сўнг бола айтилаётган ҳодиса тасвирланган расмни кўрсатиши
лозим. Бундан ташқари қуйидагиларни кўрсатиш сўралади: ол-
махоннинг момиқ думи, қиз қаерда сакраяптн, югуряпти, ёзяп-
тн, сирпанчиқ учяпти ва ҳоказолар.
Кейин битта гапда келган 1—2—3 та изчил ҳаракатларни
бажаришни ўз ичига олувчи сўз шаклидаги буйруқларни бажа-
риш усулидан фойдаланилади. Масалан, «Тур, стол ёнига бор,
ўйинчоқларни ол .ва полга. қўй. Коптокни ол, полга.ур ва мен-
га бер».
Сўнг болаларнинг грамматик структураларни тушунишлари
аниқланади.
1. Бирлик ва кўпликдаги огларни тушуниш. Болага пред-
метли расмлар кўрсатилади, уди таниш ва кўрсатиш кўникма-
си аниқланади:' машина қаерда,. машиналар қаерда, қўғирчоқ
қаерда, олма қаерда, олмалар қаерда ва ҳоказолар.
2. Кичрайтириш-эркалаш суффиксига эга бўлгг^н сўзларни
тушуниш. Болага предметли расмлар кўрсатилади ва қуйй-
дагиларни кўрсатиш кўникмаси аНиқланадй: сто.л қаерда,
ўйинчоҳли столча қаерда, қошиқ қаерда, қошиқча қаерда,
қуён қаерда, қуёнча қаерда ва ҳоказолар.
3. Боғланган нутқ мазмурқни тушуниш. Бу бўлймда шеърқй
ва дарақ гапли текстлар мазмунини тушуниш текшириладй.
Бунинг учун болаларга шеърий теқст таклиф қилинадй.
Нутқнинг тўлиқ ривожланмаганЛигига эга бўлган мактаб-
гача ёшдаги болаларнинг импрессив нутқини чуқур
текшириш
психолого-логопедик текшқришнинг умумий системасида ТЗола-
лдрнинг пассив луғэтинй’ ва шунингдек, улар руҳий фаолия-
тининг баъзи томонлари ҳолатини аниқлашга ёрдам беради,
чунки мантиқий идрок инсоннинг мураккаб специ.фик перцеп-
тив-фиқрий фаолияти бўлиб ҳйсобланади.
;Импрес?нв нутқ боланинг кишилар билан алоқа боғлашига
ва фарлиятига таъсир. қила!ди,' нўтқий ва нутқий бўлмаган
дар.акатларни рёжалаштирйцц қуроли бўДиб. қайдонга диқади.
■"Экснрессйв нутқни
текШириш методикасй
Бола болалар нутқ боғчасига -қабул Қидннгач, логопед уни
бир ой давомида тёкширади. кейинчалйк текшириш натижала-
ри коррекцион-логопедик таъсир жараёнида яна аниқлашти-
рилади.
i
Кплянинс-мудмадд ялпиягига КИрИШИНИ ТвКШИрИШ
Н утқнй н г т ў л и қ р и в р ж л а н м а га н л и г и га э г а б ў л га н м а к т а б -
г^ча тар б и я ёш йдаги б о л а л а р б и л ан бирийни
у ч р аш у в д а л ого-
п ед а л б а т т а б олан и н г а л о қ а г а қ а н д а й кирй ш и ш и ни ' а н и қ л ай -
ди (осрну қи.йин ёки ҳ.айиқиб, қўрқ и б , негативизм )..
Бундан ташқари бРланинг ў з .тенгдошлэри билан қандай
нутқий алоқага киришй ҳам текширйладй1: бошҚалар бйлан
осон нутқий алоқа ўрнатади, тез-тез ёки камдан-кам уришади,
иутқий алоқага киришишда ташаббускор ёки пассив, нутқий
алоқага киришиши турғун.
Нутқий^ўзшагап могирикани текшириш
Логопед болага сўз инструкцияси ва тақлид бўйича қуйи-
даги вазифаларни бажаришни таклиф қилади:
— вазифа бўйича иккала оёқда ёки бир оёқда югуриш,
сакраш;
— юриш, югуриш, сакрашда сигнал бўйича тўхташ;
— бир оёқда, сўнг иккинчи оёқда саноқ остида туриш;
— логопедга коптокни отиш ва уни илиб олиш;
— полда ётган обруч ичига иккала оёқ
учида сакраб ки-
риш ва ундан сакраб чиқиш;
— қўлда байроқчаларни ушлаган ҳолда қўлнн қуйидаги
сўз буйруқларига амал қилиб ҳаракатлантириш: олдинга, ор-
қага, юқорига, пастга;
— чўккалаб ўтирган ҳолда полда коптокни у қўлдан бу
қўлга юмалатиш, сўнгра коптокни кўтариб, ўриндан туриш;
— югуриш вақтида коптокни отиш ва илиб олиш;
— лентани тугун қилиб, сўнг бантик қилиб боғлаш ва
бошқалар.
Боланинг моторикасини текшириш натижасида логопед қу-
йидаги маълумотларни
олади: оёқ, Қўллар
координацияси
(тўғри, нотўғри, умуман
йўқ);
тана мувозанатини
сезиш,
боланинг гавдасини тутиши, ҳаракатларни бажариш даражаси
(тўлиқ, нотўлиқ); бир ҳаракатдан иккинчи ҳаракатга ўтиш
(ўз вақтида, секинлашган, йўқ); ҳаракатларни бажарнш мус-
тақиллиги (тўлиқ ёки логопед ёрдамида); чапақайлик,
мимик
ҳаракатлар (нормада, амимиклик), юз мускулларининг ги-
перкинезияси, синкезиялар, яъни асосий ҳаракатлар
билан
бирга бажариладиган қўшимча ҳаракатлар (бир оз ёки яққол
ифодаланган).
Боланинг мотор функциясини текшириш натижалари қуйи1-
даги параметрлар бўйича умумлаштирилади.
Нормал моторика:
— ҳаракатларнинг статик координацияси
шаклланган:
топшириқ бўйича ёки эркин равишда керакли ҳолатни аниқ
белгилай олади;
— ҳаракатларнинг динамик координацияси шаклланган:
ҳаракатлар аниқ, ишонч билан бажарилади,
мотор активлиги-
нинг турли хил кўринишлари билан ўзаро боғланган (югуриш,
сакрашда, чапак чалишда);
— қўл бармоқлари ва майда қўл ҳаракатлари тўла шакл-
ланган; юз мимикаси ифодали ва эмоционал.
Фонематик аналнз, синтез ва фонематик
Tjrnrnwypinapnn тгкшири т
Бу функцияни текшириш бола учун нутқнинг барча томон-
лари — луғат, фонематик ўқув, грамматик тузилишнй ривож*
лантириш нуқтан назаридан олиб
бориладиган логопедик иш
учун зарурдир.
Фонематик анализни текшириш. Бунда болаларнинг қуйи-
даги қобилиятларини аниқлаш зарур:
— сўз бошидаги товушни аниқлаш;
— сўз ичидан керакли товушларни ажратиб олиш;
— жуфт товушларни бир-биридан фарқлаш:
Do'stlaringiz bilan baham: 
