Боҳодир эшов

«Исмат уд-Дунѐ вад-Дин Улуғ Туркон малика нисо ал-
оламийн», «Дунѐ ва унинг покдомони, Улуғ Туркон, олам аѐлларининг 
маликаси» 
деган ѐзув битилган эди) уларга таяниб катта ҳокимиятга эга 
бўлди, ўз ҳомийлигидаги одамларнинг юқори лавозимларни эгаллашини 
таъминлади. Натижада бу алоҳида турк ҳарбий-феодал табақаси пайдо 
бўлишига олиб келди ва амалда хоразмшоҳлар давлатининг инқирозига сабаб 
бўлди. 
1200 йилнинг август ойида Хоразмшоҳлар тахтига Такашнинг ўғли 
Қутбиддин Муҳаммад ўтирди (1200-1221 йй) ва отасининг Аловиддин 
лақабини қабул қилди. У тахтга ўтириши биланоқ айрим муаммоларга дуч 
келган бўса-да, уларни зудлик билан бартараф этиб, 1203 йилда 
қорахитойларнинг ѐрдами билан Хуросонни босиб олди. Ундан кейин эса 
Ҳирот ва унинг атрофларини эгаллади.
Аловиддин Муҳаммад 1207 йилда Мовароуннаҳрга юриш қилиб, 
Бухородаги Санжар қўзғолонини бостирди ва Бухорони эгаллади. Хоразмшоҳ 
1210 йилда қарлуқлар билан иттифоқ тўзиб қорахитойлар устига юриш қилди. 
Бу юриш Хоразмшоҳнинг ғалабаси билан тугади ва у қорахитойларнинг 
Ўзганддаги бой хазинасини қўлга киритди. Умуман, Аловиддин Муҳаммад 

---

193 
1210 ва 1212 йилларда қорахитойларга икки марта қақшатқич зарба бериб 
уларни бутунлар тор-мор этди. Бунинг натижасида унинг обрўйи ошиб кетиб 
иккинчи Искандар, иккинчи Султон Санжар лақабларини олишга мўшарраф 
бўлди. Аловиддин Муҳаммаднинг сайъи-ҳаракатлари туфайли 1217 йилга 
келиб бутун Мовароуннаҳр, Озарбайжон, Эрон, Хуросондан Ҳиндистонгача 
бўлган ерларда Хоразмшоҳлар ҳукмронлиги ўрнатилди. Аммо, мамлакатнинг 
ички сиѐсий ҳолати мустаҳкам эмас эди. Бу ҳолат муғул босқини пайтида 
яққол номоѐн бўлди. 
Давлат бошқаруви ва сиѐсий тизим. Ҳарбий бошқарув. 
Хоразмшоҳлар давлатида марказий бошқарув идораси 
«ал-мажлис ул олий