144
Tiristorli elektr yuritmaning eng ko‗p qo‗llaniladigan kuch sxemalari 5.10 –-
rasmda ko‗rsatilgan. 5.10 a va 5.10 b sxemalar reverssiz
elektr yuritmalarga
tegishli. Bu sxemalarda iste‘mol kuchlanishining qutbi va yakor zanjiridagi tok
yo‗nalishi o‗zgarishi mumkin emas.
Agar yuritma uzluksiz tok rejimida ishlayapti deb tasavvur qilsak (L
d
),
mexanik xarakteristikalar bir – biriga parallel bo‗lgan og‗ma to‗g‗ri chiziqlar
ko‗rinishida bo‗ladi. Bunda to‗g‗irlangan kuchlanish kamayishi bilan ( α burchak
oshishi bilan) ω
0
ham kamayadi.
Bu holatda mexanik xarakteristikalar (5.5) asosida kelib chiqqan quyidagi
formula bilan chiziladi:
-
(5.21)
Yakor
zanjiri induktivligi L
d
chegaraviy qiymatlarida, momentning kichik
qiymatlarida (yakor toki) – I
cheg
chegaraviy chizig‗idan chaproqda – mexanik
xarakteristikalar chiziqliligini yo‗qotadi va yuqoriga qarab qiyshayadi. Bu uzuqli
tok zonasiga o‗tish natijasi bo‗ladi. Uzluksiz tok chegarasini
aniqlovchi chiziq
(5.20) formula bilan aniqlanadi.
Tokning uzuqli zonasini kamaytirish hoxishi bo‗lsa, motor yakori bilan
ketma – ket ravishda silliqlovchi drossel ulanadi. Bu drosselning induktivligi
quyidagi formula bilan aniqlanadi:
L
d
,
(5.22)
Bu yerda I
cheg
- ω = 0 bo‗lgandagi chegaraviy tokning qiymati.
TO‘ – D reverssiz yuritmasining mexanik xarakteristikalari ordinata o‗qini
kesib o‗tmaydi, chunki reverssiz sxemalarda tok yo‗nalishini o‗zgartirish mumkin
emas. Natijada rekuperativ tormozlanish rejimi bo‗lmaydi. TO‘ – D tizimi
145
reverssiz yuritmalarda motorning aylanish yo‗nalishini o‗zgartirish uchun
motorni
qo‗zg‗atuvchi chulg‗ami toki yo‗nalishini o‗zgartiradi.
M – ω maydonning barcha to‗rtala kvadratlarida ishlaydigan elektr
yuritmani hosil qilish uchun reversli tiristorli o‗zgartirgichidan foydalanish
mumkin. Bu o‗zgartirgich yakor tokining ikki tomonlama o‗tishini ta‘minlaydi.
Reversli tiristorli o‗zgartirgichlar ikki guruh tiristorlariga ega, ular bir –
biriga
qarama – qarshi parallel ulanadi. Eng ko‗p ishlatiladigan reversli tiristorli elektr
yuritma sxemasi 5.10 v - rasmda ko‗rsatilgan. Bu sxemada ikkita tiristorli
o‗zgartirgich bor: UZ(old) va UZ(orq). Ularning xar biri uch fazali ko‗prikli sxema
bo‗yicha yig‗ilgan, va o‗zgartirilgan tok tarafidan bir – biriga qarama – qarshi
qutblari bilan o‗zaro parallel ulangan. Ikkala guruhdagi
tiristorlarga bir vaqtda
ochuv impuls berish mumkin emas, bunda qisqa tutashuv yuz berishi mumkin.
Shuning uchun berilgan sxemada UZ(old) va UZ(orq) tiristorlar guruhidan faqat
bittasi ishlashi mumkin; ikkinchi guruh esa yopiq bo‗ladi (akslanuvchi
impuls
olinadi). Bunday reversli sxema tiristorlar guruhini aloxida boshqarish sxemasi
deyiladi.
Alohida boshqarishda faqat aytilgan paytda tok o‗tkazishi kerak bo‗lgan
tiristorlar guruhi ulanadi. Bu guruhni tanlash yuritma motorining aylanish
yo‗nalishini tanlashga bog‗liq bo‗ladi, ya‘ni «oldinga» yoki «orqaga», va yuritmani
ish
rejimiga; harakat rejimini, yoki rekuperativ tormozlanish rejimini. Shunga
ko‗ra kerakli guruhni tanlashni jadval ko‗rinishida keltirish mumkin. (5.2 - jadval).
5.2.- jadval.
Xarakat
yo‗nalishi
Ish
rejimi
Harakat
tormoz
Oldinga
UZ(old)
UZ(orq)
Orqaga
UZ(orq)
UZ(old)
Boshqaruv tizimlarida tiristorlarning kerakli guruhini tanlash va ulash
avtomatik tarzda mantiqiy ulash qurilmasi MUQ orqali amalga oshiriladi. MUQ
avtomatik tuzilmaning tuzilish prinsipi 5.14 - rasmda ko‗rsatilgan.
146
Yuritma «oldinga» harakat rejimida ishlagandagi yakor toki yo‗nalishini
musbat deb qabul qilamiz. ω
vaz.
Tezlikning musbat signali berilganda («oldinga»
harakatga mos kelganda) va tezlik bo‗yicha hato signal bo‗lganda,
MUQ ga tok
rostlagichdan kelayotgan signal (+) ishoraga ega bo‗ladi. Bunga mos ravishda
MUQ K(L) elektron kalitni yoqadi va UZ(old) tiristorlar guruhiga ochuvchi
impulslar beriladi. α
old
boshqarish burchagi avtomatik rostlash tizimi orqali
tanlanadi va o‗rnatiladi.
Bu burchak R
I
tok rostlagich chiqishidagi signalga
moslashtiriladi. Har ikkala IFBT (old) va (orq) o‗zaro kelishgan holda ishlaydi,
bunda burchaklar yig‗indisi π ga teng bo‗lishi kerak bo‗ladi.
α
old
+ α
orq
= π
(5.23)
Do'stlaringiz bilan baham: 
