Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

y u q 0 ri 
d a ra ja . 
T alab an in g m o tiv a tsio n
do irasi 
y etarlich a 
. Uangan. 
M o tiv lari 
o ’z -o ’zini 
am alg a 
o sh irish
va 
o ’zini 
s. 
n antirishga q aratilg an . T a d q iq o tch ilik fao liy ati k elajak d ag i kasbni 
° llashning m u h im sharti h iso b lan ad i. O ’q u v d a stu rla rid a taqdim
Ugandan
k o ’p ro q narsani o ’rg an ish va o ’z la sh tirish g a intiladi. 
Talabalar ta d q iq o t ish larig a oid tan lo v larid a q atn ash ad i, n afaq at tahsil 
o l a y o t g a n
ta ’lim m u assasasi, balki O T M lararo , m in taq av iy , resp u b lik a 
va 
xalqaro ilm iy an ju m an va se m in a rla rd a ham ish tiro k etadi. 
I z la n is h n i
dav o m
ettirish
ishtiyoqi 
tu g 'ila d i. 
U lar 
O T M da 
o ’q i t i l a d i g a n
fan lar b o ’yicha kuchli va c h u q u r b ilim larg a ega b o ’ladi. 
Eng m uhim ta d q iq o tc h ilik k o ’n ik m alari sh ak llan d i: m uam m oni 
aniqlash, m aqsad. v a zifalar va ilm iy fa ra z la m i sh ak llan tirish , kuzatish
va tajrib alam i rejalash tirish , dastlabki m a ’lu m o tlam i tahlii q ilish va 
tadqiqot n atijalarin i baholash. T a d q iq o tn in g m e to d o lo g ik apparati 
to’liq 
rasm iy lash tirilad i. 
Ilm iy -ta d q iq o tc h ilik
fa o liy atid a 
yuqori 
natijalarga e rish ilad i, I-II1 darajali d ip lo m la r b ilan taq d irlan ad i.
Shunday 
q ilib , 
talab an in g
O T M d a 
to ’g 'r i 
tash k il 
etilgan 
tadqiqotchilik 
fao liy ati 
ta d q iq o tc h ilik
k o m p eten tsiy asin i 
shakllantirishning m uhim tark ib iy qism i h iso b lan ad i. U ni o ’quv 
jarayoniga 
ta tb iq
etish
va 
tash k illa sh tirish
tad q iq o tch ilik
kom petentligini y u q o ri d a rajag a k o ’ta rish n in g aso siy sh artlarid an biri 
bo’lib x izm at qiladi.
1. 
O ’q itish - b u doim iy o ’zg arish lar, ta sh q i va ichki ta ’sirlar, 
sabablar t a ’sirid a b ir h o latd an b o sh q a h o la tg a o ’ta d ig an m u rak k ab
dinam ik tizim . E .Y U . Ign atev o ’q itish n in g h aq iq iy m exanizm i 
bilim larni u zatish em as, o ’quv fao liy atin i b o sh q a rish deya t a ’kidlaydi. 
(http ://w w w .p ed lib .ru -p ed ag o g ich esk ay a b ib lio tek a)
. B o sh q aru v n azariy asi n uqtai n a z a rid a n ta d q iq o tch ilik faoliyatini 
o’qitish n azariy asi v a am aliy o tid a y a n g ic h a p rin tsip p six ik a va 
faoliyatni riv o jlan tirish g a im kon beradi. S huni t a ’kid lash jo iz k i, 
talabalar tad q iq o tch ilik faoliyatini riv o jlan tirish av v allari boshqaruv 
nazariyasi nu q tai n azarid an o ’rg an ilm ag an . T a ’lim da b o sh q aru v
m uam m olarini 
ta d q iq
etish 
N .K .A x m e d o v a
R .X .D juraev,
S .T .T u rg 'u n o v , 
U .I.In o y ato v , 
V .V .K o ry ap in a, 
A .M .M ag ru p o v ,
O .A .S afarov, S H .E .Q urbonov, E .A . S ey tx alilo v , I. S ham ova , L.A . 
S hipilina v a b o sh q a la m in g ish larid a yo ritilg an .
O ’qitish - rivojlanishni b o sh q arish n i anglatadi. 
B oshqaruv 
n azariyasida b u asos b o ’ladigan v a isbot talab etilm ay d ig an , faqatgina,
75

