Боҳодир эшов

Қишлоқ
ѐки 
овулларни мингбошилар
бошқарган. Бир уруғ-қабилага 
мансуб бир неча қишлоқ ва овуллар 
оқсоқолларга
бўйсунган. Улар маҳаллий 
аҳоли томонидан сайланиб бек томонидан тайинланган. Тожик қишлоқлари 
эса аҳоли томонидан сайланадиган 
арбоблар
томонидан бошқарилган. 
Кўчманчи аҳолини эса ўзлари томонидан сайлаб қўйиладиган 
Элбеги
бошқарган. Оқсоқоллар тергов ва турли ишларда бекларнинг топшириқларини 
бажарганлар ва амалдорларнинг ѐрдамчилари ҳисобланган. 
Амлоклар бошлиғи 
амалдор
бўлиб, у маъмурий полиция ва солиқ 
ундириш функцияларини бажарган. Бухоро армияси сарбозлари амир ва 
бекларнинг шахсий қўриқчилари ҳам ҳисобланган. Армияни махсус 
тайинланадиган тўпчибоши бошқарган ва қўшин таъминотига ҳам мутасадди 
бўлган. Унинг ҳузурида девонхона ва алоҳида хизматчилар бўлган. 
Амирликнинг давлат бошқарув органлари тўғрисида шуни алоҳида 
таъкидлаб ўтиш лозимки, ушбу органлар ва мансабдор шахсларнинг 
ваколатлари ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилаб берувчи ҳеч қандай ҳуқуқий 
нормалар мавжуд бўлмаган. Улар амир томонидан чиқариладиган махсус 

---

390 
нормалар асосида тайинланганлар. Ушбу фармонларда лавозим эгаларининг 
ҳуқуқ ва мажбуриятлари белгилаб берилган. Бу эса давлат бошқарувида 
ноаниқликни, ўзбошимчаликни ва бошқа ноўрин ҳаракатларнинг содир 
этилишига олиб келган. 
Х1Х асрнинг II ярмидан бошлаб Хива хонлиги устидан Россия 
ҳукмронлиги ўрнатилди. Бу ―Россия ва Хива ўртасидаги 1873 йил 12 февралда 
тузилган Дўстлик шартномаси‖ асосида тартибга солинди.
Давлат бошлиғи хон ҳисобланган. У мерос тариқасида қолдирилган. 
Россия қўшинларининг Хивада бўлган вақтида хонга фақат суд 
ҳокимиятигина бўйсинган. Ҳокимият эса етти кишидан иборат махсус девонга 
топширилган. Уларнинг тўрт нафари генерал-губернатор томонидан 
тайинланган. Шартномага биноан Хива хони қўшни давлатлар билан ҳар 
қандай ташқи алоқаларни ўрнатиш, шартномалар тузиш ва ҳарбий ҳаракатлар 
олиб боришга ҳақли бўлмаган. У Туркистон генерал-губернатори билан фақат 
Амударѐ бўлими орқали алоқа қилиши мумкин бўлган. 
Давлатда хондан кейинги муҳим мансаб