Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

II. Shaxs to`g`risidagi asosiy sotsiologik nazariyalar, shaxs 
ijtimoiylashuvning fazalari,shaxs manfaat turlarini
. 
Sotsiologiya tarixida o’zining metodologik qurilmasi jihatidan farq qiluvchi shaxs 
to’g’risidagi 
nazariyalar 
ishlab chiqilgan
44
. 
Karl Marks va F. Engel`s tomonidan asos solingan 
shaxs ijtimoiy faoliyat va 
munosabat sub`ekti va ob`ekti to’g’risidagi nazariyasi,
CH.Kuli, R.Darendorf, 
R.Milton, R.Mertonlarning 
shaxs roli nazariyasi
va boshqa shu kabilar. 
1. Shaxs ijtimoiy faoliyat, munosabat sub`ekti va ob`ekti to’g’risidagi 
marksistik 
nazariyada asosiy e`tibor shaxs va jamiyatning
o’zaro munosabatiga qaratilgan. 
Marksistik sotsiologiyada shaxsning moddiy faoliyati jarayonida yuzaga keluvchi va 
44
B.Aliеv
«Sotsiologiya» Darslik. T. 2011 йил, 134-b. 

---

95 
ongining muayyan xususiyatlarini aks ettiruvchi sub`ektiv jihatlari ko’proq tadqiq 
qilingan. 
2. Amerika sotsiologlari: T.Znanetskiy va Ch.Tomaslar asos solgan 
shaxs
ijtimoiy hulqini o’z-o’zini boshqarishining dispozitsion nazariyasida
shaxs 
hayotidagi dunyoqarashlik va qadryatli - normativ omillarga ko’proq ahamiyat beriladi. 
Bu nazariyaga ko’ra, shaxs ongi uning hayotiy o’rnini belgilaydi. SHaxs dunyoqarashi, 
ijtimoiy qadriyati, g’oyaviy va ma`naviy normalar uning faoliyatini belgilovchi asosiy 
omillardir. Ko’rinib turibdiki, shaxs to’g’risidagi bu nazariyada shaxsning sotsiologik 
va ijtimoiy psixologik xususiyatlari bir qilib olingan. 
3. Sotsiologiyada Amerikalik D.J.Mid va G.R.Mintonlar tomonidan asos solingan 
shaxsning roli nazariyasi ham diqqatga
sazovordir. Keyinchalik bu nazariya 
G.Merton va T.Parsons, G’arbiy Germaniya sotsiologi G.Darendorflar tomonidan 
yanada rivojlantirilgan. Bu nazariya ikki asosiy tushunchalar: shaxsning ijtimoiy 
mavqeyi va ijtimoiy roli orqali tushuntiriladi. Unga ko’ra, har bir inson muayyan 
ijtimoiy tizimda bir necha o’rinni egallashi mumkin. Har bir egallangan o’rin