A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

5.2 - rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motori tabiiy mexanik 
xarakteristikasi 
 
Ko‗rilayotgan motorlar uchun tabiiy mexanik xarakteristikaning bikirligi β juda 
katta va quyidagiga teng: 
(5.11) 
Mustaqil qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok motori mexanik xarakteristikasi, ordinata 
o‗qini ideal erkin aylanish tezligi nuqtasida (ω
0
) kesib o‗tuvchi to‗g‗ri chiziqdan 
iborat, uning kattaligi
= 
(5.12) 
(5.11)ni inobatga olib doimiy qo‗zg‗atish oqimi bo‗lganda mexanik xarakteristika 
uchun qulay ifodani hosil qilamiz. 
ω
=
(5.13) 
Mustaqil qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok motori tezligini rostlash uch usul bilan 
amalga oshiriladi. 
1.
Yakor zanjiriga qo‗shimcha qarshilik kiritish bilan; 
2.
Yakor zanjirini ta‘minlovchi kuchlanishni o‗zgartirish bilan (bunda
qo‗zg‗atish oqimi doimiy); 
3.
Qo‗zg‗atish tokini o‗zgartirish bilan ya‘ni motor magnit oqimini o‗zgartirish 
bilan. 

---

128 
5.3 - rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motori reostatli mexanik 
xarakteristikalari 
Yakor zanjiriga qarshilik kiritish bilan erkin aylanish tezligi 
o‗zgarmas 
bo‗lib qolaveradi, faqat mexanik xarakteristikalarining og‗ishi o‗zgarib boradi, 
ya‘ni ularning bikirligi kamayib boradi (5.3 - rasmga qarang). Tezlikni rostlashni 
bu usuli bugungi kunda qo‗llanilmaydi, chunki qo‗shimcha qarshilikni kiritish 
unda ancha energiya yo‗qotishlarga sabab bo‗ladi. 
Mustaqil qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok motorlari tezligini rostlashning asosiy 
usuli motor yakoriga beriladigan kuchlanishni rostlashdir. 
Bunda tezlik o‗zgarishi asosiy tezlikdan (nominaldan) pastga qarab ketadi va 
tabiiy xarakteristika bilan aniqlanadi (5.4 - rasm). Yakor kuchlanishi kamaytirilishi 
bilan erkin aylanish tezligi
ham kamayadi, mexanik xarakteristika bikirligi esa, 
o‗zgarmas bo‗lib qoladi. Iste‘mol kuchlanishni nominal qiymatidan oshirishga 
ruxsat berilmaydi, bu kollektor kontaktlarida ulanishning sustlashishiga olib kelishi 
mumkin. 
Rostlashning ravonligi, rostlashdagi energiya yo‗qotishlarning yo‗qligi va 
mexanik xarakteristiklar yuqori bikirligi, bu usulda rostlashning asosiy 
afzalliklaridir. 

---

129