Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

3.3. Ishlab chiqarish muhitidagi biologik omillar 
Ishlab chiqarishga doir biologik omillarga biologik ob’yektlar yoki ularning hayot faoliyati 
maxsulotlari hisoblanib, ish vaqtida ishchilar ular bilan aloqada bo‘ladilar. Bu yo‘nalishda eng ko‘p 
ahamiyatga ega bo‘lgan omillar makro- va mikroorganizmlar bo‘lib, ular bilan aloqada bo‘ladigan 
ishchilarda kasbga oid infeksiyalar yoki invaziyalar kuzatiladi. Bunday ishlar qatoriga yuqumli 
kasallikga chalingan bemorlar bilan muloqatda bo‘lish, kasallangan qishloq xo‘jaligi xayvonlari 
bilan muloqatda bo‘lish, ayrim turdagi qishloq xo‘jaligi maxsulotlarini qayta ishlash bilan aloqada 
bo‘ladigan ishlar (sut, go‘sht, mol terilari ya’ni jun), infeksiya bilan ifloslangan materiallar bilan 
ishlash (baklaboratoriya), hamda infeksiyani tashuvchilar bilan aloqada bo‘lish mumkinligiga 
bog‘liq ish sharoitlari (kanalar) kiradi. Yuqumli kasallik kasbiy bo‘lishi mumkin qachonki, ishchi 
ish jarayonida shu nomdagi infeksiya manbai bilan bevosita aloqada bo‘lgan bo‘lsa, lekin bunda 
boshqa joyda zararlangan bo‘lishini ham inobatga olish kerak (inkubatsion davrni, kontaktda 
bo‘lmaganlik va b.q.). Eng axamiyatli qasbiy infeksiyalar qatoriga - sil kasalligi, brutsellyoz, sap, 
kuydirgi (sibir yarasi), kanali ensefalit, ornitoz, "sut sog‘uvchilar tugunchasi", mikozlar qiradi. 
Keltirilgan kasalliklar odamga kasallangan xayvonlardan yuqishi mumkin, shuning uchun ularni 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
34 
kasbiy zoonozlar deyiladi. Ammo kasallik bemor odamlardan ham yuqishi mumkin yoki 
kasallangan odamning qoni, balg‘ami, siydigi, axlatini tekshirish jarayonida qasallik o‘tadi. Bunday 
xolatlarda kelib chiqadigan kasallikga antroponoz kasallik deyiladi (gepatit, ich terlama, ichburug, 
SPID). 
Kasbiy infeksiyalarning oldini olish tadbirlariga birinchi navbatda shaxsiy gigiyena 
qoidalariga qatiyan rioya qilishni kiritish mumkin, bundan tashqari, quyidagi tadbirlar katta 
axamiyatga egadir: 
-kasallangan odam yoki xayvonlarni aniqlash, xisobga olish, izolyasiya qilish va davolash; 
-profilaktik emlash tadbirlarini o‘tkazish; 
-kasallik tarqalgan joylarni sog‘lomlashtirish, jumladan, kasallangan kemiruvchilarni tutish va 
yo‘qotish; 
-kasalxonalar, chorvachilik komplekslari, go‘sht kombinatlari, sut va terini qayta ishlash 
zavodlari, bakteriologik laboratoriyalarni gigienik talab asosida qurish, jixozlash va ulardan to‘g‘ri 
foydalanish; 
-yuqorida ko‘rsatilgan ob’yektlarda sanitar-epidemiologik tartibga rioya qilish; 
-ko‘rsatilgan ob’yektlardagi hodimlarni gigienik qoidalarga o‘qitish, ishchilarni maxsus 
kiyimlar bilan ta’minlash; 
-ishchilarni tibbiy ko‘riklardan o‘tkazib turish 
Biologik omilar, chunonchi antibiotiklar, mo‘g‘orlar, oqsil-vitamin qomplekslar 
(konsentratlari)i, achitqilar bilan muloqatda bo‘lish mikrobiologik, farmatsevtik korxonalarda 
bo‘lishi mumkin, korxonalarda biotexnologiyalarni qo‘llashda kuzatilib, ishchilarda 
disbakteriozlarni, kandidomikozlarni, allergik kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Bunday 
xollarda profilaktik tadbirlar birinchi navbatda ko‘rsatilgan omillarning miqdorini ishlab chiqarish 
muhitida kamaytirishga qaratilgan bo‘lishi kerak.