278
O 'zgaruvchilar o 'rtasidagi o 'zaro munosabatlarni ifodalovchi murakkab farazlarni tekshirish
uchun faktorli eksperimentlar qo 'llaniladi.
Bunday farazlarning umumiy ko'rinishi
quyidagicha: " Agar Al, A 2 ... An bo'lsa B"
bo'ladi . Bunday gipoteza (faraz) lar kompleks,
farazlar
deb ham ataladi Faktorli
eksperimentlar ko'p o 'Ichovli
tadqiqotlarning xususiy
hodisasi hisoblanib, ularni yo'Iga qo'yishda bir qancha mustaqil va tobe' ko'rsatkichlar o
'rtasidagi aloqani aniqlash lozim.
Qoidaga muvofiq, faktorli eksperimentlarda bir vaqtning o 'zida 2 turdagi farazlar tekshiriladi:
1 Har bir mustaqil ko'rsatkichga alohida ta'sir ko 'rsatadigan farazlar.
2. O'zgaruvchilar o'rtasidagi o'zaro ta'sirga ega farazlar, ayniqsa - bir mustaqil
ko 'rsatkichning boshqa bir ko'rsatkichga o'tkazgan ta'sir effektini
hisobga olgan holda
tekshiriladi.
Faktorli eksperimentning asosiy muammosi bu - bitta mustaqil ko 'rsatkichga ega bo'Igan bir
qancha oddiy eksperimentlarni qo'llagan holda, 2ta o'zgaruvchilar
o'rtasidagi o'zaro ta'sirni aniqlashning yechilishi mumkinligi yoki mumkin
bo 'Imasligidadir.
Bir faktorli eksperimentlar psixologiya fanining asosiy ish quroli hisoblanadi. Ikki va undan ortiq
ko 'rsatkichlarning 1 ta tobe' ko 'rsatkichga ta 'sirini o'rganish uchun
tadqiqotchilar faktorli
eksperimentdan va uning rejasidan foydalanadilar. Bu reja ikki va undan ortiq mustaqil ko
'rsatkichlar bilan bir vaqtning o'zida ishlash imkoniyatini beradi.
Faktorli eksperimentlar faktorli rejaga asosan tuziladi. Eksperimentni faktorli reialashtirish
xususiyati shundan iboratki, bunda har bir mustaqil ko 'rsatkichlar barcha bosqichlarda bir-biri
bilan bog'liq bo'lishi kerak. Eksperimental guruhlarning soni barcha mustaqil ko'rsatkichlar
darajasiga teng bo'lishi lozim. Bir nechta o'zgaruvchilarni qo'shishning, umumlashtirishning eng
oddiy usuli bu - faktorli umumlashtirishdir. Bunda har bir mustaqil ko 'rsatkich, 2-darajadagi ko
'rsatkichni
taqozo etadi, 2-si esa 3-sini va shu taxlit davom etaveradi. Mustaqil ko'rsatkichlarni
bu ma'noda,
faktor
deb ham atashadi.
Bugungi kunda faktorli rejalar psixologiyada keng va unumli tarzda qo'llanilgani bois,
o'zgaruvchilar o'rtasidagi o'zaro tobe'lik umuman kuzatilmaydi.
Eksperimental rejaning turli variantlardagi klassifikatsiyasi taklif qilingan.
Unga ko 'ra, eksperimental reja quyidagi asoslarga tayangan holda farqlanadi:
1) Mustaqil ko 'rsatkichlarning soni bitta yoki undan ko 'p bo 'lishi.
Bunda, ularning sonidan qat'iy nazar oddiy yoki faktorli reja qo 'llaniladi.
2) Mustaqil ko'rsatkichlardagi darajalar soni : 2 ta darajada sifatli aloqani
o 'rnatish, 3 va undan Yuqori darajalarda - son jihatdan aloqalar to'g'risida soz boradi.
3) Ta 'sirni qabul qilishi.
Agar "Har bir guruhga - o'z kombinatsiyasi" sxemasi qo 'llanilsa, unda guruhlar
o'rtasidagi reja ko'zda tutiladi. Agarda, "Barcha guruhlarga-barcha ta'sirlar" sxemasi qol-lanilsa,
unda rotatsion reja ustida soz boradi. Gotssdenker bum kross-individual taqqoslash deb ataydi.
Faktorli rejadagi faktorlar soni faqatgina sizning taasavvuringiz va dunyo aholisining soni bilan
chegaralangan bo'lishi mumkin. Faktorli eksperimentlar holatida faktorlarning o'zi
guruh
ichidagi va guruhlararo bo'lishi, shu bilan bir qatorda ularni ham birlamchi faktorli
eksperimentlarga, ham aralash faktorli eksperimentlarga qo'shish mumkin bo 'ladi. Guruh
ichidagi va guruhlararo
faktorlarni aniqlashda, ularning Yutuq va kamchiliklarini hisobga
olishimiz zarur.
Agar har bir guruh ichidagi faktorlarni {2x2} rejasining kontseptsiyasini quyidagi jadval (sxema)
tarzida ko 'rishimiz mumkin :
O'zgaruvchi V (stimul)
z-bosqich O'zgaruvchi A
T/lAV/Ol/
A1-B1
A1-B2
279
A2-B1
A2-B2
Binder 1967-yilda o'z hamkasblari bilan ana shunday uslubda eksperimentlarining natijalarini
tahlil qilgan. U aniqlangan ma'lumotlar qaysi tomonga o'zgarmasin, bu o'zgarishlar
statistik
qiymatga ega bo'la olmaydi deb ta'kidlagan. Ya'ni o 'zgarishlarning Yuqoriligi, o 'z-o 'zidan
vujudga kelgan o 'rtacha qiymatdan ortiq bo 'la olmaydi. O'z-o'zidan vujudga kelgan o'rtacha
qiymat
Do'stlaringiz bilan baham: 
