Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

Tezkorlik sifatini rivojlantirishda foydalaniladigan
namunaviy mashqlar
1. K o‘rish signaliga k o ‘ra turli dastlabki holatlardan (turib, 
o 'tirib , yotib) tezlanib yugurishlar.
2. H arakat yo'nalishini tez o ‘zgartirib yugurishlar.
3. Ayrim harakat usullarini tez o ‘zgartirib taqlid qilish.
4. Bir turdagi harakatdan boshqa turdagi harakatlarga tez o'tish.
5. Tezkorlikni talab etuvchi estafetalar 
(38, 39, 40, 41-rasmlar).
Izoh: Jism oniy sifatlarni rivojlantirish b o ‘yicha ilova qilingan
m a sh q lar n usxalari (rasm la ri) italiyalik m u tax assis-m u allifla r
S. Pitera, P. Pedata, P. P asqualonilar qo'llan m asid an olingan.
<-
m
A 
Y
38-rasm
166

---

39-rasm
40-rasm
n
L J 3
/• ?
’
A
"S>. 
jf/ 
**
ф у
* / ® Н
< v
^ | H '
V'V
D
M
ft ^
& Ш
ф
\ \
/'
« s v
5t[ 
!sv ,
.*. 
—
С © Ш &
V**~
w
•Д <*•
,#-‘
• " -Т з
£4,
41-rasm

---

7 .4 .2 . Kuch sifatini tarbiyalash
Tashqi qarshiliklarni m ushak kuchi yordam ida yengish yoki 
ung a q arshi tu rish kuch sifatini t a ’riflaydi. M u sh ak lar kuchi 
quyidagicha nam oyon b o ‘ladi:
1) o ‘z uzunliklarini o ‘zgartirm ay (statik, izom etrik);
2) o ‘z uzunliklarini qisqartirib (qarshiliklarni yenguvchi, m io- 
m etrik);
3) uzayib (yon beruvchi, pliom etrik).
Q arsh ilik larn i yenguvchi va u larg a y on b eru v chi m ushak 
kuchlari birgalikda «dinam ik rejim» d eb ham yuritiladi. K uch 
sifatini taqqoslashda quyidagi kuch turlari farqlanadi:
1. N isb iy k u ch . N isb iy k u c h d e g a n d a o ‘z v a z n in in g b ir 
kilogram m iga to ‘g ‘ri keladigan kuch m iqdori tushuniladi.
2. A bsolut kuch. B iror-bir h arak atd a o ‘z ogMrligidan q a t’iy 
nazar, nam oyon qilingan kuch tushuniladi.
3. T ezk or kuch (portlovchi kuch). Qisqa vaqt ichida katta 
m iqdordagi kuchning nam oyon qilinishi tushuniladi.
Qarshiligi oshirilgan m ashqlar kuchni rivojlantirishda asosiy 
vosita hisoblanadi. Bu vositalar ikki guruhga boMinadi.
1. Tashqi qarshiliklarni yengish bilan bajariladigan m ashqlar. 
O d atd a, tashqi qarshilik sifatida quyidagilardan foydalaniladi: 
buyum larning og‘irligi; sherikning qarshiligi; elastik buyum lam ing 
qarshiligi; tashqi m uhit qarshiligi;
2. G ‘z vazni og‘irligini yertgib bajariladigan m ashqlar.
O g 'irlik k o ‘ta rib bajarilad igan m ash q lar ju d a q u lay boMib,
u lar yo rdam id a ham kichik, ham k atta m ushak guruhlariga t a ’sir 
k o ‘rsatish m u m k in . Bu m a s h q la rn i m e ’y o rla sh h am o so n . 
O g‘irlik k o ‘tarib bajariladigan m ashqlarda dastlabki holat yetakchi 
rolni o ‘ynaganligi sababli, bu n g a alohida e ’tib o r qaratish zaru r 
boMadi.
C h o ‘ziluvc,han va elastik b u y u m lar (p rujinali esp an d erlar, 
rezinka) bilan bajariladigan m ashqlarda harakatning oxiriga borib 
zo ‘riqishning ortib borishi xarakterlidir.
0 ‘z gavda o g ‘irligini yengish m ashqlari, o d atd a, osilish va 
tayanish holatlarida am alga oshiriladi.
168

---

K uch m a sh q larin in g y u q o rid a keltirilg an tasnifi bilan bir 
q a to rd a , u la rn in g saralab t a ’sir etish darajasiga (u m u m iy va 
nisbatan m a ’lum b ir joyga t a ’sir etishiga) k o 'ra , sh u n in gd ek , 
m ushaklam ing ishlash rejimiga k o 'ra, statik va dinam ik, kuchlilik 
va te z k o rlik -k u c h , q arsh ilik larn i yenguvchi va yon b eru vch i 
m ashqlarga b o 'linishini h am e ’tiborga olish kerak.
A gar sh u g 'ullan uv ch in ing kuchiga m u n tazam ravishda z o 'r 
berilm asa, m ushak kuchi o'sm ay qolishi, h atto kam ayib ketishi 
ham m um kin. M aksimal darajada z o 'r berishni turli y o 'llar bilan 
hosil qilish m um kin:
1. C hegaraga yaqin b o 'lm ag an o g 'irlik larn i (qarshiliklarni) 
yengishni chegara darajasida k o 'p m arotaba takrorlash;
2. Tashqi qarshilikni chegara darajagacha oshirish (dinam ik 
va statik faoliyatlarda);
3. Q arshiliklarni chegara darajadagi tezlik bilan yengish.