Ashyoshunosligi

Ba’zi qurilish ashyolarining cho‘zilishdagi va
egilisbdagi mustabkamligi
2.6-jadval
Asbyolar
Mustahkamlik chegarasi, kg/sm2
Cho^zilgaada
Egifganda
Ohaktosh
0 -5 0
0-70
Beton
2-7 0
15-80
Oddiy g'isht
15-30
8-28
Granit
50-80
100-140
Yog'och, tolalari bo‘ylab
700-1300
700-1200
Po‘lat
3500-10000
-
tosh ashyolaming qattiqlik darajasi 
2 .7-jadvalda
keltirilgan. Ashyo- 
larning qattiqligi MOOS shkalasi orqali aniqlanadi. Ashyoning 
qattiqligi uning tekis yuzida undan qattiqroq jism bilan timaganda 
iz qoldirish uslubi bilan aniqlanadi.
2 .7-jadval
Minerallarning kimyoviy tarkibi va qattiqlik ko‘rsatgichlari
AsSsyoSar
Kimyoviy tarkibi
MOOS niiig qattiqlik
ko‘rsatkichi
Talk
2MgO - 4 S i02 • H20
1
Gips
C aS04 • 2HjO
2
Kalsit
CaCO,
3
3
Eruvchan shpat
CaF2
4
Apatit
Ca5(P 0 4)3 • FC1
5
Ortoklaz
K(A1 • S i0 3 • Os)
6
Kvars
S i0 2
7
Topaz
F1(F ■
OH) ■
SiO 2
8
Korund
f i
2
o
3
9
Olmos
c
10
26

---

Ishqalanishga chidamUligi.
Pol, zinapoya, y o l singari ishqa- 
lanish kuchi ta’sirida bolgan joylarda ishlatiladigan ashyolar ishqa- 
lanishga sinab koliladi. Buning uchun kub, plita yoki diametri 
25 tnm ga teng bolgan siLindr (namuna)lar tayyorlanadi.
Ashyoni ishqalash doirasida 1000 maria aylantirilganda namu- 
naning 1 sm2 yuzasidan yo‘qotgan og‘irligiga ishqalanish deb ataladi.
Nam va qurnq hoiatdagi deformatsiyalanish. 
Ba’zi ashyolarni 
(gil, yog‘och va h.k.) suvga shimdirilsa, hajmi o‘zgaradi, ya’ni 
ayrim hollarda m a’lum darajagacha shishadi, Hajmi kattalashganda 
ashyoning chiziqli hajm olcham lari o ‘zgaradi, ammo quritilganda 
u yana o ‘zining awalgi holatiga qaytadi.
Qotish yoki qurish jarayonida ayrim ashyolaming (gil, yog'och, 
béton va boshqalar) hajmi kichrayadi. Bu hol