---

ta la b a la r tad q iq o tch ilik fao liy atin i riv o jlan tirish n i sa m arali boshqarish 
k erak lig in i b elg ilay d ig an h o la t hiso b lan ad i.
2
. 
O ’qish - bu faq at tash k ilo tch i sifatid a o 'q itu v c h i ishtirok 
etadigan, o 'q u v ja ra y o n i su b y e k tlarin in g m aq sad g a y o ’naltirilgan 
o ’zaro ta 's irla s h u v tiz im id a n g in a iborat em as. B iz E.V . Ign atev an in g
fikriga q o ’shilgan h o ld a “ B o sh q aru v n i tu sh u n ish - su b y ek tlam in g
o ’zaro t a ’siri sifatid a - p ed ag o g ik b oshqaruvini ta d q iq q ilish uchun 
an ch a m uhim b o ’lib, ta la b a la r o ’quv faoliyatini z a m o n av iy ijtim oiy 
m adaniy v aziy atlard a u n ing k o 'p re ja lilig i, o ’zg aru v ch an lig i bilan 
b o sh q aru v ja ray o n i b a rc h a ish tiro k ch ilarin i, shu n in g d ek , boshqaruvchi 
v a b o sh q a rilu v ch ilam in g o ’za ro b o g 'liq o ’zg arish in i taq o zo etadi” 
h ttp ://w w w .p ed lib .ru  -p ed a g o g ic h e sk ay a biblioteka],
A k m eo lo g ik y o n d a sh u v d a riv o jlan ish n i b o sh q arish o ’z - o ’zini 
am alg a o sh irish va o ’z sam arad o rlig i individual o m illarin i q id irish g a 
xizm at q ilad ig an shaxsiy d ara ja d a n kelib ch iq ib am alg a o sh irila d i[
7
], 
U sh b u y o n d ash u v sam arad o rlig i b izn in g ch a tad q iq o tc h ilik fao liy atid a 
ijodiy o ’z -o ’zini riv o jlan tirish va sharoitlarini y a ratish b ilan b o g 'liq . 
T alab alar tad q iq o tch ilik fao liy atin i riv o jlan tirish m u am m o sin in g
tahlili k o ’rsatadiki, o ’q u v ja ra y o n id a b a ’zan t a i i m m azm u n in i 
m u am m o lash tirish
e le m e n tla rid an
foydalaniladi. 
X ususan, 
E .Y u .N ik itin an in g q ara sh la rig a qarshi ravishda b izn in g ch a, t a i i m
ja ra y o n i d o irasid a o ’q itish n in g a n ’anaviy m e to d la rid a n to ’liq voz 
k ech ish m um kin em as, ta d q iq o tch ilik faoliyatini riv o jla n tirish aniq 
b ilim lar asosida am alg a osh irilish i zarur. M u a llif m u am m o li t a i i m
v o sitalarid an a n ’an av iy m u v o fiq lik nu q tai n a z a rid a n fo y d alan ish n i 
ta k lif etadi.
Biz V.S. Id iatu lin n in g nuqtai n azarig a tay an g an holda, m uam m oli 
ta iim d a dalillarni u zatish m a iu m o ti boy b e rilish ig a qaram ay, 
a n ’anaviy ta iim n in g m u tlaq o erish ib b o im a y d ig a n m u am m o larin i 
qolip em as, o ’q itish tam o y illari hal qiladi[78] 
d eg an fikriga 
q o ’shilam iz. I.A zim ov, M .M .A m ren o v a, J.O .T o lip o v alarn in g ishlarida 
aynan 
m u am m olashtirish 
ijodiy 
fik rlash
m ex an izm in i 
ishga 
tu sh irish g a im kon beradi. B u bilan b o g 'liq holda, tad q iq o tch ilik
faoliyatining m ohiyatli belgisi sifatida - ijodni ajratish m um kin. K eng 
m azm unda ijod tab iati Y .A .P o n o m arev n azariy asid a o ch ib beriladi. 
M uallif, “ijod riv o jlan ish m ex an izm in i n am o y o n etish n in g an iq shakli 
sifatida yuzaga c h iq a d i”, shuning u chun riv o jlan ish ja ra y o n id a har 
doim ijod n am o y o n b o ’ladi. Ijo d n in g k o ’p o ic h o v li tav sifi, o ’zid a
76

---

haxsning id iv id u allig i, ijodiy sh ax slar o ’rtasidagi o 'z a r o t a ’sir uni
S-vin an iqlanadigan va q ayd etilg an fenom en sifatid a q a m ra b oladi.