Боҳодир эшов

Вассал Бухоро амирлиги ва Хива хонлигининг сиѐсий тузуми
1
. 
Х1Х асрнинг охири ва ХХ аср бошларида Бухоро амирлигида қуйидаги 
учта мураккаб ижтимоий ва сиѐсий вазиятнинг вужудга келганлигига алоҳида 
эътибор бериш лозим: 1. Бухоро амирлиги Х1Х асрнинг охири ва ХХ аср 
бошларида ўзининг ижтимоий-сиѐсий аҳволига кўра ўзига хос хусусиятларга 
эга эди. 2. Х1Х аср II ярмидан бошлаб ҳукм суриб келаѐтган Россия 
империясининг ҳукмронлиги амирликнинг ижтимоий, иқтисодий, сиѐсий ва 
маданий ҳаѐтига кучли таъсир ўтказди. 3.Амирлик ва Россия давлатлари 
ўртасида 1868 ва 1873 йилларда тузилган шартномалар билан Бухоро 
амирлигининг давлат мустақиллигига барҳам берилди. 
1873 йилнинг 28 сентябрида Россия ва Бухоро давлатлари ўртасида 
―
Дўстлик шартнома
‖ си тузилди. Ушбу шартномада Бухоро ва Россия 
давлатларининг чегаралари белгиланиб, қуйидагилар алоҳида қайд этилган 
эди: 
-Рус ва Бухоро кемаларининг Амударѐ бўйича ҳаракати аниқлаб қўйилди; 
-Бухоро амирлигининг барча шаҳар ва қишлоқларида рус савдогарларининг 
эркин ва очиқ фаолият кўрсатиши, уларнинг хавфсизлигини таъминлаш 
Бухоро ҳукумати зиммасига юклатилди; 
1
Саидаҳмедов И. Давлат ва ҳуқуқ тарихи ..., 199-207 бб. 

---

387 
-Рус ва Бухоро амирлиги фуқароларининг Россия империяси ҳамда Бухоро 
ҳудудида уй, боғ, ер майдонларини сотиб олиш ва сотиш ҳуқуқлари 
белгиланди; 
-Рус фуқароларининг Россия ҳукумати рухсати билан Бухоро амирлиги 
ҳудудида юриши мумкинлиги, Бухоро ҳукумати Россия империяси ҳудудида 
жиноят содир этганларни дарҳол топшириши қайд этилди; 
-Ўзаро алоқаларни сақлаб туриш учун Бухоро ҳукумати ўз вакилларини 
Тошкентда тайинлаши ва уни маблағ билан таъминлаши, шунингдек рус 
ҳукумати Бухорода ўз вакилини тайинлаши ва уни маблағ билан таъминлаб 
туриши таъкидланди. 
Ушбу шартномага мувофиқ Бухоро ҳудудида қул савдоси таъқиқлаб 
қўйилди, хориждан сотишга олиб келинган қуллар эгаларидан тортиб олиниб, 
озод қилиниши белгилаб қўйилди. Бу шартгоманинг 1888 йил 23 июнда қабул 
қилинган Қўшимча қоидалар Баѐнномасида кўрсатилишича, Рус фуқаролари 
Бухоро ҳудудида ер, уй, боғ сотиб олиши Бухоро ҳудудида амал қилинган 
қонунга кўра, аввал