A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

5.20 - rasm. Ketma – ket qo‘zg‘atishli motorda iste’mol kuchlanishini 
o‘zgartirishning mexanik xarakteristikalari 
Ketma – ket qo‗zg‗atishli motorlar aksariyat kuchlanishni o‗zgarmas tok 
manbaidan oladi, yoki rostlanmaydigan kuchlanishli o‗zgarmas tok manbaidan 
oladi. Bu holda motor klemmalaridagi kuchlanishni rostlash kengli impulsli 
rostlash usuli bilan amalga oshirish maqsadga muvofiq bo‗ladi. Ketma – ket 
qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok motori bo‗lgan, kuchlanishni kengli impulsli rostlagich 
yordamida rostlanuvchi elektr yuritmaning soddalashgan sxemasi 5.21 - rasmda 
ko‗rsatilgan. 
5.21 - rasm. Rostlanuvchan ketma – ket qo‘zg‘atushli motori kengli 
impulsli kuchlanish rostlagichli elektr yuritma sxemasi 

---

157 
Ko‗rilayotgan motorlarda qo‗zg‗atish oqimini o‗zgartirish yakor chulg‗amini 
qarshilik bilan shuntlash yordamida amalga oshirish mumkin (5.22 a - rasmga 
qarang). Bunda qo‗zg‗atish toki quyidagiga teng bo‗ladi.
I
q 
= I
ya
 +U/R
sh
, 
Ya‘ni bu tok motor yuklamasiga bog‗liq bo‗lmagan tashkil etuvchiga ega 
bo‗ladi. Unda motor aralash qo‗zg‗atishli xususiyatiga ega bo‗ladi: mustaqil va 
ketma – ket. Mustaqil qo‗zg‗atish hisobiga mexanik xarakteristikalar katta 
bikirlikka ega bo‗ladi va ordinata o‗qini kesib o‗tadi. Bu usul bilan rostlashning 
taxminiy mexanik xarakteristikalari 5.22 b - rasmda ko‗rsatilgan. Yakorni 
shuntlash pasaytirilgan turg‗un tezlikni hosil qilish imkonini beradi (motor valida 
yuklama bo‗lmaganda ham). Berilgan sxemada motorning ω >ω
01 
yoki ω >ω
02
tezligida rekuperativ tormozlanish rejimiga o‗tish imkoniyati tug‗iladi. 
Ko‗rilayotgan rostlash usulining sezilarli kamchiligi uning tejamli emasliligi, ya‘ni 
shuntlash qarshiliklaridagi katta energiya yo‗qotishlaridir.