Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti

around 
(particle) to joining. 
(Mister Shafaer birlashtirishda ortga qaytmagan). 
2.
All we gotta do is go 
around in
(determiner) the corner. 
3.
Chateau Petrus costs 
around 
(adverb) 250. 
(Chateau Petrusi taxminan 250 narxlanadi). 
Ajratish (Tag)
Tavsif (Description) 
Namuna 
CC 
Coordin. Conjuction 
and, but, or
CD 
Cardinal number 
one, two, three
DT 
Determiner 
a, the
EX 
Existential ‗there‘ 
There 
FW 
Foreign word
Mea culpa 
IN
Preposition/sub-conj 
of, in, by

---

174 
JJ 
Adjective 
Yellow 
JJR 
Adj.,comparative 
Bigger 
JJS 
Adj., superlative 
Wildest 
LS 
List item marker 
1,2, One 
MD 
Modal 
Can, should 
NN 
Noun, sing. or mass 
Ilama 
NNS 
Noun, plural 
Ilamas 
NNP 
Proper noun, singular 
IBM 
NNPS 
Proper noun, plural 
Carolinas 
PDT 
Predeterminer 
all, both
POS 
Possessive ending 
„s 
PRP 
Personal pronoun 
I, you, he 
PRP$ 
Possesive pronoun 
your, one‟s
RB 
Adverb 
quickly, never
RBR 
Adverb, comparative 
Faster 
RBS 
Adverb, superlative 
Fastest 
RP 
Particle 
up, off
SYM 
Symbol 
+, %, & 
TO 
―to‖ 
To 
UN 
Interjection 
ah, oops
VB 
Verb, base form 
Eat 
VBD 
Verb, past tense 
Ate 
VBG 
Verb, gerund 
Eating 
VBN 
Verb, past participle 
Eaten 
VBP 
Verb, non-3sg pres 
Eat 
VBZ 
Verb, 3sg pres 
Eats 
WDT 
Wh-determiner 
which, that
WP 
Wh-pronoun 
what, who 
WP$ 
Possesive wh- 
Whose 
WRB 
Wh-adverb 
how, where
$ 
Dollar sign
$ 
# 
Pond sign 
# 
ʻʻ 
Left quote 
(ʻ or ʻʻ) 
ʼʼ 
Right quote 
( ʼ or ʼʼ) 
( 
Left parenthesis 
( [, (, {, <) 
) 
Right parenthesis 
( ], ), }, >) 
ʼ 
Comma 
, 
. 
Sentence-final punc 
(. ! ?) 

---

175 
: 
Mid-sentence punc
(: ; … – -)
Penn 
Treebank 
so‗z 
turkumlariga 
ajratish 
korpusi 
(punktuatsiyani o‗z ichiga olgan holda). 
1
Bunday imkoniyatga erishish uchun, albatta, o‗zbek tili asosida ko‗p 
bosqichli avtomatik tahrir dasturining lingvistik ta‘minotini mukammal 
darajada ishlab chiqish talab etiladi. 
 
Matn mazmunini o„zlashtirishda 
BORIS 
tizimining o„rni
Reja: 
1.Avtomatik tahrir jarayonida avtomatik tizimlardan foydalanish. 
2.Kompyuter lingvistikasida mavjud avtomatik tizimlar. 
3. BORIS tizimining ishlash prinsipi. 
Tаyanch tushunchalar:
kompyuter lingvistikasi
, 
BORIS tizimi, 
kompyuter dasturlari ishlash prinsipi, savol-javob tizimi, start, METAKOP 
(sabab zanjiri), PTRANS (ma‟lum bir obyektning bir joyda ikkinchi joyga 
ko
‗
chishi
), 
ATRANS (ma‟lum bir shaxsning muayyan narsaga ega 
bo„lishi), ATTEND (voqeaga turtki bo„lgan holat), PROPEL (ma‟lum 
narsaga erishish uchun harakat qilish), ATB (affektiv mazmunli bloklar, 
insonning psixologik holati). 
Insoniyatning rivojlanish tarixida qo‗lga kiritgan barcha yutuqlari 
zamirida hayotiy faoliyatini yaxshilash, qisqa fursatlarda ko‗p ishlarni 
amalga oshirish, aql-zakovatining tuganmas imkoniyatlarini namoyon 
qilish, jamiyat manfaatlari uchun xizmat qilish maqsadi yotadi. 
―Kompyuter texnologiyalari‖ deb nom olgan asrimizda fan-texnika 
yutuqlari, deyarli, barcha sohaning ajralmas qismiga aylanib ulgurdi. 
Jumladan, tilshunoslik sohasi ham ayni shu jarayondan mustasno emas. 
Matematika, informatika, lingvistika fanlarining kesishgan nuqtasida 
shakllangan 
yangi 
soha 
– kompyuter lingvistikasini axborot 
texnologiyalarisiz, kompyuter dasturlarisiz tasavvur qilib bo‗lmaydi. 
Endilikda bu soha lingvistika oldiga yangi talablarni qo‗yib, fan doirasida 
turli yo‗nalishlarning paydo bo‗lishiga zamin tayyorlamoqda.
 
Dunyo afkor ommasi tez fursatlarda samaradorligi yuqori bo‗lgan 
holatda ma‘lumot olishni xohlaydi. Qaysi manbaga murojaat qilmaylik, 
unda ifodalangan asosiy fikrni tezlikda anglash, matn mazmunini 
o‗zlashirish diqqat markazida turadi.
1
Daniel Jurafskiy & James H. Martin.
Speech and Language Processing: An introduction to natural 
language processing, computational linguistics and speech recognition. Qarang: 
Abduhamidova L.
Komyuter lingvistikasining avtomatik tahrir yo‗nalishi. BMI.-T., 2016.-B.36-38. 

---

176 
START dunyodagi birinchi savol-javob tarzida ishlaydigan on-line 
boshqaruv tizimi hisoblanadi. Bu tizim 1993- yil dekabr oyidan boshlab 
doimiy ravishda qo‗llana boshlagan. BORIS Katzvauning hamkorlari Info 
Lab 
Group 
tomonidan 
rivojlantirilgan. 
Bu 
tizimning 
maqsadi 
foydalanuvchilarga ―soniyada to‗g‗ri ma‘lumot‖ni yetkazish bo‗lgan. Bu 
tizim, dastlab, milliondan ortiq joylar ( shaharlar, poytaxtlar, ko‗llar, 
koordinatalar, ob-havo, xaritalar, demografik holat, siyosiy va iqtisodiy 
tizim), filmlar (nomlari, aktyorlari, rejissyorlari), odamlar (tug‗ilgan yili, 
joyi), lug‗atlar haqidagi savollarga javoblarni o‗z ichiga qamrab olgan. 
Ular shartli ravishda geografiya, madaniyat va san‘at, ilm-fan kabi 
tarmoqlarga bo‗lingan.
Namuna tariqasida quyidagilarni keltiramiz.