqichi farq 
qilinadi.
B irinch i, b o sh la n g 'ic h (kom pen sirlan gan ), y ashirin bosqich; u 
fu k sio n a l z o 'r i q i s h u su lla ri y o rd a m id a a n iq la n a d i. Bu v a q td a
organizm ning kislorodga nisbatan talabi oshadi, ammo qon aylanish 
apparati ishlayotgan organlarni yetarli darajada qon bilan ta ’m inlay 
o lm a y d i — g ip o k s iy a riv o jla n a d i. B e m o rn in g ish la sh q o b iliy a ti 
cheklangan b o 'lad i.
Ik k in c h i, y a q q o l riv o jla n g a n q o n a y la n ish i y e tish m o v c h ilig i 
bosqichi bemorning tinch holatida gemodinamikaning buzilganligi bilan 
tav siflan ad i. K o m p ensator m exanizm larning ishga tushishi tu fayli 
org an iz m n in g h a y o t-fa o liy a ti uzoq m u d d at d av o m id a saq lan ish i 
m u m k in . K o m p e n s a ts iy a r e z e rv la rin in g h o ld a n to y is h i b ila n o q
dekom pensatsiya fazasi rivojlanadi. Ish qobiliyati keskin cheklangan 
bo'ladi.

---

U c h in c h i, d e k o m p e n s a ts iy a la n g a n b o sq ich — k o m p en satsiy a 
mexanizmlarining barbod bo'lishi, gemodinamikaning chuqur buzilishi, 
m odda alm ash inuv i va ham m a org an lar fu n k siy a la rin in g tu rg ‘un 
o'zgarishlari hamda ish qobiliyatining yo'qolishi bilan tavsiflanadi.
Bundan tashqari y urak yetishm ovchiligi chap va o'ng qorincha 
h a m d a k o m p en sirla n g an (y a sh irin ) va su b k o m p en sirlan g an yoki 
dekom pensirlangan (yaqqol k o ‘rinib turadigan) xillarga bo'linadi.
Y u rak yetishm ovchiligining gem odinam ik ko4rsa tk ic h iari
1. Zarb indeksi (ZI) - zarb hajmini tana yuzasiga nisbati - sog'lom
odam larda 45 -5 5 m l/m 2 ni tashkil qiladi. Qon aylanishining yaqqol 
y e tish m o v c h ilig id a ZI d ekom p ensatsiy a o g ‘irlik darajasig a qarab 
parallel o'zgaradi.
2. Yurakning daqiqalik hajmi (YuDH) va yurak indeksi (Yul) yurak 
yetishmovchiligida asosan kamayadi, ammo sistolik indeks ko'rsatkichi 
kabi keskin darajada kamaym aydi.
Qon aylanishi surunkali yetishmovchiligining dekompensirlangan 
s h a k lid a , ayn iqsa o 't k ir y u ra k y e tish m o v c h ilig id a YuDH va Yul 
m iokard qisqaruvchanlik xususiyatining zaiflashishi va vena qonining 
y u ra k k a
q a y tis h in in g
k a m a y is h i, 
d ia s to la
fa z a s id a y u rak
bo'shliqlarining to 'liq to'lm asligi natijasida kamayadi. O 'tk ir miokard 
infarktida YuDH 50% va undan ko'proqqa kamayishi mumkin, o'lim
xavfini tug'dirishi mumkin.
3. Qon aylanishi yetishmovchiligining hamma shakllarida qon oqish 
v a q ti (Q O V ) u n in g d a ra ja s ig a q a ra b p ro p o rsio n al o shadi ham da 
d ek o m p en satsiy ad a 60 so n iy a va undan k o 'p ro q n i tash k il qilishi 
m um kin (m e’yorida 20 -2 2 soniya).
Q O V ning k atta va k ich ik qon aylanishida o 'z g a rish i yurakdan 
otiladigan qon miqdoriga bog'liq: u qancha k o 'p bo'lsa, QOV shuncha 
kam bo'ladi. Yurak yetishmovchiligida undan otiladigan qon (zarb hajm 
va YuDH) yuqorida ko'rsatilganidek kamayadi va tabiiyki natijada QOV 
oshadi.
4. Q O V ning o sh ishi va qonning kapillar o 'z a n id a n o'tish in in g
sekinlashishi 0 2 ning to'liqroq utilizatsiya qilinishiga olib keladi, vena 
q o n id a 0 2 m iq d o rin in g k a m a y is h i va u n in g u tiliz a ts iy a la n is h
koeffitsiyentining ( 0 2U K ) oshishi shundan dalolat beradi.
Arterial qon 0 2 - vena qoni 0 2
0 2U K = ---------------- — -----------------------------------------------------------
Arterial qon O,

---

18 hajm