I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Yumaloq chuvalchanglar tipi — Nemathelmintes. 
Bu tip vakillarining 
tanasi uzun silindirsimon bo ‘lib, qismlarga bo ‘linmagan. Ularning 10 000 
dan ortiq tu ri mavjud. Ular turli xil ekologik taxminlarda hayot kechirish- 
ga moslashgan b o ‘lib, b a’zi bir vakillari o'simlik, hayvon va odamlarda 
parazitlik qiladi. Ularning tanasi uch qavatdan tuzilgan bo'lib, tana birlamchi 
bo'shlig'i va teri muskul xaltasidan tashkil topgan. Bundan tashqari muskul, 
ovqat hazm qilish, ajratish, nerv va jinsiy sistemalari ham rivojlangan. 
Parazit hayot kechiruvchi vakillari orasida eng k o'p uchraydigani odam 
a sk a rid a si (A scaris L u m b ric o id e s ), kiyshiy k alla (A n c y lo sto m a
duodenale),trixonelloz (Trichinella spilaris) va shu kabilar bo'lib, odam ­
larda askaridoz, angilostomoz, trixinelliz kasallik!arini davolashda ish- 
latiladi.
H alqali chuvalchanglar tipi - Annelides. 
Bu yuqori shakllangan 
gelm entlar bo'lib, ular dengiz va chuchuk suvlarda ham da tuproqda ko'p 
uchraydi. Ularning 10 000 ga yaqin turi mavjud.Ularning uzunligi bir 
necha mm. dan tortib 2,5 m gacha borishi mumkin.
Tanasi bosh, o 'rta qism va anal qismlarga bo'lingan: ularning tanasi 
uch qavat: tana ikkilamchi bo'shlig'i, teri-muskul xaltasidan tashkil topgan 
bo'lib, ovqat hazm qilish, nafas olish, qon aylanish, nerv, jinsiy sis­
temalari ham da har bir segmentda mavjud bo'lgan harakat organlariga 
ega. Halqali chuvalchanglar tabiatda modda almashinish jarayonida katta 
ahamiyatga ega bo'lib, ular baliqlar va sudralib yuruvchilar uchun ham 
oziq hisoblanadi. Tuproq halqali chuvalchangi tuproqni yumshatib, uni
88

---

chirindi bilan boyitadi, natijada tuproqning suv va gaz almashinishi bilan 
yaxshilanadi.
Tibbiyotda tibbiyot piyavkasi (Hirudo medicinalis) gipertoniya, trom - 
boz, qon ivish kasalliklarini davolashda ishlatiladi.