O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti magistratura bo’limi qo‘l yozma huquqida

1.1-rasm. J.Ratmelning xizmatlar marketingi konsepsiyasi
2
 
 
Ratmell modeli shuni ko‘rsatadiki, sanoat tarmog‘ida bir – biri bilan bog‘liq, 
ammo, umuman olganda, mustaqil bo‘lgan 3 jarayonni ajratish mumkin: 1) 
tovarlar ishlab chiqarish jarayoni; 2) o‘sha tovarlar marketingi jarayoni; 3) bu 
tovarlar iste’moli jarayoni. 
Yuqorida ta’kidlab o‘tilgan mahsulot yoki “moddiy mahsulotlar ko‘rinishi” 
deb aytish mumkin bo‘lgan ishlab chiqarish marketingining vazifalari boshqaruv 
nuqtai nazardan o‘zining mustahkam logistik ketma-ketligiga ega.
Yuqorida keltirilgan 1.1– rasmda ko‘rsatilganidek xizmatlar marketingida 
“xizmat”mahsulotini “iste’mol qilish”, “marketingi” va “ishlab chiqarish” 
jarayonlarini alohida vazifa va bosqichlarga bo‘lish murakkab hisoblanadi. Buning 
sababi – J. Ratmel xizmatlar marketingi modelida xizmat xususiyatini mahsulot 
singari e’tibor qaratadi. 
Ushbu konsepsiyada xizmatlar marketingining asosiy tushunchasi bo‘yicha 
ishlab chiqarish va xizmatlar iste’moli jarayonlari bir davrli bo‘lib, moddiy 
ko‘rinishdagi tovar marketingida sodir bo‘ladigan alohida jarayon hisoblanmaydi. 
Holbuki xizmat tovar sifatida ishlab chiqarilgan holatda tovar sifatida iste’mol 
qilinadi. Bu holatda xizmatlar sohasida an’anaviy funksional vazifalarni to‘ldirish 
2
Новаторов Э.В. Сравнительный анализ теорий маркетинга услуг. Журнал «Вестник Санкт-Петербургского 
университета. Серия Менеджмент», № 2 за 2008 год
И С Т Е Ъ М О Л 
И Ш Л А Б
Ч И Қ А 
Р
И Ш
Х 
Маркетинг 
Ишлаб чиқариш 
Маркетинг 
ХИЗМАТЛАР 
МАҲСУЛОТ 
Мижоз ва хизмат 
кўрсатувчи ўзаро 
муносабатлари 

---

22 
maqsadida marketingning yangi funksional vazifasi kelib chiqadi. Xizmatlar ishlab 
chiqaruvchilar bilan ularni iste’mol qiluvchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabat 
jarayonlarni o‘rganish, tashkil etish, baholash, reklama qilish va bozorga chiqarish 
zaruriyati kelib chiqadi. 
Xizmatni iste’molchi iste’mol qiladi, ammo odatda xizmat xodim tomonidan 
ko‘rsatiladi. Bu hol adabiyotlarda “marketing menejeri” deb qayt etiladi. 
Marketing menejeri xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarni boshqarishi va yo‘naltirishi 
lozim bo‘ladi. Ishlab chiqarish sohasida marketing menejeri mahsulotni bozorga 
chiqarish bilan mahsulotni ishlab chiqargan xodim bilan hech to‘qnash kelmasligi 
mumkin. Natijada marketing menejeri bir vaqtda ikkita vazifani bajarishga, ya’ni 
marketing boshqaruvini va aloqadagi xodimlarni boshqarishga to‘g‘ri keladi. Bu 
vazifa 1.1– rasmda marketingdan ko‘rsatuvchi chiziq asosida “Mijoz va xizmat 
ko‘rsatuvchi o‘zaro munosabatlari” ko‘rsatilgan. 
Ushbu modelning ijobiy tomoni tovarlar marketingi modelidan prinsipial 
farqini haridor va sotuvchi o‘zaro munosabatlar sifatida marketologlar e’tiborining 
ahamiyatli qismiga olib chiqish harakatidadir. 
Kamchilik tomoni esa marketing jarayonining o‘z mohiyatini, algoritmining 
yo‘qligi, noaniqlik va xizmat marketingi davrining tugallanmaganligi hisoblanadi.